Mối liên hệ giữa bệnh tiểu đường và sự trao đổi chất

Bệnh tiểu đường xảy ra khi cơ thể không sản xuất đủ insuslin hoặc sử dụng insulin không hiệu quả. Insuslin là một loại hormone có vai trò điều hòa lượng đường trong máu bằng cách đưa đường (glucose) trong máu vào các tế bào. Nếu bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt, lượng đường trong máu ở mức cao trong thời gian dài sẽ làm hỏng các cơ quan và mạch máu.

Hãy cùng tìm hiểu tác động của bệnh tiểu đường đến sự trao đổi chất và mối liên hệ giữa bệnh tiểu đường và béo phì.

Quá trình trao đổi chất diễn ra như thế nào?

Mỗi giây có hàng tỷ phản ứng hóa học diễn ra trong cơ thể. Những phản ứng hóa học này được gọi chung là sự trao đổi chất hay sự chuyển hóa.

Mỗi phản ứng này đều cần năng lượng. Ngay cả việc lấy năng lượng từ thức ăn cũng cần năng lượng.

Tỷ lệ trao đổi chất (metabolic rate) là lượng năng lượng mà cơ thể đốt cháy trong một khoảng thời gian nhất định, thường được đo bằng đơn vị calo (calorie). Tỷ lệ trao đổi chất gồm có ba thành phần chính là tỷ lệ trao đổi chất cơ bản, năng lượng bị đốt cháy trong quá trình tiêu hóa và năng lượng bị đốt cháy thông qua các hoạt động thể chất.

Tỷ lệ trao đổi chất cơ bản là lượng năng lượng mà cơ thể đốt cháy khi nghỉ ngơi. Tỷ lệ trao đổi chất cơ bản của mỗi người là khác nhau và tùy thuộc vào các yếu tố như:

• Cân nặng
• Tuổi tác
• Tỷ lệ mỡ trên cơ
• Di truyền

Một nghiên cứu vào năm 2014 đã tổng hợp kết quả của các nghiên cứu được công bố từ năm 1920 đến năm 2011 và phát hiện ra rằng tỷ lệ trao đổi chất trung bình là 0,392 calo cho mỗi 01 pound cân nặng (khoảng 0,5kg) mỗi giờ. (1) Như vậy là tỷ lệ trao đổi chất của một người nặng 150 pound (khoảng 68kg) là 1,411 calo mỗi ngày.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy tỷ lệ trao đổi chất cơ bản của nam giới cao hơn phụ nữ và thấp nhất ở những người trưởng thành bị thừa cân.

Mối liên hệ giữa sự trao đổi chất và bệnh tiểu đường

Những người mắc và không mắc bệnh tiểu đường có quá trình chuyển hóa tương đương nhau, ngoại trừ một điểm khác biệt chính đó là những người mắc bệnh tiểu đường có vấn đề về hormone insulin.

Thông thường, sau khi chúng ta ăn uống, carbohydrate trong thực phẩm sẽ được phân hủy bởi nước bọt và hệ tiêu hóa thành một loại đường gọi là glucose và lượng đường này sẽ đi vào máu. Khi nhận thấy lượng đường trong máu tăng cao, tuyến tụy sẽ sản xuất ra hormone insulin để đưa đường trong máu vào các tế bào để tạo năng lượng, nhờ đó điều hòa mức đường huyết.

Khi mắc bệnh tiểu đường, cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không đáp ứng tốt với insulin hoặc cả hai. Điều này dẫn đến lượng đường trong máu cao mãn tính.

Tiểu đường type 1

Bệnh tiểu đường type 1 là một bệnh tự miễn xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể tấn công và phá hủy tế bào beta - các tế bào có nhiệm vụ sản xuất insulin của tuyến tụy. Loại tiểu đường này thường được chẩn đoán ngay từ khi còn nhỏ hoặc độ tuổi thanh thiếu niên.

Những người bị bệnh tiểu đường type 1 cần phải dùng insulin bằng cách tiêm hoặc máy bơm insulin để kiểm soát lượng đường trong máu.

Nếu không có insulin, lượng đường trong máu sẽ luôn ở mức cao, điều này gây hại nghiêm trọng cho các cơ quan trong cơ thể và dẫn đến các biến chứng như:

• Bệnh mắt
• Bệnh thần kinh
• Bệnh thận
• Gia tăng nguy cơ nhiễm trùng, đặc biệt là ở bàn chân
• Tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch

Tiểu đường type 2

Tiểu đường type 2 chiếm 90 đến 95% tổng số ca bệnh tiểu đường. Loại bệnh tiểu đường này xảy ra khi các tế bào cơ thể không đáp ứng tốt với insulin. Tình trạng này được gọi là kháng insulin và cũng khiến cho lượng đường trong máu tăng cao.

Để bù đắp, tuyến tụy sản xuất nhiều insulin hơn. Theo thời gian, do phải hoạt động quá sức nên các tế bào beta trong tuyến tụy trở nên suy yếu. Cuối cùng, tuyến tụy sẽ không thể đáp ứng đủ lượng insulin để kiểm soát lượng đường trong máu.

Tình trạng mà lượng đường trong máu cao hơn bình thường nhưng chưa đủ cao để được chẩn đoán tiểu đường được gọi là tiền tiểu đường. Nếu không kiểm soát tốt đường trong máu, tiền tiểu đường sẽ tiến triển thành tiểu đường type 2.

Ảnh hưởng của béo phì đến sự trao đổi chất

Béo phì là một yếu tố nguy cơ hàng đầu của bệnh tiểu đường type 2. Béo phì được cho là làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type lên ít nhất 6 lần, bất kể khuynh hướng di truyền. (2)

Những người thừa cân hoặc béo phì có nguy cơ cao mắc hội chứng chuyển hóa. Hội chứng chuyển hóa là một tập hợp gồm 5 yếu tố làm tăng nguy cơ đột quỵ, tiểu đường type 2 và bệnh tim mạch. Các yếu tố này gồm có:

• Mức HDL cholesterol hay cholesterol tốt thấp
• Mức triglyceride cao
• Nhiều mỡ thừa vùng bụng
• Kháng insulin
• Huyết áp cao trên 130/85 mmhg

Các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu lý do tại sao những người bị béo phì lại dễ bị tiểu đường hơn so với những người có cân nặng khỏe mạnh. Một giả thuyết được đưa ra là những người bị béo phì có nồng độ axit béo tự do trong má cao, điều này có thể kích thích giải phóng insulin và góp phần dẫn đến tình trạng kháng insulin.

Ảnh hưởng của liệu pháp insulin đến sự trao đổi chất

Những người bị bệnh tiểu đường thường phải dùng insulin để duy trì lượng đường trong máu ở mức bình thường. Insulin có thể được đưa vào cơ thể bằng bơm kim tiêm, bút tiêm hoặc máy bơm insulin được đặt dưới da.

Một lựa chọn khác là insulin dạng hít. Loại insulin này được hấp thụ nhanh hơn nhưng cũng hế tác dụng sớm hơn. Tác dụng của insulin dạng hít thường chỉ kéo dài được 1,5 đến 2 tiếng trong khi insulin tác dụng nhanh dạng tiêm có thể duy trì tác dụng 4 tiếng.

Có 5 loại insulin chính được sử dụng để kiểm soát lượng đường trong máu cho người bệnh tiểu đường.

Dùng insulin quá liều có thể dẫn đến hạ đường huyết (lượng đường trong máu thấp) và nếu nghiêm trọng, tình trạng này có thể đe dọa đến tính mạng. Nhịn ăn quá lâu, bỏ bữa và tập thể dục, nhất là tập cường độ cao cũng có thể góp phần gây hạ đường huyết.

Theo dõi đường huyết thường xuyên sẽ giúp người bệnh xây dựng được thói quen an uống cũng như xác định được loại và liều dùng thuốc hợp lý. Sau một thời gian, người bệnh sẽ hiểu rõ hơn về phản ứng của cơ thể với các loại thực phẩm và bài tập.

Nhiều người sử dụng phương pháp tính carbohydrate để xác định liều insulin. Ăn một bữa có nhiều carb, đặc biệt là nhiều thực phẩm chứa carb đơn giản sẽ khiến lượng đường trong máu tăng nhanh hơn so với bữa ăn ít carbohydrate và do đó sẽ cần sử dụng nhiều insulin hơn để ổn định đường huyết.

Kết luận

Bệnh tiểu đường xảy ra do vấn đề về sản xuất và sử dụng hormone insulin, điều này làm suy giảm khả năng điều hòa lượng đường trong máu của cơ thể. Bệnh tiểu đường type 1 là do cơ thể không sản xuất đủ hoặc hoàn toàn không sản xuất insulin. Bệnh tiểu đường type 2 là do các tế bào beta của tuyến tụy không tạo ra đủ insulin và cơ thể sử dụng insulin không hiệu quả.

Những người mắc bệnh tiểu đường cần tuân thủ các phương pháp điều trị, gồm có dùng thuốc theo chỉ định, điều chỉnh chế độ ăn uống và tập thể dục để kiểm soát ổn định đường huyết. Nếu không được kiểm soát, lượng đường trong máu cao liên tục sẽ dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, chẳng hạn như tổn thương thần kinh, bệnh thận, tăng nguy cơ nhiễm trùng và bệnh tim mạch.