Thuốc ức chế protease trong điều trị HIV

Thuốc ức chế protease là gì?

Chất lượng cuộc sống và tuổi thọ của những người nhiễm HIV đã được cải thiện đáng kể trong những năm qua, phần lớn là nhờ các loại thuốc kháng retrovirus (thuốc ARV). Những loại thuốc này có tác dụng ngăn chặn HIV xâm nhập vào các tế bào miễn dịch trong cơ thể và tạo bản sao của chính chúng.

Có nhiều nhóm thuốc kháng retrovirus khác nhau được sử dụng trong điều trị HIV và một trong số đó là thuốc ức chế protease. Mục tiêu chung của các nhóm thuốc này là giảm lượng HIV trong cơ thể (được gọi là tải lượng virus) xuống mức không thể phát hiện được. Điều này giúp ngăn cản sự phát triển của virus, kiểm soát tình trạng bệnh, cải thiện chức năng miễn dịch, giảm nguy cơ mắc các bệnh khác và cả nguy cơ lây truyền virus.

Dưới đây là cơ chế hoạt động, danh sách thuốc và một số tác dụng phụ tiềm ẩn của thuốc ức chế protease.

Cơ chế hoạt động của thuốc ức chế protease

Sau khi vào cơ thể, HIV sẽ bắt đầu tự sao chép để nhân lên. Virus thực hiện điều này bằng cách đưa vật liệu di truyền của chúng vào các tế bào CD4 - tế bào miễn dịch trong cơ thể. Sau đó, virus sử dụng các tế bào này làm “nhà máy” để sản xuất bản sao.

Protease là một loại enzyme trong cơ thể và là chất mà HIV cần cho sự tự sao chép. Thuốc ức chế protease ngăn chặn hoạt động của enzyme này và gây cản trở quá trình nhân lên của HIV, nhờ đó làm gián đoạn vòng đời của virus. Điều này sẽ ngăn virus sinh sôi và kiểm soát tình trạng bệnh.

Danh sách thuốc ức chế protease

Các thuốc ức chế protease được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt để điều trị HIV gồm có:

• atazanavir (Reyataz)
• darunavir (Prezista)
• fosamprenavir (Lexiva)
• indinavir (Crixivan)
• lopinavir/ritonavir (Kaletra)
• nelfinavir (Viracept)
• ritonavir (Norvir)
• saquinavir (Invirase)
• tipranavir (Aptivus)
• atazanavir/cobicistat (Evotaz)
• darunavir/cobicistat (Prezcobix)

Kết hợp với các loại thuốc khác

Thuốc ức chế protease cần được dùng cùng với các loại thuốc kháng retrovirus khác để điều trị HIV. Để có hiệu quả cao nhất thì hầu như tất cả các thuốc ức chế protease đều được kết hợp với ritonavir hoặc cobicistat.

Ngoài ra, phác đồ điều trị sẽ còn thêm các loại thuốc kháng retrovirus khác.

Tác dụng phụ của thuốc ức chế protease

Giống như hầu hết các loại thuốc khác, thuốc ức chế protease cũng có thể gây ra tác dụng phụ. Một số tác dụng phụ thường gặp gồm có:

• Thay đổi vị giác
• Chứng loạn dưỡng mỡ (sự phân bố mỡ bất thường trong cơ thể)
• Tiêu chảy
• Kháng insulin (các tế bào trong cơ thể không phản ứng tốt với hormone insulin và không thể lấy đường vào từ máu một cách hiệu quả)
• Tăng mức đường huyết
• Nồng độ cholesterol hoặc triglyceride cao
• Vấn đề về gan
• Buồn nôn và nôn mửa
• Mẩn đỏ
• Vàng da hoặc lòng trắng của mắt, thường là do atazanavir

Tương tác với các loại thuốc khác

Thuốc ức chế protease có thể tương tác với các loại thuốc khác. Vì thế, những người nhiễm HIV cần thông báo cho bác sĩ về tất cả các loại thuốc đang sử dụng, gồm có cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn, thảo dược và thực phẩm chức năng.

Bác sĩ sẽ cho biết nếu như có tương tác thuốc và hướng dẫn ngừng thuốc hoặc đổi thuốc một cách an toàn.

Tương tác với thuốc kê đơn

Các loại thuốc kê đơn có thể tương tác với thuốc ức chế protease gồm có thuốc statin - nhóm thuốc được sử dụng để giảm cholesterol và điều trị mỡ máu. Một số thuốc trong nhóm này gồm có:

• simvastatin (Zocor)
• lovastatin (Altoprev)
• atorvastatin (Lipitor)
• fluvastatin (Lescol)
• pravastatin (Pravachol)
• rosuvastatin (Crestor)
• pitavastatin (Livalo, Nikita, Zypitamag)

Dùng thuốc ức chế protease cùng với simvastatin hoặc lovastatin có thể làm tăng lượng thuốc statin trong cơ thể. Điều này sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra các tác dụng phụ như đau cơ và tổn hại thận.

Vì thế mà simvastatin và lovastatin được chống chỉ định với tất cả các thuốc ức chế protease, có nghĩa là không bao giờ được sử dụng những thuốc này chung với thuốc ức chế protease. Nếu dùng chung thì có thể sẽ gây ra các tác dụng phụ nguy hiểm, thậm chí đe dọa đến tính mạng.

Thuốc ức chế protease cũng có thể gây ra nhiều tương tác thuốc khác. Các loại thuốc có thể tương tác với nhóm thuốc kháng retrovirus này còn có:

• Thuốc chống đông máu
• Thuốc chống động kinh (dùng để điều trị các cơn co giật)
• Thuốc chống trầm cảm
• Thuốc chống lo âu
• Thuốc kháng sinh
• Thuốc điều trị tiểu đường

Tương tác với thuốc không kê đơn

Các thuốc ức chế protease như atazanavir cũng có thể tương tác với các loại thuốc không kê đơn có tác dụng làm giảm axit dạ dày.

Những loại thuốc này gồm có omeprazole (Prilosec), lansoprazole (Prevacid), cimetidine (Tagamet), famotidine (Pepcid), nizatidine (Axid), ranitidine (Zantac) và thuốc kháng axit như Tums.

Do đó, không dùng các loại thuốc này cùng nhau hoặc dùng vào các thời điểm khác nhau trong ngày.

Fluticasone (Flonase) là một loại thuốc chữa dị ứng không kê đơn cũng có thể tương tác với thuốc ức chế protease. Ngoài ra, các phản ứng tiêu cực cũng có thể xảy ra khi dùng thuốc ức chế protease chung với St. John's wort – một loại thảo dược thường được sử dụng để điều trị bệnh trầm cảm.

Tóm tắt bài viết

Thuốc ức chế protease là một nhóm thuốc kháng retrovirus để điều trị HIV. Khi được sử dụng kết hợp với một số loại thuốc kháng retrovirus khác, thuốc ức chế protease sẽ giúp giảm bớt các triệu chứng và làm chậm sự tiến triển của tình trạng nhiễm HIV.

Tuy nhiên, loại thuốc này có đi kèm với các tác dụng phụ và tương tác thuốc. Tùy vào tình trạng bệnh và các loại thuốc khác đang dùng mà bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị HIV phù hợp.