Một số kỹ thuật và xét nghiệm chẩn đoán rụng tóc

Trước hết, bác sĩ và bệnh nhân sẽ trao đổi thông tin cần thiết, sau đó tiến hành thăm khám toàn thân và tại chỗ, xét nghiệm và Dermoscopy (soi da).

Hỏi bệnh

Trong quá trình hỏi bệnh, bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng nang tóc, đánh giá liệu vấn đề hiện tại là rụng tóc có sẹo hay không có sẹo. Phần lớp quá trình trao đổi sẽ xoay quanh rụng tóc không sẹo, vì đây là vấn đề phổ biến nhất khi nói đến rụng tóc.

Những yếu tố sẽ được khai thác trong quá trình tìm hiểu bệnh:

• Độ tuổi khởi phát, tức thời điểm bắt đầu rụng tóc
• Thời gian kể từ lúc bắt đầu rụng đến nay
• Tóc rụng ở gốc hay bị đứt gãy?
• Mức độ rụng tóc
• Tiền sử sức khỏe cá nhân
• Tiền sử gia đình
• Các yếu tố rủi ro: Các loại thuốc mà bệnh nhân sử dụng, chế độ dinh dưỡng (thừa hay thiếu protein, sắt), chu kỳ kinh nguyệt (dấu hiệu cường androgen), thai nghén, mãn kinh, mắc bệnh...
• Sản phẩm chăm sóc tóc mà người bệnh sử dụng
• Nghề nghiệp, sở thích

Tiền sử của bệnh nhân, đặc biệt trong vòng 6-12 tháng trước khởi phát, có thể liên quan đến việc gia tăng rụng tóc. Ví dụ: ốm sốt, nằm viện, phẫu thuật, chấn thương. Tra cứu tiền sử gia đình bệnh nhân để tìm những trường hợp mắc bệnh lý tương tự (rụng tóc tiến triển do di truyền – androgenetic alopecia, rụng tóc từng mảng tự nhiễm – alopecia areata...), tình trạng rụng tóc của người thân.

Đối với bệnh nhân mắc chứng rụng tóc tiến triển do di truyền – androgenetic alopecia thì cần tìm hiểu về chế độ dinh dưỡng (ăn kiêng, mức độ nạp protein, sắt...) của họ. Keratin protein là thành phần chính, chiếm 98% cấu tạo tóc. Mỗi ngày, trung bình một người lớn sản sinh 0,35 mm keratin mỗi sợi/ngày, cho khoảng 100.000 sợi tóc, tức là lượng protein nạp vào mỗi ngày rất quan trọng.

Đối với bệnh nhân nữ thì cần chú ý tới các vấn đề về kinh nguyệt, mang thai, mãn kinh. Ví dụ như với kinh nguyệt thì đánh giá độ đều đặn, bao nhiêu ngày mỗi tháng, mức độ nặng nhẹ; bệnh nhân từng bị sảy thai hay chưa; đã từng phẫu thuật cắt bỏ buồng trứng chưa... Những thay đổi này ở nữ giới sẽ dẫn đến thay đổi về nội tiết tố và có thể làm gia tăng hoặc gây ra tình trạng rụng tóc.

Khám lâm sàng

Bác sĩ tiến hành đánh giá các biểu hiện để nắm được tình trạng rụng tóc. Quá trình quan sát và đánh giá tổng quát căn cứ vào các tiêu chí:

• Mức độ hói, lộ da đầu
• Tình trạng che phủ của tóc
• Ngọn tóc to hay nhỏ
• Đường chân tóc phía trước có nguyên vẹn không?
• Kiểu rụng tóc: rụng tóc sẹo hay không sẹo, rụng khu trú hay lan tỏa
• Tóc xoăn hay thẳng, độ đậm nhạt, chiều dài?
• Kiểm tra các bộ phận khác trên cơ thể (móng, da...) để phát hiện các bệnh lý kèm theo.

Những phương pháp kiểm tra lâm sàng

Một số phương pháp được áp dụng để đánh giá mức độ rụng tóc là:

Kiểm tra kéo tóc (Pull test)

Bài kiểm tra này giúp xác định tình trạng tóc rụng quá đà.

Phương thức tiến hành là dùng ngón trỏ và ngón cái túm khoảng 20-60 sợi tóc tại phần gần chân tóc. Cố lôi phần tóc này ra khỏi da đầu, nhưng sử dụng một lực vừa phải và không làm tổn thương da đầu. Lặp lại hành động này ở ba điểm khác nhau trên đầu. Nếu kéo được hơn 10% tóc, thì tức là bệnh nhân đang có vấn đề về rụng tóc (2-3 sợi là bình thường, khoảng 6 sợi là bất thường). Bệnh nhân không được gội đầu ít nhất một ngày trước khi tiến hành kiểm tra.

Bài kiểm tra dựa trên nguyên tắc “kéo nhẹ” tóc để thu được tóc telogen (tóc đang ở giai đoạn cuối của chu kỳ sinh trưởng và sắp rụng) và xác định mức độ, vị trí của khu vực rụng tóc. Bài kiểm tra cho kết quả dương tính với các bệnh: rụng tóc telogen, rụng tóc anagen, hội chứng mất anagen, giai đoạn đầu của rụng tóc hói (androgenetic alopecia) và ở mép của vùng bị rụng tóc từng vùng (alopecia areata).

Về nhược điểm:

• Phương pháp này khá thô bạo, khó chuẩn hóa vì nó chịu ảnh hưởng rất nhiều từ những người thực hiện và cá nhân bệnh nhân.
• Lực kéo không được phân tán đều trên cả nhúm tóc, tức là mỗi sợi sẽ chịu những lực kéo khác nhau.
• Khó ước lượng số sợi tóc túm được, vì vậy có thể dẫn đến phân tích nhầm thông tin.
• Thường cho kết quả âm tính.

Global photography

Đây là phương pháp theo dõi tình trạng tóc qua thời gian. Bệnh nhân được hướng dẫn ngồi ở tư thế cằm và trán cố định, bác sĩ dùng máy quay và thiết bị phát sáng để soi chụp. Tư thế, ánh sáng và độ phóng to được giữ nguyên qua các lần khám, cá nhân người bệnh cũng cần giữ nguyên kiểu tóc, màu tóc qua mỗi lần soi chụp. Bốn vùng kiểm tra tiêu chuẩn là đỉnh đầu, đường rẽ ngôi, trán và thái dương.

Kiểm tra bằng nỉ màu tương phản (contrasting felt examination)

Bài kiểm tra này được sử dụng để soi những sợi tóc ngắn, tóc mảnh gần da dầu. Bác sĩ sử dụng tấm thẻ có gắn vải nỉ đen ở một mặt, mặt còn lại gắn vải trắng. Sau khi rẽ tóc, bác sĩ kề tấm thẻ này vào sát da đầu. Những sợi tóc ngắn và mảnh, với phần đỉnh đứt gãy sẽ lộ ra ở mép tấm thẻ. Đây là loại tóc xuất hiện ở những bệnh nhân mắc chứng rụng tóc hói (androgenetic alopecia).

Kiểm tra gội đầu tiêu chuẩn (Standardized wash test)

Với bài kiểm tra này, bệnh nhân tránh gội đầu trong 5 ngày, sau đó dùng dầu gội và xả nước vào một cái chậu bọc vải hoặc băng gạc. Tóc đọng lại trên vải sẽ được thu lại và đem đi kiểm tra. Các sợi tóc sẽ được đếm và phân loại thành nhóm ngắn hơn 3cm và nhóm dài hơn 5cm, thường thì sẽ thu được khoảng hơn 30 sợi tóc. Đây là kỹ thuật quan trọng để phân biệt rụng tóc telogen và rụng tóc hói.

Trichogram (Kiểm tra nhổ tóc)

Bài kiểm tra này thường được áp dụng trong nghiên cứu. Để thực hiện bài kiểm tra Trichogram, tóc được chọn từ một vị trí cụ thể vào ngày thứ 5 kể từ lần gội đầu gần nhất. Bác sĩ dùng dụng cụ bịt cao su để túm khoảng 60-80 sợi tóc, vặn và nhanh chóng bứt tóc khỏi da đầu theo hướng tóc mọc. Sợi tóc sau đó được cắt ngắn để lại phần gốc, rồi gắn lên kính để đánh giá chân tóc nào thuộc giai đoạn anagen, chân tóc  nào thuộc giai đoạn telogen và tính tỷ lệ hai loại tóc.

Phototrichogram

Sử dụng máy tính để hỗ trợ kiểm tra các đặc tính của tóc, đây là phương pháp ít xâm lấn hơn vì không có thao tác nhổ tóc.

Phototrichogram sẽ đánh giá mật độ sợi tóc, độ dày của sợi tóc, độ dài và tốc độ mọc (mm/ngày). Những tiêu chí này được đánh giá tại một vùng cụ thể trên da đầu (thường là 1cm2) trong một khoảng thời gian nhất định (khoảng 2 ngày). Với thủ thuật này, ta biết được chính xác số sợi tóc tên một centimet vuông, tức là mật độ tóc, tóc đang mọc (anagen) và ngừng mọc (telogen), đường kính tóc và nó còn có thể được dùng để theo dõi độ hiệu nghiệm của các phương pháp điều trị.

Xét nghiệm

Đối với bệnh nhân rụng tóc, cần làm những bài xét nghiệm như:

• Xét nghiệm máu
• Xét nghiệm ferritin (sắt)
• Hormon kích thích tuyến giáp
• Xét nghiệm định lượng 25OH Vitamin D (D3) (Lupus ban đỏ hệ thống - SLE)

Vitamin D và ferritin là hai yếu tố quan trọng đối với vòng đời bình thường của tóc. Nếu kết quả xét nghiệm là dương tính, thì bệnh nhân nên đi gặp bác sĩ nội tiết hoặc bác sĩ phụ khoa.

Sinh thiết da đầu

Sinh thiết da đầu được chỉ định cho toàn bộ ca rụng tóc sẹo và những ca rụng tóc không sẹo chưa được chẩn đoán. Vị trí lấy mẫu sinh thiết đối với các ca rụng tóc sẹo là ở rìa xung quanh vùng rụng tóc hoặc sưng viêm, nơi tóc chưa rụng hết. Bệnh nhân sẽ được gây tê tại chỗ khi làm sinh thiết. Bác sĩ sử dụng dụng cụ chuyên biệt để bấm các lỗ với đường kính ít nhất bằng 4mm, đâm sâu vào da, lấy được toàn bộ đơn vị nang và cả một chút mỡ đi kèm. Độ sâu của lỗ sinh thiết thường là 4mm. Mẫu sinh thiết sau đó sẽ được đưa đi xét nghiệm.

Nếu bệnh nhân có vấn đề về chảy máu, khó đông máu thì nên lưu ý cho bác sĩ trước khi thực hiện sinh thiết. Đây là một thủ thuật nhanh và không gây đau quá nhiều, bệnh nhân chỉ cần chú ý giữ vệ sinh vùng lấy mẫu.

Dermoscopy (Trichoscopy)

Dermoscopy là thiết bị quang học dùng để khám các lớp nông của da và kiểm tra tình trạng tóc; Trichoscopy là thuật ngữ chỉ kỹ thuật sử dụng loại máy này. Kỹ thuật này không xâm lấn, mà kết quả mang lại rất cao, thuận tiện cho việc khám và chẩn đoán tình trạng da đầu.

Với máy Dermoscopy cầm tay, độ phóng đại có thể đạt 10 lần. Còn nếu bạn dùng videodermoscopy thì độ phóng đại có thể gấp 1000 lần, kèm thêm chức năng lưu trữ hình ảnh.

Những tổn thương nang  có thể thấy qua dermoscopy:

• Chấm vàng: do keratin và-hoặc chất bã nhờn tích tụ trong nang tóc, khiến nang tóc giãn rộng ra, tạo thành những đốm vàng. Đây có thể là biểu hiện của rụng tóc mảng, rụng tóc kiểu hói...
• Chấm đen: là những nang tóc có chứa tóc bị đứt sót lại, có thể thấy trong các ca rụng tóc mảng, nấm, rụng tóc do thói quen nhổ tóc...
• Chấm trắng: những đốm trắng nằm trên da đầu như hình tổ ong là những nang tóc đã bị phá hủy và bị xơ hóa. Chúng thường xuất hiện với bệnh rụng tóc sẹo.
• Chấm màu đỏ: có thể là biểu hiện của Lupus ban đỏ
• Chấm nâu: Lupus đĩa
• Quầng nâu quanh nang tóc: biểu hiện của sưng viêm nang tóc trong rụng tóc kiểu hói
• Nang tóc rỗng: Có hố đâm sâu vào da nhưng không có tóc mọc ra từ đó. Chúng có thể xuất hiện nếu bạn mắc rụng tóc kiểu hói, rụng tóc mảng, rụng tóc Telogen.
• Mất nang tóc: Không có nang tóc do bị xơ hóa, thấy trong rụng tóc sẹo.

Hình dạng mạch máu khi soi qua dermoscopy:

• Vòng tròn đỏ: Xuất hiện nhiều, cách nhau khá đều, nhỏ, hình dạng như vòng trong. Đây là các mao mạch tồn tại ở một da đầu khỏe mạnh.
• Vòng đỏ xoắn: Xuất hiện nhiều, cách nhau khá đều, có hình dạng xoắn ốc hoặc hình vòng tròn vặn xoắn, biểu hiện của bệnh acanthosis (chứng dày lớp gai đen).
• Hình nhánh cây: Những đường màu đỏ, cấu tạo tương tự như các vòng tròn mao mạch, nhưng kích thước to hơn, đây là đám rối mao mạch dưới nhú bì.

Những tổn thương về sợi tóc:

• Độ dày sợi tóc khác nhau: đường kính của các sợi tóc có sự khác nhau, là biểu hiện của rụng tóc hói hoặc rụng tóc Telogen.
• Tóc dấu chấm than: sợi tóc có phần ngọn thô to, xơ xác, thân tóc bị thu hẹp, xuất hiện với các ca rụng tóc mảng, rụng tóc do hóa trị, tật nhổ tóc.
• Tóc gãy, xoắn lại: sợi tóc đứt gãy với những độ dài khác nhau, xuất hiện ở rụng tóc mảng và tật nhổ tóc.
• Tóc tơ: đường kính dưới 0,03mm, ngắn hơn 3mm được gọi là tóc tơ; rụng tóc kiểu hói (Androgenetic Alopecia), rụng tóc mảng, rụng tóc Telogen.
• Tóc hình dấu phẩy, xoắn cuộn: Tóc không mọc nổi khỏi nang lông, cuộn lại thành hình dấu phẩy (hình chữ C) hoặc sợi tóc cuộn xoắn lại như hình trôn ốc, nằm sát da đầu; hình thành do nấm.

• Nhiều sợi mọc trong cùng một nang lông: một nhúm từ 6 sợi trở lên mọc ra từ cùng một lỗ nang, xuất hiện ở các ca viêm nang tóc rụng (follicular decalvans) và viêm nang lông dạng sẹo lồi (hay trứng cá sẹo lồi – acne keloidalis).