Gãy xương hàm trên - Bộ y tế 2015

I. ĐỊNH NGHĨA

Là tổn thương gãy, làm mất sự liên tục của xương hàm trên.

II. NGUYÊN NHÂN

•  Tai nạn giao thông.
•  Tai nạn lao động.
•  Tai nạn sinh hoạt.

III. CHẨN ĐOÁN

1. Chẩn đoán xác định

1.1. Gãy một phần

- Gãy cành lên xương hàm trên

•  Bầm tím góc trong mắt, sờ thấy có điểm đau chói hoặc hơi lõm nơi tổn thương.
•  Chảy máu mũi.
•  Có thể có chảy nước mắt do tắc ống lệ.
•  X-quang: CT Scanner, mặt nghiêng, Blondeau. Thấy hình ảnh đường gãy vùng cành lên xương hàm trên.

- Gãy hoặc lún thành trước xoang hàm

•  Chảy máu mũi.
•  Bầm tím bờ dưới ổ mắt.
•  Có thể tê bì ở má bên tổn thương.
•  Ấn vào vùng hố nanh có điểm đau chói hoặc có thể thấy tiếng lạo xạo, dấu hiệu vỡ nhiều mảnh.
•  X quang: CT Scanner, Blondeau, Hirzt: Thấy hình ảnh tổn thương thành trước xoang, mờ xoang hàm.

- Gãy bờ dưới ổ mắt và sàn ổ mắt

•  Chảy máu mũi.
•  Xuất huyết kết mạc mi dưới.
•  Tê bì vùng má, có thể có dấu hiệu nhìn song thị.
•  Mắt lõm.
•  Sờ bờ dưới hốc mắt thấy điểm đau chói hoặc có thể thấy khuyết bậc thang.
•  X-quang: CT Scanner Blondeau: thấy hình ảnh tổn thương bờ dưới ổ mắt.

- Gãy mỏm khẩu cái và vòm khẩu cái

•  Chảy máu miệng, máu mũi, sặc khi ăn.
•  Bịt mũi khi bệnh nhân thở hơi thoát ra ở miệng.
•  X quang: CT Scanner: thấy hình ảnh tổn thương mỏm khẩu cái.

1.2. Gãy toàn bộ

Bệnh nhân có thể bị choáng, hoặc kèm chấn thương sọ não. Tùy đường gãy mà có các biểu hiện tại chỗ khác nhau.

a. Gãy dọc

- Lâm sàng

•  Chảy máu mũi, miệng.
•  Khớp cắn sai.
•  Khe giữa hai răng cửa giữa hoặc răng cửa bên rộng ra.
•  Dọc giữa vòm miệng thấy đường bầm tím hoặc rách niêm mạc.
•  Khám xương hàm trên thấy di động.

- X quang : CT Scanner, Blondeau, Belot hàm trên: có hình ảnh tổn thương dọc giữa hay dọc bên xương hàm trên.

b. Gãy ngang: Có 3 thể gãy

- Gãy Lefort I

•  Bầm tím môi trên và nghách lợi.
•  Khớp cắn sai, há miệng hạn chế.
•  Đau khi ấn dọc từ gai mũi trước đến lồi củ xương hàm trên.
•  Di động xương hàm trên khi khám.
•  X-quang: CT Scanner, phim mặt thẳng và nghiêng: có hình ảnh đường gãy ngang qua trên cuống răng. Gãy 1/3 dưới chân bướm.

- Gãy Lefort II

•  Mặt sưng nề, tụ máu màng tiếp hợp và ổ mắt hai bên.
•  Chảy máu tươi qua mũi.
•  Khớp cắn sai.
•  Có dấu hiệu di động xương hàm trên.
•  X quang: CT scanner, phim mặt thẳng và nghiêng, Blondeau: có hình ảnh đường gãy qua giữa xương chính mũi qua mỏm lên xương hàm trên, qua xương lệ ra ngoài cắt bờ dưới hốc mắt cạnh hoặc qua lỗ dưới ổ mắt, cắt qua 1/3 giữa xương chân bướm ngoài. Có hình ảnh mờ xoang hàm.

- Gãy Lefort III

•  Mặt phù nề to, bầm tím quanh hốc mắt hai bên, tụ máu màng tiếp hợp, song thị.
•  Khớp cắn sai, tầng giữa mặt bị đẩy tụt và ra sau xuống dưới.
•  Có thể sở thấy các đầu xương di lệch.
•  X quang: Tư thế mặt thẳng, nghiêng, Blondeau, Hizt hoặc C.T. Scaner : có hình ảnh đường gãy qua xương chính mũi sát chỗ nối trán – mũi đến mỏm lên xương hàm trên, cắt qua 1/3 trên xương chân bướm ngoài. Cắt rời xương tiếp gò má.

2. Chẩn đoán phân biệt

Gãy xương hàm trên luôn có các triệu chứng lâm sàng và X quang rõ rệt nên không cần chẩn đóan phân biệt. Lưu ý : phát hiện các trường hợp có chấn thương sọ não kèm theo để xử trí thích hợp.

IV. ĐIỀU TRỊ GÃY XƯƠNG HÀM TRÊN

1. Nguyên tắc

•  Nắn chỉnh lại xương gãy.
•  Cố định xương gãy.
•  Ngăn ngừa các biến chứng xảy ra.
•  Điều trị phải phục hồi chức năng và thẩm mỹ.

2. Điều trị cụ thể

a. Điều trị bằng phẫu thuật treo xương hàm trên.

- Dùng bút chuyên dụng vẽ thiết kế các đường rạch trên da.

- Rạch da đuôi cung mày.
- Nắn chỉnh và cố định

•  Dùng dụng cụ thích hợp nắn chỉnh các đầu xương gãy về vị trí giải phẫu.
•  Cố định 2 hàm đúng khớp cắn bằng cung Tigeursted, hoặc nút Ivy, hoặc vít neo chặn.
•  Treo xương hàm trên vào mấu ngoài ổ mắt

- Cầm máu.

- Khâu đóng phần mềm theo các lớp giải phẫu.

b. Điều trị bằng phẫu thuật kết hợp xương hàm trên bằng nẹp vít

- Dùng bút chuyên dụng vẽ thiết kế các đường rạch trên da và niêm mạc.

•  Đường rạch ngách tiền đình hàm trên cách ranh giới lợi dính khoảng 3 mm để kết hợp xương ở trụ gò má và trụ hàm trên.
•  Đường rạch qua đuôi cung mày để kết hợp máu ngoài ổ mắt.
•  Đường dưới mi dưới để kết hợp bờ dưới ổ mắt.

- Nắn chỉnh và cố định.

•  Dùng dụng cụ thích hợp nắn chỉnh các đầu xương gãy về vị trí giải phẫu.
•  Cố định 2 hàm đúng khớp cắn bằng cung Tigeursted, hoặc nút Ivy, hoặc vít neo chặn.
•  Kết hợp xương hàm trên bằng nẹp vít

- Cầm máu.

- Khâu đóng phần mềm theo các lớp giải phẫu.

V TIÊN LƯỢNG VÀ BIẾN CHỨNG

1. Tiên lượng

•  Điều trị sớm và đúng nguyên tắc sẽ cho kết quả tốt.
•  Điều trị muộn và sai nguyên tắc có thể gây ra tai biến, di chứng trầm trọng, làm ảnh hưởng đến chức năng, thẩm mỹ.

2. Biến chứng

•  Nhiễm trùng.
•  Khớp cắn sai.
•  Hạn chế há miệng.

VI. PHÒNG BỆNH

•  Các biện pháp đề phòng tai nạn giao thông.
•  Có các phương tiện bảo hộ trong các trường hợp tai nạn giao thông và lao động.