Bệnh lý thần kinh do rượu: Triệu chứng, điều trị và phòng ngừa

Bệnh lý thần kinh do rượu là gì?

Bệnh lý thần kinh do rượu là một thuật ngữ dùng chung cho các vấn đề về thần kinh do uống nhiều rượu gây ra. Rượu là một loại thức uống rất phổ biến, không thể thiếu trong các bữa tiệc, cuộc gặp gỡ hay các dịp quan trọng nhưng uống nhiều rượu sẽ có hại cho sức khỏe và dẫn đến nhiều bệnh tật. Đặc biệt, rượu có tác động tiêu cực rất lớn đến các dây thần kinh và tế bào cơ.

Ngoài say xỉn và ngộ độc rượu, uống quá nhiều rượu còn có thể gây ra các vấn đề khác như:

• Mất trí nhớ
• Co giật
• Đau đầu
• Bất tỉnh
• Mất điều hòa (mất thăng bằng và khả năng phối hợp các chi)
• Mất nước
• Tử vong

Lạm dụng rượu trong thời gian dài sẽ gây hại đến hệ thần kinh, gan và các cơ quan khác trong cơ thể. Những tổn hại này đôi khi không thể phục hồi được và để lại hậu quả vĩnh viễn. Thường xuyên uống quá nhiều rượu còn có thể làm suy giảm một số chất dinh dưỡng trong cơ thể, chẳng hạn như:

• Vitamin B1 hay thiamine
• Vitamin B9 hay folate
• Vitamin B6
• Vitamin B12

Những vitamin này đều có vai trò quan trọng đối với chức năng thần kinh. Nghiện rượu thường đi kèm với chế độ ăn uống nghèo dinh dưỡng và điều này khiến cho các vấn đề do rượu càng trở nên trầm trọng hơn.

Bệnh lý thần kinh do rượu gồm có:

• Hội chứng Wernicke-Korsakoff (bệnh não Wernicke và hội chứng rối loạn tâm thần Korsakoff)
• Bệnh thần kinh do rượu
• Thoái hóa tiểu não do rượu
• Bệnh cơ do rượu
• Hội chứng rượu bào thai
• Hội chứng cai rượu
• Sa sút trí tuệ và các dạng suy giảm nhận thức khác

Phụ nữ có nguy cơ tổn thương thần kinh và các vấn đề khác do rượu cao hơn so với nam giới.

Tuy nhiên, dù là nam hay nữ thì cũng chỉ nên uống rượu ở mức độ vừa phải mà tốt nhất là không uống rượu để ngăn ngừa bệnh lý thần kinh và các vấn đề sức khỏe khác do rượu gây ra.

Các loại bệnh lý thần kinh do rượu và triệu chứng

Lạm dụng rượu có thể gây ra nhiều tác động cả trực tiếp và gián tiếp đến não bộ và hệ thần kinh. Dưới đây là các bệnh lý thần kinh do rượu phổ biến cùng với các triệu chứng điển hình.

Hội chứng Wernicke-Korsakoff

Hội chứng Wernicke-Korsakoff là tình trạng não bị tổn thương do thiếu vitamin B1 (thiamine). Thiếu hụt vitamin B1 là một vấn đề rất thường gặp ở những người nghiện rượu. Hội chứng Wernicke-Korsakoff gồm có hai bệnh khác nhau xảy ra cùng một lúc là bệnh não Wernicke và hội chứng rối loạn tâm thần Korsakoff.

Bệnh não Wernicke rất nghiêm trọng và xảy ra trong thời gian ngắn. Các triệu chứng gồm có:

• Rối loạn tâm thần
• Mất khả năng phối hợp cơ và giữ thăng bằng (mất điều hòa)
• Tê liệt các dây thần kinh chuyển động mắt, dẫn đến rối loạn chuyển động mắt (chẳng hạn như mắt chuyển động lên xuống hoặc qua trái qua phải liên tục, không tự chủ)

Hội chứng rối loạn tâm thần Korsakoff là một bệnh mạn tính, thường khởi phát khi các triệu chứng của bệnh não Wernicke biến mất. Các triệu chứng của hội chứng Korsakoff gồm có:

• Suy giảm khả năng học hỏi và tiếp nhận thông tin
• Hay quên
• Mất điều hòa
• Đi lại khó khăn

Bệnh thần kinh do rượu

Tình trạng này xảy ra khi các dây thần kinh ngoại biên bị tổn thương do uống quá nhiều rượu. Các tổn thương có thể là vĩnh viễn. Sự thiếu hụt vitamin B6, B12, B1, B9, B3 và vitamin E có thể làm cho bệnh thần kinh do rượu trở nên trầm trọng hơn. Đây đều là những loại vitamin cần thiết cho chức năng thần kinh bình thường. Các triệu chứng của bệnh thần kinh do rượu gồm có:

• Tê, châm chích hay cảm giác kim châm ở tay và chân
• Co thắt cơ và chuột rút
• Yếu cơ
• Rối loạn chuyển động
• Các vấn đề về tiết niệu và tiêu hóa như tiểu không kiểm soát, táo bón và tiêu chảy
• Rối loạn chức năng tình dục
• Khó nuốt
• Khó nói
• Chóng mặt
• Buồn nôn và nôn

Hội chứng cai rượu

Hội chứng cai rượu xảy ra khi một người đột ngột ngừng uống rượu sau một thời gian dài thường xuyên uống nhiều. Các triệu chứng có thể xuất hiện chỉ trong vòng vài giờ sau lần uống rượu cuối cùng và có thể kéo dài trong nhiều tuần. Các triệu chứng phổ biến gồm có:

• Lo âu, bồn chồn
• Chán nản, sầu não
• Mệt mỏi
• Thay đổi tính tình, cảm xúc không ổn định
• Run chân tay
• Mơ thấy ác mộng
• Đau đầu
• Đổ nhiều mồ hôi
• Buồn nôn và nôn
• Mất ngủ

Sảng rượu là dạng nghiêm trọng hơn của hội chứng cai rượu với các triệu chứng như:

• Đầu óc không tỉnh táo
• Tâm trạng thay đổi đột ngột
• Ảo giác
• Sốt
• Thân nhiệt tăng
• Co giật

Các triệu chứng này có thể xảy ra cùng lúc với các triệu chứng của hội chứng cai rượu.

Thoái hóa tiểu não do rượu

Đây là tình trạng xảy ra khi các tế bào thần kinh trong tiểu não bị thoái hóa và chết do tác hại của rượu. Tiểu não là phần não bộ có chức năng kiểm soát khả năng phối hợp các cơ và giữ thăng bằng. Các triệu chứng thoái hóa tiểu não do rượu gồm có:

• Bước đi không vững
• Run ở phần thân trên
• Giật cánh tay hoặc chân
• Nói lắp, nói chậm
• Rung giật nhãn cầu – tình trạng mắt chuyển động nhanh, không tự chủ

Bệnh cơ do rượu

Rượu tác động đến các bó cơ và gây ra bệnh cơ do rượu. Uống quá nhiều rượu trong thời gian dài có thể làm suy yếu các cơ. Tình trạng này có thể là cấp tính hoặc mạn tính. Các triệu chứng của bệnh cơ do rượu gồm có:

• Yếu cơ
• Teo cơ (giảm khối lượng cơ)
• Chuột rút cơ
• Căng cứng cơ
• Co thắt cơ

Hội chứng rượu bào thai

Hội chứng rượu bào thai xảy ra do người mẹ uống rượu trong thời gian mang thai và có thể gây tổn thương não bộ cũng như là các vấn đề về phát triển, nhận thức và hành vi ở trẻ. Những vấn đề này có thể xảy ra vào bất cứ lúc nào sau khi trẻ được sinh ra. Chỉ một lượng rượu nhỏ cũng có thể gây hại đến thai nhi nên phụ nữ mang thai tuyệt đối không được uống rượu và các loại đồ uống có cồn khác.

Nguyên nhân gây bệnh lý thần kinh do rượu

Bệnh lý thần kinh do rượu xảy ra do uống quá nhiều rượu. Sau khi uống, rượu sẽ được hấp thụ từ dạ dày và ruột non vào máu rồi được gan phân hủy và đào thải ra khỏi cơ thể.

Gan chỉ có thể xử lý rượu từng chút một. Lượng còn lại sẽ tiếp tục lưu thông trong máu và ảnh hưởng đến các cơ quan khác.

Rượu có thể gây tác động tiêu cực đáng kể đến hệ thần kinh trung ương. Hệ thần kinh trung ương gồm có não và tủy sống. Uống rượu còn ảnh hưởng đến cả hệ thần kinh ngoại biên, gồm có các dây thần kinh có nhiệm vụ gửi tín hiệu đến các cơ và các cơ quan.

Ảnh hưởng của rượu đến não bộ và hệ thần kinh còn phụ thuộc vào các yếu tố như:

• Tần suất uống rượu
• Lượng rượu
• Độ tuổi bắt đầu uống rượu
• Thời gian uống rượu liên tục
• Giới tính
• Gen di truyền
• Tiền sử gia đình nghiện rượu
• Chế độ ăn uống và tình trạng sức khỏe

Chẩn đoán bệnh lý thần kinh do rượu

Chẩn đoán sớm là điều rất quan trọng để ngăn ngừa tổn thương thần kinh vĩnh viễn. Bác sĩ sẽ khai thác bệnh sử chi tiết và hỏi một vài câu hỏi về việc uống rượu để đưa ra chẩn đoán bệnh lý thần kinh do rượu.

Người bệnh cần trả lời các câu hỏi một cách trung thực. Việc chẩn đoán chủ yếu dựa trên các dấu hiệu của tình trạng lạm dụng rượu, chẳng hạn như:

• Bỏ bê học tập, làm việc hay các công việc quan trọng khác do uống rượu
• Uống rượu cả những khi không được uống, ví dụ như khi lái xe
• Thường xuyên không làm chủ được hành vi do say rượu, chẳng hạn như gây gổ, đánh nhau.
• Không thể giảm lượng rượu
• Vẫn tiếp tục uống rượu mặc dù nhận thức được tác hại

Ngoài ra có thể sẽ cần tiến hành một số xét nghiệm để loại trừ hoặc phát hiện các nguyên nhân khác cũng gây ra các triệu chứng về thần kinh.

Điều trị bệnh lý thần kinh do rượu

Khi mắc bệnh lý thần kinh do rượu, người bệnh phải cai rượu ngay để làm giảm các triệu chứng, ngăn bệnh tiến triển nặng thêm và tránh xảy ra biến chứng. Khi ngừng uống rượu, các thương tổn ở hệ thần kinh sẽ dần phục hồi. Bỏ rượu càng sớm thì khả năng hồi phục sẽ càng cao.

Người bệnh có thể cần nhập viện để điều trị và phục hồi chức năng, đặc biệt là những trường hợp ngộ độc rượu hoặc lệ thuộc rượu. Trong thời gian điều trị, người bệnh rất cần sự hỗ trợ của người thân và bạn bè.

Sau khi đã ngừng uống rượu thì bác sĩ sẽ bắt đầu điều trị các triệu chứng của bệnh lý thần kinh do rượu. Tùy thuộc vào loại bệnh cụ thể, mức độ nghiêm trọng và khả năng cai rượu của người bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị thích hợp.

Các phương pháp điều trị bệnh lý thần kinh do rượu gồm có:

• Bổ sung vitamin và các chất dinh dưỡng cần thiết khác
• Vật lý trị liệu
• Dùng thuốc kê đơn
• Dùng thuốc không kê đơn, ví dụ như thuốc giảm đau

Có thể điều trị các triệu chứng của hội chứng Wernicke-Korsakoff và phục hồi các tổn thương thần kinh bằng cách truyền vitamin B1 qua đường tĩnh mạch. Tuy nhiên, những trưởng hợp sảng rượu cần phải cấp cứu và nhập viện để điều trị. Người bệnh có thể phải dùng thuốc an thần trong thời gian ít nhất một tuần cho đến khi không còn các triệu chứng của hội chứng cai rượu. Bác sĩ sẽ sử dụng các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh như chụp cộng hưởng từ (MRI) hay CT sọ não để đánh giá hiệu quả điều trị và chuyển biến của bệnh.

Biến chứng của bệnh lý thần kinh do rượu

Bệnh lý thần kinh do rượu sẽ ngày càng nghiêm trọng, gây tổn thương vĩnh viễn ở hệ thần kinh và các bộ phận khác của cơ thể nếu người bệnh tiếp tục uống rượu. Điều này có thể dẫn đến khuyết tật, đau đớn mạn tính và thậm chí là tử vong.

Cai rượu và thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh sẽ giúp giảm thiểu các tổn hại do những bệnh này gây nên. Các bệnh thần kinh do rượu đều có thể chữa khỏi được nhưng khả năng chữa khỏi còn phụ thuộc vào thời điểm bệnh được phát hiện và mức độ tổn hại đã xảy ra.

Theo Viện Quốc gia về Lạm dụng Rượu và Nghiện rượu Hoa Kỳ (the National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism), hầu hết những người lạm dụng rượu và gặp vấn đề về tâm thần đều đã cải thiện một số chức năng của não trong vòng một năm sau khi bỏ rượu. Tuy nhiên, đôi khi phải mất nhiều thời gian hơn thì chức năng não bộ mới cải thiện rõ rệt.

Phòng ngừa bệnh lý thần kinh do rượu

Nguyên nhân gây ra bệnh lý thần kinh do rượu là uống nhiều rượu nên để ngăn ngừa thì không có cách nào khác ngoài uống ít hoặc không uống rượu và đồ uống có cồn.

Mỗi người cần nhận thức rõ những tác hại của rượu và không được uống quá nhiều. Nam giới chỉ nên uống tối đa 02 ly mỗi ngày trong khi giới hạn đối với phụ nữ là 01 ly.

Tuy nhiên, vì chỉ một lượng rượu nhỏ cũng đủ gây hại đến sức khỏe nên để ngăn ngừa hoàn toàn bệnh lý thần kinh do rượu và các tác hại khác thì tốt nhất là không uống rượu.