Nguyên nhân nào gây mãn kinh sớm?

Nội dung chính của bài viết:

• Khi giai đoạn mãn kinh bắt đầu diễn ra trước tuổi 45 thì được coi là mãn kinh sớm. Còn nếu phữ nữ bị suy buồng trứng sớm có thể bị mãn kinh trước 40 tuổi.
• Có nhiều nguyên nhân gây nên mãn kinh sớm, đó là: điều trị ung thư; phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng; lối sống không lành mạnh; khiếm khuyết nhiễm sắc thể; bệnh tự miễn; bệnh động kinh; di truyền.
• Mãn kinh sớm gây ra các triệu chứng như máu kinh nhiều hoặc ít hơn bình thường; lỡ kinh nguyệt; ra máu giữa chu kỳ kinh nguyệt; mỗi lần có kinh kéo dài quá một tuần. Ngoài ra thường xuyên thay đổi tâm trạng, giảm ham muốn, khô âm đạo, khó ngủ, đổ mồ hôi về đêm.. cũng là những dấu hiệu báo sắp mãn kinh
• Nếu mãn kinh trước 45 tuổi thì thường không cần điều trị. Nhưng vẫn có các phương pháp để kiểm soát các triệu chứng mãn kinh hoặc các vấn đề liên quan đến mãn kinh.

Mãn kinh là gì?

Mãn kinh được định nghĩa là thời kỳ mà chu kỳ kinh nguyệt chấm dứt vĩnh viễn do sự suy giảm tự nhiên của tế bào trứng trong buồng trứng xảy ra khi lão hóa. Hầu hết phụ nữ bắt đầu mãn kinh trong độ tuổi từ 45 đến 55 mà đa phần là ngoài 50 tuổi.

Mãn kinh xảy ra khi buồng trứng ngừng sản xuất trứng, dẫn đến nồng độ estrogen suy giảm. Estrogen là hormone có vai trò kiểm soát chu kỳ kinh nguyệt của phụ nữ.

Một phụ nữ được xác định là mãn kinh khi không có kinh nguyệt trong hơn 12 tháng liên tục. Các triệu chứng chẳng hạn như bốc hỏa, có thể bắt đầu một thời gian dài trước khi mãn kinh. Giai đoạn này được gọi là tiền mãn kinh.

Khi giai đoạn mãn kinh bắt đầu diễn ra trước tuổi 45 thì được coi là mãn kinh sớm. Còn nếu bị một vấn đề gọi là suy buồng trứng sớm (premature ovarian insufficiency) thì phụ nữ có thể bị mãn kinh trước 40 tuổi.

Bất cứ nguyên nhân nào làm tổn hại buồng trứng hoặc gây ngừng sản xuất estrogen đều có thể gây ra mãn kinh sớm. Các tác nhân này gồm có hóa trị, xạ trị để điều trị bệnh ung thư hoặc phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng. Tuy nhiên, đôi khi bạn cũng có thể bước vào thời kỳ mãn kinh sớm ngay cả khi buồng trứng vẫn còn nguyên vẹn.

Nguyên nhân nào gây mãn kinh sớm?

Dưới đây là một số nguyên nhân gây ra mãn kinh sớm.

Điều trị ung thư

Xạ trị và hóa trị có thể gây ra suy buồng trứng sớm vĩnh viễn hoặc tạm thời.

Nguy cơ mãn kinh sớm sẽ phụ thuộc vào:

• Độ tuổi: phụ nữ trẻ có thể chịu được các phương pháp điều trị này tốt hơn so với phụ nữ lớn tuổi.
• Phương pháp điều trị: các loại thuốc hóa trị khác nhau có ảnh hưởng đến buồng trứng ở mức độ khác nhau.
• Vị trí được xạ trị trên cơ thể: nguy cơ bị mãn kinh sớm sẽ cao hơn nếu xạ trị quanh vùng não hoặc vùng chậu.

Phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng

Phẫu thuật cắt bỏ cả hai buồng trứng sẽ dẫn đến mãn kinh sớm hay còn gọi là mãn kinh do phẫu thuật. Có nhiều nguyên nhân khác nhau cần cắt buồng trứng, ví dụ như trong những trường hợp ung thư buồng trứng hoặc phẫu thuật điều trị ung thư tử cung.

Yếu tố về lối sống

Một số yếu tố về lối sống có thể tác động đến thời điểm bắt đầu mãn kinh. Ví dụ, thói quen hút thuốc làm giảm nồng độ estrogen và có thể góp phần gây mãn kinh sớm.

Theo một nghiên cứu vào năm 2012, những phụ nữ hút thuốc trong thời gian dài hoặc hút thường xuyên có nguy cơ bị mãn kinh sớm hơn từ một đến hai năm so với những phụ nữ không hút thuốc.

Chỉ số khối cơ thể (BMI) cũng là một yếu tố dẫn đến mãn kinh sớm. Estrogen được tích trữ trong các mô mỡ nên những phụ nữ gầy có ít estrogen tích trữ hơn và có thể bị cạn kiệt sớm hơn.

Một số nghiên cứu đã cho thấy chế độ ăn chay, lối sống thiếu vận động và thiếu tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cũng đều là những yếu tố tăng nguy cơ mãn kinh sớm.

Khiếm khuyết nhiễm sắc thể

Một số khiếm khuyết nhiễm sắc thể có thể dẫn đến mãn kinh sớm. Ví dụ, hội chứng Turner (còn được gọi là loạn sản tuyến sinh dục) là một hội chứng mà trẻ sinh ra có một nhiễm sắc thể giới tính X không hoàn chỉnh. Những phụ nữ mắc hội chứng Turner có buồng trứng hoạt động không bình thường. Điều này dẫn đến khởi phát mãn kinh sớm.

Ngoài ra, các khiếm khuyết về nhiễm sắc thể khác cũng có thể gây ra mãn kinh sớm ví dụ như loạn sản tuyến sinh dục thuần túy – một dạng hội chứng Turner.

Ở những người mắc phải hội chứng này, buồng trứng không hoạt động nên cần can thiệp bằng liệu pháp hormone thay thế để tạo chu kỳ kinh nguyệt cũng như là các đặc điểm giới tính và thường bắt đầu điều trị vào độ tuổi thiếu niên.

Những phụ nữ mắc hội chứng Fragile X hoặc người mang gen bệnh cũng có thể bị mãn kinh sớm. Hội chứng này được di truyền trong gia đình.

Phụ nữ nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn về các xét nghiệm di truyền nếu như bị mãn kinh sớm hoặc nếu có thành viên ruột thịt trong gia đình bị mãn kinh sớm.

Bệnh tự miễn

Mãn kinh sớm có thể là triệu chứng của một số bệnh tự miễn dịch như bệnh tuyến giáp và viêm khớp dạng thấp.

Ở những người mắc các bệnh tự miễn, hệ miễn dịch nhận nhầm một phần nào đó của cơ thể là tác nhân gây hại xâm nhập từ bên ngoài và tấn công bằng phản ứng viêm. Tình trạng viêm do một số bệnh tự miễn có thể ảnh hưởng đến buồng trứng, khiến cho buồng trứng ngừng hoạt động và dẫn đến thời kỳ mãn kinh sớm.

Bệnh động kinh

Động kinh là một chứng bệnh bắt nguồn từ hệ thần kinh trung ương, trong đó não bộ hoạt động một cách không bình thường, gây ra co giật và nhiều vấn đề khác. Những phụ nữ bị động kinh có nguy cơ bị suy buồng trứng sớm và dẫn đến mãn kinh trước tuổi.

Một nghiên cứu được thực hiện vào năm 2001 trong một nhóm phụ nữ bị động kinh cho thấy có khoảng 14% những người tham gia bị mãn kinh trước 40 tuổi trong khi tỉ lệ này ở người bình thường chỉ là 1%.

Di truyền

Nếu không phát hiện thấy bất kỳ vấn đề nào gây mãn kinh sớm trong số các vấn đề nêu trên thì nguyên nhân có thể là do di truyền. Độ tuổi khi bắt đầu mãn kinh ở phụ nữ cũng là một yếu tố được di truyền.

Bằng cách biết được độ tuổi mãn kinh của mẹ, bạn có thể phần nào xác định được tuổi mà mình sẽ bắt đầu mãn kinh. Nếu mẹ bạn mãn kinh sớm thì nhiều khả năng là bạn cũng như vậy. Tuy nhiên, điều này không phải khi nào cũng đúng.

Các triệu chứng của mãn kinh sớm

Một trong những biểu hiện đầu tiên của mãn kinh sớm là chu kỳ kinh nguyệt bất thường, chu kỳ dài hơn hoặc ngắn hơn đáng kể so với bình thường.

Các triệu chứng khác của mãn kinh sớm còn có:

• Ra máu kinh nhiều hoặc ít hơn bình thường
• Lỡ kinh nguyệt
• Ra máu giữa chu kỳ kinh nguyệt
• Mỗi lần có kinh kéo dài quá một tuần

Tuy nhiên, đây cũng có thể là dấu hiệu của những vấn đề khác không phải mãn kinh sớm. Do vậy, khi gặp những triệu chứng này thì nên đi khám bác sĩ để xác định chính xác nguyên nhân.

Ngoài ra, các dấu hiệu báo hiệu sắp mãn kinh còn có:

• Thay đổi cảm xúc thất thường, hay cáu gắt, buồn rầu không rõ lý do
• Giảm ham muốn tình dục
• Khô âm đạo
• Khô da, mắt hoặc miệng
• Kích thích bàng quang hay tiểu không tự chủ
• Khó ngủ
• Người nóng bừng (Bốc hỏa)
• Đổ mồ hôi về đêm

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Ngoài các triệu chứng nêu trên, nếu bạn dưới 40 tuổi và rơi vào bất kỳ trường hợp nào sau đây thì nên đi khám bác sĩ để xác định xem mình có sắp bị mãn kinh sớm hay không:

• Đã từng hóa trị hoặc xạ trị để điều trị ung thư
• Có thành viên gia đình hoặc chính bản thân bạn bị mắc bệnh tự miễn ví dụ như suy giáp, bệnh Graves hoặc lupus ban đỏ
• Cố gắng thụ thai suốt một năm mà không thành công
• Có mẹ hoặc chị gái bị mãn kinh sớm

Chẩn đoán mãn kinh sớm bằng cách nào?

Khoảng thời gian trước giai đoạn mãn kinh được gọi là tiền mãn kinh. Trong thời gian này, bạn sẽ gặp hiện tượng chu kỳ kinh nguyệt không đều cùng với các triệu chứng khác xảy ra thoáng qua.

Bạn sẽ chính thức bước vào thời kỳ mãn kinh khi 12 tháng liên tục không có kinh nguyệt và các triệu chứng không phải do bất cứ bệnh lý nào khác gây ra.

Không cần thiết phải đi khám để chẩn đoán mãn kinh. Hầu hết phụ nữ đều có thể tự đoán được thời kỳ mãn kinh của mình dựa trên các dấu hiệu gặp phải. Còn nếu không chắc các triệu chứng là do mãn kinh hay một vấn đề sức khỏe, bệnh lý nào đó thì có thể đi khám để xác nhận chắc chắn.

Khi đi khám, bác sĩ sẽ yêu cầu làm xét nghiệm hormone để xác định xem các triệu chứng là do mãn kinh hay một vấn đề nào khác. Các loại hormone thường được xét nghiệm gồm có:

• AMH (Anti-Mullerian Hormone): xét nghiệm PicoAMH Elisa kiểm tra nồng độ hormone này để xác định xem một người có phải sắp bước vào thời kỳ mãn kinh hay đã đến chu kỳ kinh nguyệt cuối cùng hay chưa.
• Estrogen: Bác sĩ sẽ kiểm tra nồng độ estradiol – một loại estrogen. Vào thời kỳ mãn kinh, nồng độ estrogen sẽ suy giảm.
• Hormon kích thích nang trứng (FSH): Nếu nồng độ FSH liên tục cao trên 30mIU/ml và bạn không có kinh nguyệt trong một năm thì khả năng cao là đã đến thời kỳ mãn kinh. Tuy nhiên, nếu chỉ xét nghiệm một lần mà nồng độ FSH tăng cao thì chưa thể xác nhận mãn kinh.
• Hormon kích thích tuyến giáp (TSH): cần kiểm tra cả nồng độ hormone TSH để xác nhận chẩn đoán. Nếu tuyến giáp hoạt động kém (suy giáp) thì nồng độ TSH sẽ ở mức cao và có triệu chứng tương tự như các triệu chứng mãn kinh.

Tuy nhiên, theo Hiệp hội mãn kinh Bắc Mỹ (NAMS), các xét nghiệm hormone đôi khi cũng không chính xác lắm vì nồng độ hormone vẫn thay đổi và dao động trong thời kỳ tiền mãn kinh. Mặc dù vậy nhưng nếu bạn lo lắng về các dấu hiệu mãn kinh thì vẫn nên đi khám để kiểm tra toàn diện.

Điều trị mãn kinh sớm

Nếu mãn kinh trước 45 tuổi thì thường không cần điều trị. Nhưng vẫn có các phương pháp để kiểm soát các triệu chứng mãn kinh hoặc các vấn đề liên quan đến mãn kinh. Các phương pháp này giúp bạn đối phó với những thay đổi trong cơ thể hoặc cuộc sống ở giai đoạn này một cách dễ dàng hơn.

Tuy nhiên, nếu có các triệu chứng mãn kinh trước 40 tuổi thì cần phải điều trị nhằm bổ sung các hormone cần thiết cho cơ thể cho đến khi sang tuổi mãn kinh tự nhiên.

Phương pháp điều trị phổ biến nhất là liệu pháp hormone thay thế (HRT). Liệu pháp hormone thay thế toàn thân có thể ngăn ngừa nhiều triệu chứng mãn kinh phổ biến, ví dụ như bốc hỏa. Hoặc bạn cũng có thể dùng liệu pháp hormone tại chỗ (có nghĩa là đưa trực tiếp vào âm đạo), thường ở liều thấp, để giảm các vấn đề xảy ra ở âm đạo do mãn kinh như khô hay nóng rát.

Liệu pháp hormone thường đi kèm với một số rủi ro như làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, đột quỵ và ung thư vú. Do đó, nên nói chuyện kĩ với bác sĩ về những rủi ro và lợi ích trước khi bắt đầu điều trị bằng liệu pháp này. Nếu có thể thì chỉ nên điều trị với liều thấp để giảm thiểu nguy cơ.

Có thể đảo ngược mãn kinh sớm được không?

Cho đến nay thì vẫn chưa có cách nào được chính thức đưa vào ứng dụng để đảo ngược mãn kinh sớm nhưng các phương pháp điều trị có thể giúp giảm các triệu chứng mãn kinh.

Các nhà khoa học hiện đang nghiên cứu tìm ra những cách để giúp phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh có thể thụ thai và có con một cách tự nhiên. Vào năm 2016, các nhà khoa học ở Hy Lạp đã công bố một phương pháp điều trị mới cho phép khôi phục lại kinh nguyệt và tái tạo trứng ở phụ nữ đang trong giai đoạn tiền mãn kinh.

Mặc dù vẫn cần nghiên cứu thêm để chứng minh nhưng phương pháp điều trị này đem lại hy vọng có thể đảo ngược thời kỳ mãn kinh trong tương lai.

Mãn kinh sớm gây ra những vấn đề nào?

Mất khả năng sinh sản là vấn đề mà nhiều người nghĩ đến đầu tiên khi bắt đầu mãn kinh sớm hơn bình thường từ 10 năm trở lên. Tuy nhiên, mãn kinh sớm còn có thể gây ra những vấn đề về sức khỏe khác.

Nồng độ estrogen ổn định có rất nhiều lợi ích. Estrogen làm tăng lượng HDL cholesterol (cholesterol tốt) và giảm lượng LDL cholesterol (cholesterol xấu). Ngoài ra, hormone này còn giúp làm thư giãn các mạch máu và ngăn ngừa loãng xương.

Do vậy mà sự sụt giảm estrogen sớm hơn bình thường sẽ làm tăng nguy cơ:

• Bệnh tim mạch
• Loãng xương
• Trầm cảm
• Suy giảm trí nhớ
• Tử vong sớm

Vì những rủi ro này mà phụ nữ bị mãn kinh sớm thường được chỉ định điều trị bằng liệu pháp hormone thay thế.

Mãn kinh sớm có lợi ích gì không?

Mãn kinh sớm không phải chỉ toàn đem lại rủi ro mà thực sự có thể làm giảm nguy cơ mắc một số bệnh lý, ví dụ như các bệnh ung thư nhạy cảm với estrogen (ung thư vú).

Những phụ nữ bước vào thời kỳ mãn kinh muộn (sau 55 tuổi) có nguy cơ mắc ung thư vú cao hơn so với những người mãn kinh sớm. Nguyên nhân là do khi mãn kinh muộn, mô vú phải tiếp xúc với estrogen trong một thời gian dài hơn.

Vì những tiến bộ không ngừng trong lĩnh vực y khoa nên vào một ngày không xa, sẽ có một phương pháp xét nghiệm di truyền nào đó có thể xác định khả năng mãn kinh sớm của một người. Tuy nhiên, hiện tại, chúng ta chỉ có thể dựa vào các triệu chứng để nhận biết giai đoạn mãn kinh.

Nên đi khám để kiểm tra thường xuyên và chủ động kiểm soát tình trạng sức khỏe sinh sản của mình. Điều này giúp bạn chuẩn bị tốt cho các triệu chứng và giảm thiểu các yếu tố nguy cơ dẫn đến mãn kinh sớm ví dụ như ung thư buồng trứng.

Khi bị mãn kinh sớm và bạn vẫn muốn có con thì có thể cân nhắc đến các lựa chọn như:

• Nhận con nuôi
• Thụ tinh trong ống nghiệm với trứng hiến
• Mang thai hộ

Nói chuyện với bác sĩ để được tư vấn cụ thể các lựa chọn để có con khi mãn kinh. Rủi ro và tỉ lệ thành công của các phương pháp còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm tuổi tác và tình trạng sức khỏe tổng thể.