Thuốc ức chế enzyme phiên mã ngược nucleoside/nucleotide (NRTI) trong điều trị HIV

HIV là gì?

HIV (human immunodeficiency virus) là virus tấn công các tế bào miễn dịch của cơ thể. Virus này xâm nhập vào các tế bào và tạo ra bản sao của chính chúng. Các bản sao sau đó sẽ được giải phóng khỏi tế bào và tiếp tục xâm chiếm các tế bào khác.

Hiện chưa có cách nào chữa khỏi HIV nhưng đã có nhiều loại thuốc giúp kiểm soát và ngăn chặn sự phát triển của virus.

Thuốc ức chế enzyme (men) phiên mã ngược nucleoside/nucleotide (NRTI) là một trong các loại thuốc điều trị HIV với tác dụng ngăn chặn virus nhân lên và giảm nguy cơ lây truyền. Dưới đây là cơ chế hoạt động, cách sử dụng và các tác dụng phụ của NRTI.

Cơ chế hoạt động của NRTI

NRTI là 1 trong 6 nhóm thuốc kháng virus được sử dụng để điều trị HIV. Thuốc kháng virus (còn gọi là thuốc ARV) can thiệp vào khả năng nhân lên hay sinh sản của virus. NRTI có cơ chế là ngăn chặn một loại enzyme mà HIV cần để tạo ra các bản sao.

HIV xâm nhập vào các tế bào T-CD4 – một loại tế bào bạch cầu và là một phần quan trọng của hệ miễn dịch.

Sau khi xâm nhập vào các tế bào T-CD4, virus bắt đầu tự sao chép. Chúng sao chép RNA của chính mình thành DNA. Quá trình này được gọi là phiên mã ngược và cần một loại enzyme gọi là enzyme phiên mã ngược (reverse transciptase).

NRTI ngăn chặn hoạt động của enzyme này và cản trở quá trình virus sao chép RNA thành DNA. Khi không có DNA, HIV sẽ không thể tự tạo ra các bản sao.

Danh sách thuốc NRTI

Hiện tại, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê chuẩn tổng cộng 7 loại NRTI để điều trị HIV. Các thuốc trong nhóm NRTI gồm có:

• zidovudine (Retrovir)
• lamivudine (Epivir)
• abacavir sulfat (Ziagen)
• didanosine (Videx)
• didanosine giải phóng chậm (Videx EC)
• stavudine (Zerit)
• emtricitabine (Emtriva)
• tenofovir disoproxil fumarate (Viread)
• lamivudine và zidovudine (Combivir)
• abacavir và lamivudine (Epzicom)
• abacavir, zidovudine và lamivudine (Trizivir)
• tenofovir disoproxil fumarate và emtricitabine (Truvada)
• tenofovir alafenamide và emtricitabine (Descovy)

Cách sử dụng

Tất cả các thuốc trong danh sách trên đều có dạng viên nén.

Phác đồ điều trị bằng NRTI thường gồm có hai loại thuốc trong nhóm NRTI và kết hợp với một loại thuốc từ các nhóm thuốc kháng virus khác.

Bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị cụ thể dựa trên kết quả xét nghiệm và các loại thuốc đã dùng trước đây, đặc biệt là thuốc kháng virus.

Khi bắt đầu điều trị HIV, người bệnh cần uống thuốc đều đặn hàng ngày theo đúng chỉ định. Đây là điều quan trọng nhất để kiểm soát nhiễm HIV. Có thể thử các cách dưới đây để đảm bảo uống thuốc một cách đều đặn:

• Uống thuốc vào cùng một thời điểm mỗi ngày.
• Sử dụng hộp đựng thuốc có ngăn phân chia cho mỗi ngày trong tuần.
• Kết hợp uống thuốc với một công việc hàng ngày. Điều này sẽ làm cho việc uống thuốc trở thành một thói quen và giúp dễ nhớ hơn.
• Đánh dấu vào lịch để theo dõi ngày uống thuốc.
• Đặt chuông báo trên điện thoại hoặc máy tính.
• Dùng các ứng dụng nhắc việc trên điện thoại.
• Nhờ một thành viên trong gia đình hoặc bạn bè nhắc nhở uống thuốc.

Tác dụng phụ của NRTI

Giống như nhiều loại thuốc khác, NRTI cũng có các tác dụng phụ. Mỗi người sẽ gặp các tác dụng phụ khác nhau và mức độ nặng nhẹ cũng không giống nhau. Phản ứng của cơ thể mỗi người sẽ tùy thuộc vào loại thuốc mà bác sĩ kê và những loại thuốc khác đang dùng.

Nói chung, các thuốc NRTI thế hệ mới, chẳng hạn như tenofovir, emtricitabine, lamivudine và abacavir ít gây ra tác dụng phụ hơn so với các thuốc trước đây, chẳng hạn như didanosine, stavudine và zidovudine .

Các tác dụng phụ

Đa số các tác dụng phụ của NRTI thường chỉ ở mức độ nhẹ và tự hết theo thời gian, gồm có:

• Đau đầu
• Buồn nôn
• Nôn mửa
• Tiêu chảy
• Đau bụng

Tuy nhiên, cũng có một số trường hợp gặp phải các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn, ví dụ như:

• Phát ban da nặng
• Giảm mật độ xương
• Bệnh thận
• Gan nhiễm mỡ
• Loạn dưỡng mỡ (sự phân bố mỡ bất thường trong cơ thể)
• Ảnh hưởng đến hệ thần kinh, ví dụ như lo âu, nhầm lẫn, trầm cảm hoặc chóng mặt
• Nhiễm toan axit lactic

Mặc dù những tác dụng phụ này không phổ biến nhưng có thể xảy ra với bất cứ ai nên cần hỏi kỹ với bác sĩ trước khi dùng. Một số tác dụng phụ có thể tránh được hoặc giảm nhẹ.

Khi gặp phải những tác dụng phụ nghiêm trọng thì cần báo ngay cho bác sĩ để xem có nên tiếp tục dùng thuốc hay không. Người bệnh tuyệt đối không được tự ý ngừng thuốc.

Các tác dụng phụ có thể sẽ gây khó chịu nhưng ngừng thuốc sẽ tạo điều kiện cho virus phát triển khả năng kháng thuốc. Điều này có nghĩa là thuốc sẽ không còn hiệu quả và khiến cho tình trạng bệnh tiến triển nặng. Lúc này, việc điều trị sẽ khó khăn hơn. Bác sĩ có thể đổi loại thuốc để giảm tác dụng phụ.

Nguy cơ xảy ra tác dụng phụ

Nguy cơ xảy ra các tác dụng phụ khi dùng NRTI sẽ tùy thuộc vào bệnh sử và lối sống của người bệnh. Theo NIH, NRTI sẽ dễ gây tác dụng phụ ở:

• phụ nữ
• những người béo phì (dễ bị nhiễm toan axit lactic)
• người đang dùng các loại thuốc khác
• người có vấn đề sức khỏe khác

Ngoài ra, nghiện rượu sẽ làm tăng nguy cơ tổn thương gan. Nếu có bất kỳ yếu tố nguy cơ nào trong số này thì nên nói chuyện với bác sĩ trước khi dùng NRTI.

Tóm tắt bài viết

Thuốc ức chế enzyme phiên mã ngược nucleoside/nucleotide (NRTI) là một loại thuốc điều trị HIV. Các loại thuốc mới thường ít gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn so với các loại thuốc được dùng trước đây nhưng vẫn đi kèm với một số vấn đề không mong muốn.

Điều quan trọng là phải tuân thủ đúng theo kế hoạch điều trị để kiểm soát tình trạng nhiễm HIV, giảm nguy cơ lây truyền và nguy cơ mắc các bệnh khác. Nếu gặp phải các tác dụng phụ do thuốc kháng virus thì có thể tham khảo các mẹo giảm tác dụng phụ trong bài viết này và nói với bác sĩ để có biện pháp khắc phục phù hợp.