Nhiễm trùng đường tiết niệu ở người lớn: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Hầu hết các trường hợp nhiễm trùng đường tiết niệu là do vi khuẩn gây ra nhưng đôi khi là do nấm và virus. Nhiễm trùng đường tiết niệu là một trong những bệnh nhiễm trùng phổ biến nhất.

Đường tiết niệu gồm có các cơ quan là thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo.

Nhiễm trùng đường tiết niệu đa phần xảy ra ở niệu đạo và bàng quang, có nghĩa là đường tiết niệu dưới. Nhưng nhiễm trùng đường tiết niệu cũng có thể xảy ra ở niệu quản và thận, có nghĩa là đường tiết niệu trên. Mặc dù nhiễm trùng đường tiết niệu trên hiếm gặp hơn nhiễm trùng đường tiết niệu dưới nhưng lại thường nghiêm trọng hơn.

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu

Các triệu chứng của nhiễm trùng đường tiết niệu phụ thuộc vào vị trí bị nhiễm trùng trong đường tiết niệu.

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu dưới

Nhiễm trùng đường tiết niệu dưới có nghĩa là nhiễm trùng xảy ra ở niệu đạo và bàng quang. Các triệu chứng của nhiễm trùng đường tiết niệu dưới gồm có:

• Nóng rát khi đi tiểu
• Buồn tiểu liên tục nhưng chỉ tiểu được rất ít
• Tiểu gấp
• Nước tiểu có máu
• Nước tiểu đục hoặc sẫm màu
• Nước tiểu có mùi nồng
• Đau vùng chậu ở phụ nữ
• Đau trực tràng ở nam giới

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu trên

Nhiễm trùng đường tiết niệu trên đa phần là nhiễm trùng thận. Nhiễm trùng đường tiết niệu trên có thể đe dọa đến tính mạng nếu vi khuẩn lan từ thận vào máu. Tình trạng này được gọi là nhiễm trùng máu từ nhiễm trùng đường tiết niệu (urosepsis). Nhiễm trùng máu từ nhiễm trùng đường tiết niệu có thể gây tụt huyết áp nguy hiểm, sốc và tử vong.

Các triệu chứng của nhiễm trùng đường tiết niệu trên gồm có:

• Đau nhức ở thắt lưng và hai bên hạ sườn
• Ớn lạnh
• Sốt
• Buồn nôn
• Nôn

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu ở nam giới

Các triệu chứng của nhiễm trùng đường tiết niệu trên ở nam giới cũng tương tự như triệu chứng ở nữ giới nhưng nhiễm trùng đường tiết niệu dưới ở nam giới còn có thể gây đau trực tràng.

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ

Phụ nữ bị nhiễm trùng đường tiết niệu dưới có thể bị đau vùng chậu. Các triệu chứng khác cũng giống như triệu chứng ở nam giới.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của nhiễm trùng đường tiết niệu

Bất cứ điều này làm giảm khả năng làm trống bàng quang hoặc kích thích đường tiết niệu đều có thể dẫn đến nhiễm trùng đường tiết niệu. Ngoài ra còn có nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc nhiễm trùng đường tiết niệu.

Những yếu tố nguy cơ này gồm có:

• Tuổi tác (người lớn tuổi có nguy cơ bị nhiễm trùng đường tiết niệu cao hơn người trẻ)
• Giảm khả năng vận động sau phẫu thuật hoặc phải nằm một chỗ trong thời gian dài
• Sỏi thận
• Từng bị nhiễm trùng đường tiết niệu trước đây
• Tắc nghẽn đường tiết niệu, ví dụ như do:
  • Phì đại tuyến tiền liệt
  • Sỏi thận
  • Một số bệnh ung thư
• Sử dụng ống thông tiểu trong thời gian dài, điều này khiến vi khuẩn dễ dàng xâm nhập vào bàng quang hơn
• Bệnh tiểu đường
• Mang thai
• Dị tật bẩm sinh đường tiết niệu
• Hệ miễn dịch yếu

Yếu tố nguy cơ ở nam giới

Hầu hết các yếu tố nguy cơ của nhiễm trùng đường tiết niệu ở nam giới cũng giống như yếu tố nguy cơ ở phụ nữ. Tuy nhiên, một yếu tố nguy cơ chỉ xảy ra ở nam giới là phì đại tuyến tiền liệt.

Yếu tố nguy cơ ở phụ nữ

Phụ nữ có nguy cơ mắc nhiễm trùng đường tiết niệu cao hơn nam giới. Điều này là do sự khác biệt về cấu tạo đường tiết niệu, những thay đổi xảy ra ở một số giai đoạn trong đời và một số biện pháp tránh thai.

Niệu đạo ngắn hơn

Niệu đạo của phụ nữ nằm rất gần âm đạo và hậu môn. Điều này làm tăng nguy cơ mắc nhiễm trùng đường tiết niệu vì vi khuẩn ở xung quanh âm đạo và hậu môn có thể dễ dàng xâm nhập vào niệu đạo rồi di chuyển lên phần còn lại của đường tiết niệu.

Niệu đạo ở phụ nữ cũng ngắn hơn niệu đạo nam giới và điều này có nghĩa là vi khuẩn chỉ phải di chuyển quãng đường ngắn hơn để xâm nhập vào bàng quang.

Quan hệ tình dục

Áp lực tác động lên đường tiết niệu của phụ nữ trong khi quan hệ tình dục xâm nhập có thể đưa vi khuẩn từ xung quanh hậu môn vào bàng quang. Quan hệ tình dục bằng miệng cũng có thể đưa vi khuẩn vào niệu đạo và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Đi tiểu ngay sau khi quan hệ tình dục có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Thuốc diệt tinh trùng

Thuốc diệt tinh trùng có thể gây xáo trộn hệ vi sinh vật trong âm đạo và điều này làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Sử dụng bao cao su

Việc sử dụng bao cao su latex không có chất bôi trơn có thể làm tăng ma sát và gây kích ứng da khi quan hệ tình dục. Điều này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Nhưng không nên vì thế mà không sử dụng bao cao su. Bao cao su giúp giảm đáng kể nguy cơ lây lan các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI) và ngăn ngừa mang thai ngoài ý muốn.

Để giảm ma sát và kích ứng da khi dùng bao cao su, hãy sử dụng gel bôi trơn gốc nước khi quan hệ tình dục.

Không nên sử dụng bao cao su có chất diệt tinh trùng.

Màng ngăn âm đạo

Màng ngăn âm đạo là một loại dụng cụ tránh thai. Màng ngăn âm đạo có thể chèn ép lên niệu đạo và làm giảm khả năng làm trống bàng quang, điều này làm tăng nguy cơ vi khuẩn phát triển và dẫn đến nhiễm trùng.

Sự sụt giảm estrogen

Sự sụt giảm estrogen sau mãn kinh sẽ làm thay đổi sự cân bằng vi khuẩn trong âm đạo. Điều này có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu

Nếu có các triệu chứng nghi là nhiễm trùng đường tiết niệu, hãy đi khám ngay. Bác sĩ sẽ xem xét các triệu chứng và tiến hành khám lâm sàng. Để xác nhận chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu, bác sĩ sẽ yêu cầu làm xét nghiệm nước tiểu.

Người bệnh cần lấy mẫu nước tiểu giữa dòng, có nghĩa là đi tiểu một ít ra ngoài rồi mới bắt đầu thu thập nước tiểu vào lọ đựng. Điều này giúp cho mẫu nước tiểu không bị lẫn vi khuẩn hoặc nấm men từ da. Người bệnh sẽ được hướng dẫn cách lấy mẫu nước tiểu.

Mẫu nước tiểu sẽ được phân tích để kiểm tra số lượng bạch cầu. Số lượng bạch cầu cao trong nước tiểu có thể là dấu hiệu nhiễm trùng.

Kỹ thuật viên tại phòng xét nghiệm sẽ còn thực hiện phương pháp cấy nước tiểu để xem có vi khuẩn hoặc nấm hay không. Xét nghiệm cấy nước tiểu giúp xác định chính xác nguyên nhân gây nhiễm trùng. Bác sĩ sẽ dựa trên kết quả xét nghiệm để kê loại thuốc phù hợp.

Nếu bác sĩ nghi ngờ nhiễm trùng đường tiết niệu là do virus thì sẽ còn phải làm thêm xét nghiệm đặc biệt. Nhiễm trùng đường tiết niệu do virus rất hiếm gặp nhưng có thể xảy ra ở những người đã phẫu thuật ghép tạng hoặc những người mắc các bệnh làm suy yếu hệ miễn dịch.

Nhiễm trùng đường tiết niệu trên

Nếu người bệnh có các dấu hiệu nhiễm trùng đường tiết niệu trên thì sẽ phải làm thêm xét nghiệm công thức máu toàn bộ (CBC) và cấy máu ngoài xét nghiệm nước tiểu.

Mục đích của cấy máu là để kiểm tra xem nhiễm trùng đã lan vào máu hay chưa.

Nhiễm trùng đường tiết niệu mạn tính

Đa phần thì nhiễm trùng đường tiết niệu sẽ khỏi sau khi điều trị. Nhưng ở một số người, tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu vẫn kéo dài hoặc tiếp tục tái phát sau điều trị. Tình trạng này được gọi là nhiễm trùng đường tiết niệu mạn tính. Nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát rất phổ biến ở phụ nữ.

Trong những trường hợp nhiễm trùng đường tiết niệu mạn tính, bác sĩ sẽ kiểm tra xem có bất thường hay tắc nghẽn trong đường tiết niệu hay không. Dưới đây là một số biện pháp thường được sử dụng để xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng đường tiết niệu mạn tính:

• Siêu âm: di đầu dò siêu âm trên bụng. Đầu dò phát ra và thu sóng siêu âm dội lại từ các cơ quan trong đường tiết niệu, sóng siêu âm sẽ được chuyển đổi thành hình ảnh hiển thị trên màn hình.
• Chụp thận tĩnh mạch (IVP): tiêm thuốc cản quang vào tĩnh mạch và sau đó chụp X-quang ổ bụng. Thuốc cản quang sẽ làm nổi bật đường tiết niệu trên hình ảnh X-quang.
• Nội soi bàng quang: đưa ống nội soi qua niệu đạo lên bàng quang để kiểm tra bên trong bàng quang. Trong quá trình nội soi bàng quang, bác sĩ có thể lấy một mẫu mô nhỏ ở bàng quang. Mẫu mô sẽ được phân tích để loại trừ viêm bàng quang hoặc ung thư. Các bệnh lý này cũng có một số triệu chứng tương tự như nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): giúp tạo hình ảnh chi tiết hơn về hệ tiết niệu.

Nhiễm trùng đường tiết niệu khi mang thai

Phụ nữ đang mang thai phải đi khám ngay khi có các triệu chứng của nhiễm trùng đường tiết niệu.

Nhiễm trùng đường tiết niệu khi mang thai có thể gây tăng huyết áp và sinh non. Nhiễm trùng đường tiết niệu khi mang thai còn có nguy cơ cao lây lan đến thận.

Điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu

Việc điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu phụ thuộc vào nguyên nhân gây nhiễm trùng. Mặc dù vi khuẩn là thủ phậm chính nhiễm trùng đường tiết niệu nhưng nguyên nhân cũng có thể là do nấm hoặc virus.

Xét nghiệm cấy nước tiểu sẽ giúp xác định điều này.

Nhiễm trùng đường tiết niệu do vi khuẩn cần điều trị bằng thuốc kháng sinh. Nhiễm trùng đường tiết niệu do virus được điều trị bằng thuốc kháng virus. Cidofovir là một trong những loại thuốc kháng virus được sử dụng phổ biến để điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu do virus. Nhiễm trùng đường tiết niệu do nấm cần điều trị bằng thuốc kháng nấm.

Thuốc kháng sinh để điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu

Loại kháng sinh cần sử dụng để điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu do vi khuẩn phụ thuộc vào vị trí bị nhiễm trùng trong đường tiết niệu.

Nhiễm trùng đường tiết niệu dưới thường được điều trị bằng kháng sinh đường uống. Nhiễm trùng đường tiết niệu trên cần điều trị bằng kháng sinh truyền tĩnh mạch.

Đôi khi, vi khuẩn có khả năng kháng thuốc kháng sinh. Để giảm nguy cơ kháng kháng sinh, bác sĩ sẽ chỉ định thời gian dùng thuốc kháng sinh ngắn nhất có thể. Thời gian điều trị thường kéo dài không quá 1 tuần.

Kết quả xét nghiệm cấy nước tiểu sẽ cho biết loại vi khuẩn cụ thể gây nhiễm trùng và dựa theo đó bác sĩ sẽ lê loại kháng sinh phù hợp.

Các nhà khoa học hiện đang nghiên cứu các phương pháp khác để điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu do vi khuẩn mà không cần dùng đến thuốc kháng sinh. Trong tương lai, rất có thể nhiễm trùng đường tiết niệu do vi khuẩn sẽ được chữa trị bằng các loại thuốc không phải kháng sinh. Các loại thuốc này sử dụng hóa chất tế bào để làm thay đổi sự tương tác giữa cơ thể và vi khuẩn.

Các biện pháp khắc phục tại nhà

Không có biện pháp khắc phục tại nhà nào có thể chữa khỏi nhiễm trùng đường tiết niệu nhưng có thể sử dụng kết hợp các biện pháp này với thuốc để làm giảm triệu chứng.

Một số biện pháp khắc phục tại nhà, chẳng hạn như uống nhiều nước, sẽ giúp cơ thể đào thải vi khuẩn khỏi đường tiết niệu nhanh hơn.

Uống nước ép nam việt quất

Ăn quả nam việt quất hay uống nước ép nam việt quất không có tác dụng điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu nhưng một chất hóa học trong quả nam việt quất có thể giúp ngăn một số loại vi khuẩn gây nhiễm trùng đường tiết niệu bám vào niêm mạc bàng quang, nhờ đó giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Tuy nhiên, các nghiên cứu về tác dụng của quả nam việt quất đối với nhiễm trùng đường tiết niệu vẫn chưa cho kết quả thống nhất. Cần có thêm nhiều nghiên cứu hơn nữa để xác nhận điều này.

Điều gì xảy ra nếu nhiễm trùng đường tiết niệu không được điều trị?

Nhiễm trùng đường tiết niệu cần được điều trị càng sớm càng tốt. Nhiễm trùng đường tiết niệu không được điều trị sẽ ngày càng trở nên nghiêm trọng và lan rộng.

Nhiễm trùng đường tiết niệu dưới là dễ điều trị nhất. Một khi nhiễm trùng lan đến đường tiết niệu trên thì việc điều trị sẽ khó khăn hơn. Nhiễm trùng thận có thể dẫn đến tổn thương thận vĩnh viễn. Nhiễm trùng đường tiết niệu trên còn có thể lan vào máu và dẫn đến nhiễm trùng máu. Nhiễm trùng máu là một tình trạng vô cùng nguy hiểm.

Ngay cả nhiễm trùng đường tiết niệu dưới cũng có thể dẫn đến biến chứng nếu như không điều trị. Tình trạng nhiễm trùng lặp đi lặp lại ở niệu đạo có thể gây hẹp niệu đạo.

Nhiễm trùng đường tiết niệu trong thai kỳ có thể dẫn đến sinh non hoặc sinh con nhẹ cân.

Nếu nhận thấy các dấu hiệu nhiễm trùng đường tiết niệu, hãy đi khám càng sớm càng tốt. Chỉ cần làm xét nghiệm nước tiểu hoặc máu đơn giản là có thể phát hiện được vấn đề.

Phòng ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu

Một số cách để giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu:

• Uống đủ nước mỗi ngày
• Không nhịn tiểu trong thời gian dài.
• Đi khám nếu có triệu chứng tiểu không tự chủ hoặc khó làm trống bàng quang hoàn toàn.

Phụ nữ có nguy cơ mắc nhiễm trùng đường tiết niệu cao hơn gấp 30 lần so với nam giới. Một số biện pháp có thể giúp phòng ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ.

Đối với phụ nữ đang ở giai đoạn tiền mãn kinh hoặc đã mãn kinh, việc sử dụng estrogen tại chỗ có thể giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng. Những người có quan hệ tình dục và thường xuyên bị nhiễm trùng đường tiết niệu có thể phải dùng thuốc kháng sinh sau mỗi lần quan hệ tình dục hoặc dùng thuốc kháng sinh liều thấp trong thời gian dài.

Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng kháng sinh dự phòng lâu dài ở người lớn tuổi giúp làm giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Dùng thực phẩm chức năng chứa chiết xuất nam việt quất hàng ngày hoặc bổ sung men vi sinh, ví dụ như lợi khuẩn lactobacillus, cũng có thể giúp ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu. Một số nghiên cứu cho thấy rằng sử dụng thuốc đặt âm đạo chứa men vi sinh có thể làm giảm nguy cơ mắc và tái phát nhiễm trùng đường tiết niệu bằng cách làm tăng số lượng lợi khuẩn trong âm đạo.

Nên trao đổi với bác sĩ trước khi thử bất kỳ biện pháp phòng ngừa nào kể trên.

Câu hỏi thường gặp về nhiễm trùng đường tiết niệu

Nhiễm trùng đường tiết niệu bao lâu sẽ khỏi?

Nhiễm trùng đường tiết niệu có thể khỏi chỉ sau vài ngày đến một tuần điều trị. Nhưng nếu không được điều trị, nhiễm trùng đường tiết niệu sẽ trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian và lúc này việc điều trị sẽ phức tạp hơn.

Có thể điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu bằng các biện pháp tự nhiên không?

Các biện pháp tự nhiên như uống nhiều nước, uống nước ép nam việt quất hay bổ sung một số chất có thể giúp các kháng thể của cơ thể loại bỏ nhiễm trùng nhanh hơn nhưng các biện pháp này đều không thể tiêu diệt vi khuẩn.

Cách phát hiện nhiễm trùng đường tiết niệu ở người lớn?

Xét nghiệm nước tiểu sẽ giúp phát hiện nhiễm trùng đường tiết niệu. Mẫu nước tiểu có bạch cầu, vi khuẩn hay nấm men là những dấu hiệu của nhiễm trùng.

Tóm tắt bài viết

Nhiễm trùng đường tiết niệu là một tình trạng rất phổ biến. Nhiễm trùng có thể xảy ra ở bất cứ đâu trong đường tiết niệu như bàng quang, niệu đạo, niệu quản hoặc thận. Nguyên nhân phổ biến nhất là do vi khuẩn nhưng cũng có thể là do virus hoặc nấm gây ra.

Việc điều trị sẽ tùy thuộc vào nguyên nhân gây nhiễm trùng.

Hãy đi khám ngay khi có các biểu hiện bất thường nghi là nhiễm trùng đường tiết niệu. Điều trị sớm sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.