Định lượng IGF (Insulin-like growth factors) trong máu - Bộ y tế 2018

I. NGUYÊN LÝ

IGF (Insulin-like growth factors) (các yếu tố sinh trưởng tương tự insulin) là các polypeptide tương tự insulin. IGFs (IGF system) là một phần trong hệ thống phức tạp qua đó tế bào trao đổi thông tin với môi trường xung quanh. Hệ thống này bao gồm hai receptor bề mặc của IGF được gọi là IGF1R và IGF2R, hai cơ chất (ligand) IGF-I và IGF-II, một nhóm gồm các protein kết hợp với IGF (IGF binding protein: IGFBP 1-6) và các enzyme có tác dụng phân giải IGFBP (các protease). IGF-1 là tên viết tắt của yếu tố tăng trưởng giống Insulin-1 (Insulin- like Growth Factor -1), còn được gọi là Somatomedin-C, là một peptid có trọng lượng phân tử khoảng 7649 Dalton, gồm 70 acid amin trong một chuỗi duy nhất với ba cầu disulfide nội phân tử, có cấu trúc giống insulin, được mã hóa bởi gene IGF-1. IGF-1 được tổng hợp chủ yếu bởi gan dưới sự điều hòa của hormone tăng trưởng (GH) của tuyến yên. IGF-1 cũng còn được tổng hợp bởi một vài mô khác dưới sự điều hòa bởi GH và một số chất điều biến (modulators) khác. Vai trò chủ yếu của IGF-1 là thúc đẩy phân bào (mitosis) và biệt hóa (differentiation) của tế bào ở các mô khác nhau.

Nguyên lý định lượng IGF-1: miễn dịch hóa phát quang trực tiếp

II. CHUẨN BỊ

1. Người thực hiện

• 01 cán bộ đại học có thẩm quyền ký kết quả.
• 01 kỹ thuật viên chuyên ngành Hóa sinh hoặc người thực hiện phân tích có trình độ phù hợp, đã được đào tạo sử dụng máy hóa sinh tự động.

2. Phương tiện hóa chất

•  Máy miễn dịch tự động: Immulite 1000, Liaison,...
•  Máy ly tâm,
•  Tủ lạnh đựng hóa chất, tủ lạnh bảo quản QC, mẫu bệnh phẩm
•  Pipep các loại, đầu côn xanh, côn vàng.
•  Giá đựng ống nghiệm, các ống lấy mẫu, ống sample cup.

3. Người bệnh

• Cần giải thích cho người bệnh và người nhà người bệnh hiểu về mục đích của việc lấy máu làm xét nghiệm.

4. Phiếu xét nghiệm

•  Phiếu xét nghiệm theo đúng quy định của Bộ Y tế và bệnh viện
•  Thực hiện xét nghiệm theo y lệnh của bác sĩ lâm sàng trên phiếu chỉ định xét nghiệm
•  Trên phiếu xét nghiệm cần ghi đầy đủ thông tin của người bệnh: họ và tên, tuổi, giới tính, số giường, khoa phòng, chẩn đoán, xét nghiệm cần làm.
•  Trên phiếu xét nghiệm cần có: chữ ký và họ tên bác sĩ chỉ định xét nghiệm, họ tên người lấy mẫu, ngày giờ chỉ định xét nghiệm và ngày giờ lấy mẫu bệnh phẩm.

III. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH

1. Lấy bệnh phẩm

•  Có thể sử dụng mẫu bệnh phẩm huyết thanh hoặc huyết tương. Lấy 3 mL máu tĩnh mạch vào ống không có chất chống đông hoặc ống có chất chống đông thích hợp như lithium heparin, EDTA,..
•  Mẫu được tiến hành phân tích ngay theo quy trình.
•  Bệnh phẩm được tách huyết thanh, huyết tương để ổn định 2-80C trong 2 ngày hoặc 3 tháng ở -200C

2. Tiến hành kỹ thuật

•  Máy phân tích cần chuẩn bị sẵn sàng để thực hiện phân tích mẫu: Máy đã được cài đặt chương trình xét nghiệm IGF1. Máy đã được chuẩn với xét nghiệm IGF1. Kết quả kiểm tra chất lượng với xét nghiệm IGF1 đạt yêu cầu: không nằm ngoài dải cho phép và không vi phạm luật kiểm tra chất lượng.
•  Người thực hiện phân tích mẫu nhập dữ liệu về thông tin người bệnh và chỉ định xét nghiệm vào máy phân tích hoặc hệ thống mạng (nếu có).
•  Nạp mẫu bệnh phẩm vào máy phân tích.
•  Ra lệnh cho máy thực hiện phân tích mẫu bệnh phẩm.
•  Đợi máy phân tích mẫu theo protocol của máy.
•  Khi có kết quả cần xem xét đánh giá kết quả sau đó in báo cáo hoặc ghi kết quả vào phiếu xét nghiệm để trả cho người bệnh.

IV. NHẬN ĐỊNH KẾT QUẢ

Định lượng IGF-1 giúp chẩn đoán nguyên nhân của những bất thường về tăng trưởng, để đánh giá chức năng tuyến yên và theo dõi điều trị chứng thiếu hụt hoặc tổng hợp quá mức GH. IGF-1 cũng có thể được sử dụng cùng với một số xét nghiệm hormon tuyến yên khác, chẳng hạn như hormon kích vỏ thượng thận (ACTH) để giúp chẩn đoán suy tuyến yên. IGF-1 còn có thể được sử dụng để theo dõi hiệu quả điều trị thiếu hụt GH hoặc hội chứng không nhạy cảm với GH (Growth hormone insensitivity syndrome). Việc định lượng IGF-1 thường cùng với xét nghiệm GH và ACTH. Nồng độ IGF-1 trong huyết tương người khỏe mạnh phụ thuộc vào tuổi và giới

4.1. Khoảng tham chiếu

Ở người khỏe mạnh nồng độ IGF1 trong huyết tương.

4.2. IGF-1 tăng trong các trường hợp:

•  Khi nồng độ IGF-1 tăng là biểu hiện sự sản xuất GH tăng. Nồng độ IGF-1 biểu thị trị số trung bình của GH trong ngày, đó không phải là số lượng thực của GH trong máu tại thời điểm mà các mẫu xét nghiệm IGF-1 được thực hiện. GH sẽ kích thích khả năng sản xuất IGF-1 của gan, mức độ IGF-1 sẽ ổn định ở một nồng độ tăng tối đa.
•  GH và IGF-1 còn tăng cao ở tuổi dậy thì và phụ nữ khi mang thai. Nhưng nếu tăng ở tuổi khác thì gợi ý một u tuyến yên
•  Nếu IGF-1 vẫn cao sau phẫu thuật cắt bỏ khối u tuyến yên thì có thể khối u chưa được loại bỏ hoàn toàn.
•  Giúp ích cho theo dõi kết quả điều trị: nồng độ IGF-1 giảm về mức độ bình thường trong giai đoạn xạ trị và/ hoặc hóa trị liệu cho thấy việc điều trị có hiệu quả. Mức độ IGF-1 tăng trở lại chỉ ra sự tái phát của khối u tuyến yên.

4.3. IGF-1 giảm trong các trường hợp:

•  IGF-1 giảm trong thiếu hụt GH hoặc hội chứng không nhạy cảm với GH. Ở trẻ em, sự thiếu hụt GH có thể làm trẻ thấp bé, phát triển chậm. Ở người lớn, sự thiếu hụt GH làm giảm khả năng sinh sản, nồng độ thấp của IGF-1 phản ánh sự thiếu hụt GH hoặc hội chứng không nhạy cảm với GH.
•  Sự giảm của IGF-1 có thể do sự suy giảm chức năng tuyến yên, trong tình trạng này, cần chỉ định thêm một số hormone khác của tuyến yên như hormone kích vỏ thượng thận (ACTH) để có thể đánh giá mức độ suy tuyến yên, từ đó có hướng điều trị bổ sung GH. Sự giảm chức năng tuyến yên có thể là do khuyết tật di truyền hoặc do tổn thương tuyến yên sau chấn thương, nhiễm khuẩn hoặc viêm.
•  IGF-1 có thể giảm trong tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng (bao gồm chán ăn tâm thần), suy thận mạn hoặc bệnh gan, trong tình trạng không hoạt động hoặc hoạt động không hiệu quả của GH hoặc khi sử dụng estrogen liều cao.

V. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ XỬ TRÍ

• Không sử dụng mẫu bệnh phẩm máu bị vỡ hồng cầu, cần loại bỏ và lấy lại mẫu khác