Xơ vữa động mạch: Dấu hiệu, nguyên nhân, rủi ro và điều trị

Xơ vữa động mạch là gì?

Xơ vữa động mạch là tình trạng động mạch bị cứng và hẹp lại. Hầu hết những người mắc xơ vữa động mạch không gặp phải các biến chứng nghiêm trọng cho đến khi bước vào độ tuổi trung niên. Tuy nhiên, bệnh có thể đã bắt đầu xảy ra từ thời thơ ấu.

Xơ vữa động mạch là một bệnh tiến triển, ngày càng nặng theo thời gian. Mảng xơ vữa, bao gồm các tế bào mỡ (cholesterol), canxi và các chất thải khác, tích tụ trong thành động mạch chính, làm hẹp dần lòng mạch. Điều này khiến máu khó lưu thông đến các cơ quan cần thiết.

Ngoài ra, nếu cục máu đông từ một vị trí khác trong cơ thể di chuyển đến và bị mắc kẹt trong đoạn động mạch bị hẹp, nó có thể làm tắc nghẽn hoàn toàn dòng máu, dẫn đến nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ.

Nguyên nhân gây bệnh

Xơ vữa động mạch là một bệnh lý phức tạp, thường khởi phát sớm và tiến triển theo tuổi tác. Các nghiên cứu đã cho thấy trẻ em từ 10 đến 14 tuổi có thể đã xuất hiện các dấu hiệu ban đầu của bệnh.

Ở một số người, bệnh tiến triển nhanh trong độ tuổi 20–30, trong khi những người khác có thể không gặp vấn đề cho đến khi họ bước vào tuổi 50–60.

Mặc dù cơ chế khởi phát bệnh chưa được hiểu rõ hoàn toàn nhưng tổn thương lớp nội mạc động mạch được cho là nguyên nhân chính thúc đẩy sự hình thành mảng xơ vữa. Những yếu tố phổ biến gây tổn thương này bao gồm:

• Cholesterol cao
• Huyết áp cao
• Hút thuốc lá

Những rủi ro liên quan đến xơ vữa động mạch

Động mạch có nhiệm vụ vận chuyển máu giàu oxy đến các cơ quan quan trọng như tim, não và thận. Khi lòng động mạch bị tắc nghẽn, các cơ quan này không thể hoạt động bình thường. Mức độ ảnh hưởng sẽ tùy thuộc vào vị trí động mạch bị hẹp hoặc tắc nghẽn.

Xơ vữa động mạch có thể góp phần gây ra các bệnh lý sau:

• Bệnh tim mạch: Hẹp động mạch vành (mạch máu lớn cung cấp máu cho tim) làm tăng nguy cơ nhồi máu cơ tim.
• Bệnh động mạch cảnh: Hẹp động mạch cảnh ở cổ làm giảm lượng máu lên não, có thể dẫn đến đột quỵ.
• Bệnh động mạch ngoại biên: Hẹp động mạch ở tay hoặc chân có thể gây đau, tê bì và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng nặng.
• Bệnh thận mạn: Hẹp động mạch thận làm giảm chức năng lọc máu, dẫn đến tích tụ chất thải trong cơ thể và gây biến chứng nghiêm trọng.

Các xét nghiệm chẩn đoán

Bác sĩ có thể phát hiện các triệu chứng như mạch yếu ở một số động mạch lớn, huyết áp thấp ở tay hoặc chân, hoặc dấu hiệu phình động mạch trong quá trình khám sức khỏe. Kết quả xét nghiệm máu có thể cho bác sĩ biết bạn có bị cholesterol cao hay không.

Các xét nghiệm chuyên sâu để đánh giá xơ vữa động mạch bao gồm:

• Chẩn đoán hình ảnh:

Siêu âm, chụp cắt lớp vi tính (CT scan) hoặc chụp cộng hưởng từ mạch máu (MRA) giúp quan sát bên trong động mạch và đánh giá mức độ tắc nghẽn.

• Chỉ số ABI (Ankle-Brachial Index):

So sánh huyết áp ở cổ chân và cánh tay. Nếu có sự chênh lệch lớn, có thể bạn đang mắc bệnh động mạch ngoại biên.

• Nghiệm pháp gắng sức:

Bác sĩ theo dõi hoạt động tim mạch và hô hấp khi bạn tập thể dục trên xe đạp cố định hoặc máy chạy bộ. Bài kiểm tra này giúp phát hiện tắc nghẽn động mạch khi tim phải làm việc nhiều hơn.

Phương pháp điều trị

Nếu bệnh đã tiến triển nặng và không thể kiểm soát chỉ bằng cách thay đổi lối sống, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc hoặc can thiệp phẫu thuật để ngăn bệnh tiến triển và giảm các triệu chứng khó chịu như đau ngực hoặc đau chân.

Các nhóm thuốc thường dùng:

• Statin: Giúp giảm cholesterol LDL (cholesterol xấu).
• Thuốc chẹn beta (beta-blockers): Hỗ trợ giảm huyết áp và giảm tải cho tim.
• Thuốc ức chế men chuyển (ACE inhibitors): Giúp làm giãn mạch và kiểm soát huyết áp.
• Thuốc chống kết tập tiểu cầu (antiplatelets): Ngăn ngừa hình thành cục máu đông.
• Thuốc chẹn kênh canxi (calcium channel blockers): Hỗ trợ kiểm soát huyết áp.

Phẫu thuật (can thiệp mạnh hơn) nếu tắc nghẽn nghiêm trọng:

• Lấy mảng xơ vữa khỏi động mạch
• Đặt stent để mở rộng lòng mạch
• Bắc cầu động mạch để tạo đường dẫn máu mới

Thay đổi lối sống giúp cải thiện xơ vữa động mạch

Thay đổi chế độ ăn uống, bỏ thuốc lá và tập thể dục có thể là những biện pháp hiệu quả để kiểm soát huyết áp cao và cholesterol cao. Đây là hai yếu tố chính góp phần gây xơ vữa động mạch.

Tập thể dục

Hoạt động thể chất giúp duy trì cân nặng hợp lý, ổn định huyết áp và tăng mức cholesterol tốt (HDL). Bạn nên tập 30–60 phút mỗi ngày với các bài tập cardio cường độ trung bình.

Chế độ ăn uống

• Duy trì cân nặng hợp lý bằng cách tăng cường chất xơ:
  • Thay thế bánh mì trắng và mì ống bằng các sản phẩm ngũ cốc nguyên hạt.
  • Ăn nhiều rau củ và trái cây để bổ sung vitamin và khoáng chất.
• Bổ sung chất béo lành mạnh: Dầu ô liu, bơ và các loại hạt cung cấp chất béo có lợi, không làm tăng cholesterol xấu (LDL).
• Hạn chế thực phẩm giàu cholesterol:
  • Giảm tiêu thụ phô mai, sữa nguyên kem, trứng và các thực phẩm có hàm lượng cholesterol cao.
  • Tránh chất béo chuyển hóa (trans fat) và hạn chế chất béo bão hòa vì cả hai đều có thể làm tăng cholesterol trong cơ thể.
• Kiểm soát lượng muối: Ăn quá nhiều muối có thể làm tăng huyết áp, do đó cần hạn chế lượng natri trong khẩu phần ăn.
• Hạn chế rượu bia: Uống rượu thường xuyên có thể làm tăng huyết áp và gây tăng cân do rượu chứa nhiều calo.

Bạn nên duy trì lối sống lành mạnh từ sớm, nhưng dù ở độ tuổi nào thì việc thay đổi thói quen vẫn mang lại lợi ích đáng kể cho sức khỏe.