Tiểu đường type 1: Triệu chứng, chẩn đoán và cách điều trị

Tiểu đường tuýp 1 là gì?

Tiểu đường tuýp 1 là một bệnh mãn tính mà trong đó, các tế bào có chức năng sản sinh insulin trong tuyến tụy bị phá hủy, khiến cho cơ thể không thể tạo ra insulin.

Insulin là một hormone giúp các tế bào của cơ thể sử dụng glucose làm năng lượng. Cơ thể chúng ra lấy glucose từ các loại thực phẩm ăn hàng ngày và insulin giúp đưa glucose đi từ máu vào các tế bào trong cơ thể để sản sinh năng lượng.

Khi các tế bào có đủ glucose, các mô gan và mô cơ sẽ tích trữ lượng glucose thừa dưới dạng glycogen. Sau đó, nó lại bị phân hủy thành đường trong máu và được giải phóng khi cơ thể cần năng lượng ở giữa các bữa ăn, trong khi hoạt động hoặc trong khi ngủ.

Khi mắc tiểu đường tuýp 1, cơ thể không thể xử lý glucose do thiếu insulin. Glucose từ thức ăn không thể đi vào các tế bào. Điều này gây nên tình trạng có quá nhiều glucose lưu thông trong máu (đường huyết) và dẫn đến nhiều vấn đề, cả tạm thời và lâu dài.

Triệu chứng thường gặp

Các triệu chứng của bệnh tiểu đường tuýp 1 gồm có:

• Đói cồn cào
• Thường xuyên thấy khát
• Nhìn mờ
• Mệt mỏi
• Đi tiểu nhiều
• Sụt cân đột ngột trong một khoảng thời gian ngắn

Người bệnh cũng có thể bị nhiễm toan ceton (ketoacidosis) - một biến chứng của bệnh tiểu đường với các triệu chứng như:

• Thở gấp
• Khô da và khô miệng
• Mặt đỏ bừng
• Hơi thở mùi trái cây
• Buồn nôn
• Nôn mửa hoặc đau dạ dày

Nếu bạn có một hoặc nhiều triệu chứng nêu trên thì nên đi khám. Nhưng nếu gặp triệu chứng của nhiễm toan ceton thì cần có biện pháp can thiệp y tế ngay lập tức vì đây là trường hợp khẩn cấp.

Tìm hiểu thêm về các dấu hiệu sớm và các triệu chứng khi bệnh tiểu đường tiến triển nặng

Tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2

Có hai loại bệnh tiểu đường chính là tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2. Cả hai có các triệu chứng tương tự nhau và theo thời gian cũng có thể dẫn đến nhiều biến chứng giống nhau. Tuy nhiên, tiểu đường tuýp 1 và tuýp 2 lại là hai bệnh lý khác nhau.

Tiểu đường tuýp 1 là kết quả do cơ thể không tự sản sinh insulin và được điều trị bằng cách tiêm insulin để đưa glucose từ máu vào tế bào trong cơ thể.

Ở những người mắc tiểu đường tuýp 2, các tế bào không còn phản ứng tốt với insulin. Cơ thể gặp khó khăn trong việc đưa glucose từ máu vào các tế bào, mặc dù nồng độ insulin vẫn bình thường. Cuối cùng, cơ thể có thể ngừng sản sinh insulin hoàn toàn.

Bệnh tiểu đường tuýp 1 tiến triển rất nhanh với các triệu chứng rõ ràng còn ở những trường hợp mắc tiểu đường tuýp 2 thì tình trạng bệnh thường tiến triển dần dần trong nhiều năm. Trên thực tế, nhiều người bị tiểu đường tuýp 2 không hề biết mình mắc bệnh cho đến tận khi xảy ra biến chứng.

Hai loại bệnh tiểu đường này là do những nguyên nhân khác nhau gây nên và mỗi loại cũng có các yếu tố nguy cơ riêng.

Tìm hiểu thêm: Sự giống và khác nhau giữa các loại bệnh tiểu đường

Nguyên nhân gây tiểu đường tuýp 1

Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân chính xác gây ra bệnh tiểu đường tuýp 1 nhưng nó là một loại bệnh tự miễn, trong đó hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm các tế bào beta trong tuyến tụy. Đây là những tế bào tạo ra insulin. Đến nay các nhà khoa học vẫn chưa thể lí giải được nguyên nhân gây nên điều này.

Tuy nhiên, khả năng là các yếu tố di truyền và môi trường, chẳng hạn như virus là những nguyên nhân góp phần gây bệnh.

Đọc thêm về các yếu tố có thể gây bệnh tiểu đường tuýp 1

Phương pháp chẩn đoán tiểu đường tuýp 1

Tiểu đường tuýp 1 thường được chẩn đoán sau nhiều xét nghiệm khác nhau, một số được tiến hành nhanh chóng nhưng một số lại cần chuẩn bị hoặc theo dõi trong suốt nhiều giờ liền.

Bệnh tiểu đường tuýp 1 thường phát triển nhanh chóng. Một người sẽ được chẩn đoán mắc bệnh nếu kết quả xét nghiệm có một trong các tiêu chí sau:

• Chỉ số đường huyết lúc đói của hai lần xét nghiệm riêng biệt đều >126mg/dL
• Chỉ số đường huyết ngẫu nhiên >200mg/dL và có các triệu chứng của bệnh tiểu đường
• Chỉ số HbA1c > 6,5 ở cả hai xét nghiệm riêng biệt

Những tiêu chí này cũng được sử dụng để chẩn đoán bệnh tiểu đường tuýp 2. Trên thực tế, nhiều người mắc tiểu đường tuýp 1 đôi khi lại bị chẩn đoán nhầm là tuýp 2.

Nhiều người bệnh chỉ được chẩn đoán đúng khi bắt đầu xuất hiện các biến chứng hoặc các triệu chứng trở nặng dù đã điều trị.

Thậm chí, có những trường hợp mà lượng đường trong máu tăng cao đến mức xảy ra nhiễm toan ceton thì một số người mới được chẩn đoán ra tiểu đường tuýp 1. Lúc này thì tình trạng bệnh đã rất nặng.

Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào của bệnh tiểu đường thì nên đi xét nghiệm ngay.

Tìm hiểu thêm về các quy trình xét nghiệm và kết quả

Phương pháp điều trị

Nếu bạn được chẩn đoán mắc tiểu đường tuýp 1 thì có nghĩa là cơ thể đã không thể tự tạo ra insulin mà cần phải tiêm insulin để giúp cơ thể xử lý đường trong máu. Ngoài ra còn có một số phương pháp khác để kiểm soát các triệu chứng của bệnh tiểu đường tuýp 1.

Tiêm insulin

Những người mắc tiểu đường tuýp 1 phải tiêm insulin mỗi ngày, có thể bằng bơm kim tiêm thông thường hoặc máy bơm insulin tự động. Đây là thiết bị đưa insulin qua một điểm trên da và cách thực hiện dễ dàng hơn so với dùng bơm kim tiêm.

Lượng insulin cần tiêm sẽ thay đổi theo từng thời điểm trong ngày. Người mắc tiểu đường tuýp 1 thường xuyên phải kiểm tra chỉ số đường huyết để xác định lượng insulin cần tiêm. Cả chế độ ăn uống và tập luyện đều có ảnh hưởng đến mức đường huyết.

Có nhiều loại insulin khác nhau và có thể bạn sẽ cần thử qua vài loại mới tìm ra được loại phù hợp nhất cho mình.

Tìm hiểu về sự khác biệt của các loại insulin và cách chúng được sử dụng

Uống metformin

Metformin là một loại thuốc điều trị tiểu đường dạng uống. Trước đây, loại thuốc này chỉ được sử dụng cho những người mắc tiểu đường tuýp 2 nhưng các chuyên gia y tế ngày nay đã phát hiện ra rằng nhiều người mắc tiểu đường tuýp 1 cũng bị kháng insulin. Điều này có nghĩa là việc tiêm insulin sẽ không cho hiệu quả cao như bình thường.

Metformin giúp giảm lượng glucose trong máu bằng cách giảm sự sản sinh đường trong gan. Bác sĩ có thể chỉ định dùng Metformin kết hợp tiêm insulin.

Tiêm vắc-xin

Vắc-xin phòng bệnh lao đang cho thấy tiềm năng có thể điều trị bệnh đái tháo đường tuýp 1. Một nghiên cứu nhỏ đã chỉ ra rằng ở những bệnh nhân đái tháo đường tuýp 1 được tiêm hai mũi vắc-xin BCG (phòng bệnh lao), chỉ số đường huyết đã được giữ ở mức ổn định trong ít nhất 5 năm.

Hiện nay phương pháp này vẫn đang trong quá trình thử nghiệm và chưa được ứng dụng chính thức để điều trị tiểu đường nhưng đây là một triển vọng lớn dành cho những người bị tiểu đường tuýp 1 trong tương lai.

Các loại thuốc khác

Sotagliflozin (Zynquista) là một loại thuốc mới, đang chờ được FDA phê chuẩn để đưa vào sử dụng cho mục đích điều trị tiểu đường tuýp 1. Nếu được thì nó sẽ là loại thuốc uống đầu tiên được sử dụng kết hợp với tiêm insulin dành cho người bị tiểu đường tuýp 1.

Thuốc này có tác dụng làm giảm nồng độ glucose trong máu bằng cách buộc cơ thể đào thải qua nước tiểu và bằng cách giảm sự hấp thụ glucose trong ruột. Các loại thuốc tương tự đã được sử dụng cho người mắc tiểu đường tuýp 2, nhưng đến nay vẫn chưa có loại nào được phê chuẩn dùng cho các trường hợp tiểu đường tuýp 1.

Ăn kiêng và tập thể dục

Người bị tiểu đường tuýp 1 nên chia ba bữa chính ra thành nhiều bữa nhỏ và ăn đồ ăn nhẹ để giữ lượng đường trong máu ở mức ổn định. Bạn có thể nói chuyện với chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn về chế độ ăn uống hợp lý.

Tập thể dục cũng là cách để giảm lượng đường trong máu và có thể sẽ phải điều chỉnh lượng insulin tiêm mỗi ngày dựa trên mức độ tập luyện.

Các yếu tố nguy cơ của bệnh tiểu đường tuýp 1

Tiền sử gia đình

Tiền sử gia đình là yếu tố quan trọng trong nhiều trường hợp tiểu đường tuýp 1. Nếu bạn có một thành viên ruột thịt trong gia đình mắc tiểu đường tuýp 1 thì nguy cơ bạn bị bệnh này sẽ cao hơn bình thường.

Một số gen đã được chứng minh là có liên quan đến loại tiểu đường này. Tuy nhiên, không phải ai có những gen này cũng đều bị tiểu đường tuýp 1.

Chủng tộc

Chủng tộc cũng là một yếu tố nguy cơ của bệnh tiểu đường tuýp 1. Cụ thể, căn bệnh này phổ biến ở người da trắng hơn so với các chủng tộc khác.

Yếu tố môi trường

Một số loại virus có thể kích hoạt bệnh tiểu đường tuýp 1.

Ngoài ra, những người sinh sống ở vùng có khí hậu lạnh cũng có khả năng mắc bệnh cao hơn. Tương tự, vào mùa đông, số ca được chẩn đoán loại tiểu đường này cũng cao hơn so với mùa hè.

Bạn có thể đọc thêm tại đây để hiểu rõ thêm về một số yếu tố khác nữa cũng như là các nghiên cứu đang được tiến hành để tìm ra nguyên nhân gây bệnh cụ thể.

Tiểu đường tuýp 1 ở trẻ em

Bệnh tiểu đường tuýp 1 trước đây chủ yếu được phát hiện ở trẻ nhỏ và người trong độ tuổi thanh thiếu niên trong khi tiểu đường tuýp 2 lại thường xảy ra ở người trưởng thành và người cao tuổi. Tuy nhiên, cả hai loại tiểu đường đều có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi.

Các triệu chứng của bệnh tiểu đường ở trẻ em gồm có:

• Sụt cân
• Đái dầm hoặc đi tiểu nhiều
• Có dấu hiệu mệt mỏi, suy nhược
• Đói hoặc khát thường xuyên hơn
• Thay đổi tâm trạng
• Nhìn mờ

Giống như ở người lớn, trẻ em mắc tiểu đường tuýp 1 cũng được điều trị bằng cách tiêm insulin.

Gần đây, tuyến tụy nhân tạo đã được phê chuẩn để sử dụng cho trẻ em. Thiết bị này được cấy ở dưới da, sau đó, nó sẽ liên tục đo nồng độ glucose trong máu và tự động tiết ra lượng insulin thích hợp khi cần thiết.

Tuy nhiên, hiện nay thì hầu hết trẻ em vẫn được tiêm insulin và theo dõi glucose theo cách truyền thống. Ở trẻ nhỏ thì việc điều trị này thường tốn rất nhiều thời gian và công sức của bố mẹ.

Trẻ em mắc tiểu đường tuýp 1 vẫn có thể sống bình thường và khỏe mạnh.

Đi tìm câu trả lời cho một số thắc mắc về cuộc sống của trẻ mắc tiểu đường tại đây.

Yếu tố di truyền

Các nhà nghiên cứu hiện vẫn chưa tìm ra nguyên nhân chính xác gây ra bệnh tiểu đường tuýp 1 nhưng họ tin rằng gen di truyền là một trong các yếu tố góp phần.

Theo nghiên cứu, những người bị tiểu đường tuýp 1 sinh ra đã có khuynh hướng mắc bệnh do được di truyền qua các thế hệ trong gia đình. Mặc dù vẫn chưa rõ cơ chế hoạt động của các gen này như thế nào và tại sao một số người trong gia đình lại bị di truyền bệnh trong khi những người khác thì không nhưng các nhà nghiên cứu đã xác định được các biến thể gen nhất định làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Những biến thể này có thể được truyền từ bố mẹ sang con cái, từ thế hệ này sang thế hệ khác. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 5% những người có các biến thể gen này thực sự bị tiểu đường tuýp 1.

Do vậy mà các nhà nghiên cứu tin rằng gen chỉ là một phần nhỏ gây bệnh tiểu đường và phải có một yếu tố nào khác “kích hoạt” bệnh ở những người mang gen. Virus được cho là một trong các yếu tố kích hoạt này.

Ví dụ, ở các cặp song sinh cùng trứng, tất cả các gen của cả hai người đều giống nhau nhưng chưa chắc cả hai đều bị tiểu đường. Nếu một trong hai người bị tiểu đường tuýp 1 thì người còn lại chỉ có 50% nguy cơ mắc bệnh hoặc thậm chí ít hơn. Điều này chứng minh rằng gen không phải là yếu tố nguy cơ duy nhất.

Tiểu đường tuýp 1 khi mang thai

Mang thai là khoảng thời gian rất khó khăn đối với những phụ nữ bị tiểu đường tuýp 1. Tuy nhiên, dù được chẩn đoán bệnh thì bạn vẫn có thể mang thai và sinh con khỏe mạnh bình thường.

Nếu bị tiểu đường tuýp 1 và đang mang thai thì cần lưu ý một điều quan trọng là mọi điều bạn làm trong thời gian này không chỉ vì cơ thể của chính bạn mà còn là vì sức khỏe của con nữa. Nếu lượng đường trong máu của người mẹ ở mức cao thì con khi sinh ra cũng sẽ bị vấn đề này.

Không chỉ vậy, lượng đường trong máu cao trong thai kỳ còn có thể dẫn đến các biến chứng như bé sinh ra có cân nặng quá lớn, phải mổ đẻ phức tạp, sinh non, lượng đường trong máu thấp, tăng huyết áp và thậm chí là thai chết lưu.

Nếu bạn bị tiểu đường tuýp 1 và có ý định mang thai hoặc đang mang thai thì cần nói chuyện với bác sĩ để được hướng dẫn những thay đổi cần thực hiện nhằm giữ lượng đường trong máu ở mức ổn định, đảm bảo an toàn cho cả mẹ và con.

Trong thời gian mang thai, bạn sẽ cần đi kiểm tra sức khỏe thường xuyên hơn và có thể còn phải điều chỉnh thuốc cũng như là lượng insulin trong suốt thai kỳ.

Đọc thêm: Lời khuyên của bác sĩ về việc kiểm soát tiểu đường trong thai kỳ.

Tác động của rượu bia

Đối với những người bị tiểu đường tuýp 1, đồ uống có cồn sẽ có tác động lớn đến lượng đường trong máu trong một thời gian ngắn nhưng dần dần theo thời gian, việc uống rượu bia quá nhiều sẽ góp phần gây ra các biến chứng của bệnh tiểu đường.

Gan có vai trò xử lý và đào thải cồn ra khỏi cơ thể, bên cạnh đó còn tham gia vào việc kiểm soát lượng đường huyết. Nếu bạn bị tiểu đường tuýp 1 và uống rượu thì khả năng kiểm soát lượng đường trong máu sẽ bị suy giảm vì gan phải tập trung xử lý cồn.

Điều này có thể dẫn đến hiện tượng lượng đường trong máu giảm thấp đột ngột và kéo dài lên đến 12 tiếng sau khi uống. Do đó, cần kiểm tra chỉ số đường huyết cả trước và sau khi uống rượu bia.

Đọc thêm về tác động của việc uống rượu bia khi bị tiểu đường

Các biến chứng

Lượng đường trong máu cao có thể gây tổn hại cho các bộ phận khác nhau trong cơ thể. Nếu bệnh tiểu đường không được kiểm soát đúng cách thì sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra các biến chứng như:

• Nhồi máu cơ tim
• Các vấn đề về mắt, bao gồm cả mù lòa
• Tổn thương dây thần kinh
• Nhiễm trùng da, đặc biệt là ở bàn chân, thậm chí có thể phải cắt cụt trong những trường hợp nghiêm trọng
• Tổn thương thận

Bệnh tiểu đường có thể gây tổn hại dây thần kinh và dẫn đến biến chứng bệnh thần kinh do tiểu đường. Tình trạng này thường phổ biến ở bàn chân với dấu hiệu là những vết cắt nhỏ, đặc biệt là ở lòng bàn chân, nhanh chóng biến thành các vết loét và nhiễm trùng nghiêm trọng, nhất là khi lượng đường trong máu không được kiểm soát.

Vì thế, bạn cần kiểm tra bàn chân thường xuyên khi bị tiểu đường. Nếu phát hiện thấy bất kỳ tổn thương nào ở bàn chân thì cần đi khám ngay.

Những người mắc bệnh tiểu đường tuýp 1 cũng cần chú ý đến những thay đổi ở vị trí khác trên cơ thể.

Đọc thêm về những ảnh hưởng của bệnh tiểu đường trên cơ thể

Sống chung với bệnh tiểu đường tuýp 1

Tiểu đường tuýp 1 là một bệnh mãn tính và không có cách nào chữa khỏi. Tuy nhiên, những người mắc bệnh này vẫn có thể sống lâu và khỏe mạnh bằng cách thực hiện các biện pháp điều trị đúng cách, ví dụ như tiêm insulin, theo một chế độ ăn uống lành mạnh và tập luyện thường xuyên.

Chế độ ăn

Chế độ ăn ketogenic hay chế độ ăn keto đã cho thấy nhiều lợi ích đối với người bị tiểu đường tuýp 2. Đây là một chế độ ăn nhiều chất béo, ít carb, giúp kiểm soát lượng đường trong máu và thậm chí có thể giảm cân.

Tuy nhiên, lợi ích của chế độ ăn này hiện chưa được chứng minh ở những người bị tiểu đường tuýp 1. Cho đến nay, khuyến nghị chung về chế độ ăn uống dành cho người bị loại tiểu đường này mới chỉ có chế độ ăn low-carb. Một nghiên cứu nhỏ được thực hiện ở những người mắc tiểu đường tuýp 1 ăn theo chế độ ăn keto trong hơn 2 năm đã cho thấy là chỉ số HbA1C và chỉ số đường huyết đều được kiểm soát tốt. Tuy nhiên, nồng độ lipid trong máu và tần suất tụt đường huyết ở những người này cũng tăng cao hơn. Do đó, mức độ an toàn của chế độ ăn này ở người mắc tiểu đường tuýp 1 hiện vẫn cần được nghiên cứu thêm.

Nếu bạn bị tiểu đường tuýp 1 nhưng muốn thử chế độ ăn keto thì trước tiên nên nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng. Bạn cũng có thể tìm hiểu thêm về hướng dẫn dành cho người mới bắt đầu chế độ ăn keto tại đây.

Tập luyện an toàn

Tập thể dục thường là điều rất khó khăn đối với người mắc tiểu đường tuýp 1 nhưng đây lại là một phần rất quan trọng trong lối sống lành mạnh để kiểm soát tình trạng bệnh.

Những người bị tiểu đường nên tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần. Tốt nhất là tập thường xuyên, không nên nghỉ quá hai ngày liên tiếp.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải làm sao để kiểm soát lượng đường trong máu trong khi tập luyện vì mức đường huyết có thể tăng hoặc giảm đột ngột trong và sau khi tập do các tế bào của cơ thể bắt đầu sử dụng insulin hoặc lấy glucose hiệu quả hơn.

Các chuyên gia khuyến nghị nên nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia trước để xây dựng kế hoạch tập luyện phù hợp.