Tại sao phụ nữ lại hay quên khi bước vào thời kỳ tiền mãn kinh?

Nội dung chính của bài viết:

• Khi bước vào giai đoạn tiền mãn kinh, nhiều phụ nữ nhận thấy rằng mình hay quên những thứ bình thường trong cuộc sống hàng ngày như ví tiền, điện thoại, chìa khóa hay địa chỉ. Triệu chứng này gọi chung là suy giảm trí nhớ. 
• Đây là điều bình thường và rất phổ biến, xảy ra do cơ thể đang sản sinh ra ít estrogen hơn. Đa phần thì hiện tượng này chỉ là tạm thời.
• Có nhiều biện pháp để cải thiện trí nhớ trong thời gian này. Nếu trí nhớ bị suy giảm nghiêm trọng, ngày càng tệ hơn hoặc có đi kèm với các biểu hiện khác thì cần đi khám để xác định nguyên nhân tiềm ẩn và điều trị kịp thời.

Vậy tại sao sự suy giảm nồng độ estrogen lại gây ảnh hưởng đến trí nhớ và làm thế nào để khắc phục?

Estrogen và tiền mãn kinh

Khi phụ nữ có tuổi, hoạt động của buồng trứng sẽ kém đi. Theo thời gian, cơ quan này sẽ dần tạo ra ít trứng hơn và cuối cùng ngừng hẳn. Lúc này, cơ thể sẽ giảm sản sinh estrogen vì hormone này không còn cần thiết cho chức năng sinh sản nữa.

Tuy nhiên, nồng độ estrogen không giảm đi một cách đột ngột. Trong giai đoạn tiền mãn kinh, nồng độ estrogen tăng và giảm thất thường. Đây là lúc mà phụ nữ gặp phải nhiều thay đổi trên cơ thể như bốc hỏa và đổ mồ hôi khi ngủ vào ban đêm. Những hiện tượng này xảy ra do mức estrogen dao động và truyền đi tín hiệu sai đến não báo rằng cơ thể đang quá nóng. Hiện tượng đổ mồ hôi về đêm sẽ gây rối loạn giấc ngủ. Rối loạn giấc ngủ cũng là một vấn đề xảy ra do nồng độ estrogen và progesterone giảm trong giai đoạn tiền mãn kinh. Bên cạnh đó, lão hóa cũng góp phần gây mất ngủ. Bên cạnh những triệu chứng về thể chất, những thay đổi nội tiết tố trong giai đoạn tiền mãn kinh còn gây ra những triệu chứng về tâm lý, tinh thần như thay đổi tâm trạng thất thường, lo âu, buồn bã và thậm chí trầm cảm. Tiền sử trầm cảm trước đây sẽ làm tăng nguy cơ bị trầm cảm trong và sau thời kỳ mãn kinh.

Và cuối cùng, sự thay đổi hormone còn có thể gây ra một số vấn đề tạm thời về trí nhớ.

Vai trò của estrogen

Estrogen là một hormone sinh dục quan trọng ở phụ nữ. Tuy nhiên, không chỉ quyết định chức năng của các cơ quan trong hệ sinh dục, hormone này còn ảnh hưởng đến nhiều bộ phận khác của cơ thể như:

• Não bộ
• Cấu trúc xương
• Mạch máu
• Mô
• Bàng quang
• Niệu đạo
• Da
• Tóc

Estrogen và một hormone sinh dục nữ khác – progesterone - chịu trách nhiệm chính trong quá trình kích hoạt sự phát triển của cơ quan sinh dục và các đặc điểm trên cơ thể người phụ nữ. Hai hormone này còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa các hoạt động của hệ thống sinh sản, bao gồm cả kinh nguyệt và mang thai.

Kết quả nghiên cứu

Rất khó đánh giá những vấn đề về trí nhớ ở mức độ nhẹ vì các nghiên cứu chủ yếu được thực hiện dựa trên mô tả của phụ nữ về tình trạng suy giảm trí nhớ mà họ gặp phải. Ngoài ra, trí nhớ cũng giảm theo tuổi tác nên khó mà xác định được nguyên nhân có phải là do thời kỳ mãn kinh gây ra hay không.

Tuy nhiên, các nghiên cứu về tác động của estrogen đối với trí nhớ đã chỉ ra rằng sự suy giảm nồng độ estrogen trong giai đoạn tiền mãn kinh gây tác động tiêu cực đến trí nhớ và sau mãn kinh thì trí nhớ lại được cải thiện.

Ví dụ, một nghiên cứu quy mô lớn vào năm 2004 về sự lão hóa buồng trứng đã phát hiện ra rằng sự thay đổi hormone trong giai đoạn tiền mãn kinh gây suy giảm trí nhớ từ ngữ - logic. Nghiên cứu này cũng chứng minh sự suy giảm trí nhớ là do mãn kinh chứ không phải do các tác động tự nhiên của quá trình lão hóa. Đây là cơ sở cho nhiều nghiên cứu về sau này.

Một nghiên cứu kéo dài 4 năm đã cho thấy rằng khả năng học hỏi của phụ nữ cũng giảm đi trong giai đoạn tiền mãn kinh nhưng sau mãn kinh, khả năng này lại trở về bình thường như trước đây.

Trong một nghiên cứu khác nữa, các nhà khoa học đã nhận thấy kỹ năng suy nghĩ và tư duy ở phụ nữ bị giảm sút trong cả giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Những phụ nữ tham gia nghiên cứu cho biết họ gặp phải cả các vấn đề về trí nhớ và khả năng tập trung.

Tại sao thiếu hụt estrogen gây suy giảm trí nhớ?

Hiện khoa học vẫn chưa xác định rõ tác động cụ thể của sự suy giảm nồng độ estrogen và progesterone đến não bộ. Nhưng nhiều giả thuyết cho rằng estrogen đảm nhận nhiệm vụ hỗ trợ các hệ thống dẫn truyền thần kinh gửi tín hiệu trong các vùng của não bộ mà những vùng này có liên quan đến trí nhớ và khả năng xử lý thông tin. Nhiều nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng hormone estrogen thúc đẩy sự tăng trưởng và tồn tại của tế bào thần kinh - các tế bào có nhiệm vụ truyền đi xung điện. Những xung điện này đóng vai trò là “thông điệp” rất quan trọng để giữ cho não bộ và hệ thần kinh hoạt động một cách bình thường.

Cách cải thiện trí nhớ trong thời kỳ tiền mãn kinh

Có một số biện pháp để có trí nhớ tốt hơn trong thời kỳ tiền mãn kinh.

Nghỉ ngơi đủ

Giấc ngủ kém sẽ ảnh hưởng xấu đến tâm trạng, gây ra những cảm xúc tiêu cực và góp phần làm cho trí nhớ giảm sút. Nếu thường xuyên bị mất ngủ, khó ngủ trong giai đoạn tiền mãn kinh thì có thể thử những biện pháp sau để cải thiện chất lượng giấc ngủ:

• Duy trì thói quen đi ngủ đều đặn, ngủ vào cùng một giờ mỗi tối và thức dậy cùng một giờ mỗi sáng, kể cả vào cuối tuần
• Hạn chế tiêu thụ caffeine, đặc biệt là sau bữa trưa
• Giữ cho phòng ngủ mát mẻ và yên tĩnh
• Loại bỏ hết ánh sáng trong phòng ngủ
• Thực hiện các biện pháp thư giãn, chẳng hạn như thiền, yoga hoặc tắm nước nóng
• Tập thể dục đều đặn nhưng không tập quá gần giờ đi ngủ
• Không ăn quá no trước khi đi ngủ
• Tránh để quá nhiều chăn đệm trên giường để hạn chế bị bốc hỏa và đổ mồ hôi trong khi ngủ.
• Không uống rượu, hút thuốc và ăn thực phẩm chua, cay gần giờ đi ngủ
• Không dùng điện thoại và máy tính trước khi đi ngủ

Ăn uống lành mạnh

Các loại thực phẩm có hại cho tim cũng có thể gây tác động tiêu cực đến não bộ. Cần tránh những thực phẩm chứa nhiều chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa như đồ chiên và đồ nướng.

Ngoài ra, nên thực hiện theo những lời khuyên dưới đây để có một chế độ ăn uống lành mạnh, tốt cho hệ tim mạch và não bộ:

• Ăn nhiều trái cây và rau củ, đặc biệt là rau xanh
• Bổ sung các loại ngũ cốc nguyên hạt
• Chọn sữa ít béo
• Ăn trứng để bổ sung protein và vitamin D – những chất này cũng cần thiết cho sức khỏe của xương
• Sử dụng các loại dầu không hydro hóa, chẳng hạn như dầu ô-liu hoặc dầu hạt cải.
• Hạn chế đồ ngọt và những thực phẩm chứa hàm lượng carb cao
• Hạn chế thịt đỏ

Tập thể dục đều đặn

Tập thể dục giúp kích thích các vùng có vai trò quan trọng đối với trí nhớ và khả năng xử lý thông tin của não bộ. Thói quen tập luyện thường xuyên còn có tác dụng cải thiện chức năng của hồi hải mã (hippocampus) - một phần của não chịu trách nhiệm cho các loại trí nhớ khác nhau.

Các chuyên gia khuyến nghị dù ở bất kỳ độ tuổi nào thì cũng đều nên tập thể dục ít nhất 5 ngày mỗi tuần và mỗi ngày từ 30 phút trở lên. Nên kết hợp các bài tập cardio và tập tăng cơ để có hiệu quả cao nhất.

Một số bài tập cardio gồm có:

• Đi bộ, chạy bộ
• Đạp xe
• Tập thể dục nhịp điệu
• Tập với máy trong phòng gym như máy chạy, máy elliptical hay máy leo cầu thang
• Khiêu vũ thể thao

Một số bài tập tăng cơ:

• Nâng tạ
• Các bài tập sử dụng trọng lượng của chính cơ thể như gập bụng, chống đẩy và squat

Rèn luyện trí não

Giữ cho não bộ luôn hoạt động sẽ giúp ngăn chặn các tác động của sự lão hóa. Một số biện pháp để rèn luyện trí nào gồm có chơi các trò chơi trí tuệ như giải ô chữ, thường xuyên đọc sách báo, học một điều mới, chẳng hạn như một nhạc cụ hoặc một ngoại ngữ, dành thời gian trò chuyện với người thân trong gia đình và bạn bè.

Khi nào cần đi khám?

Hay quên khi có tuổi và khi bước vào thời kỳ mãn kinh là điều bình thường với những biểu hiện như quên chìa khóa, đột nhiên quên mất mình đang định làm gì hay quên mất tên của một người nào đó.

Tuy nhiên, nếu gặp các triệu chứng tiền mãn kinh nghiêm trọng thì nên đi khám bác sĩ để được tư vấn về liệu pháp hormone mãn kinh (liệu pháp hormone thay thế) liều thấp. Cần cân nhắc kỹ vì liệu pháp này sẽ làm tăng nguy cơ ung thư vú, bệnh tim mạch, bệnh túi mật và một số vấn đề sức khỏe khác. Nếu có tiền sử mắc bất kỳ bệnh nào trong số này thì liệu pháp hormone không phải là giải pháp phù hợp. Tuy nhiên, tùy vào tình hình thực tế mà bác sĩ có thể cho sử dụng trong thời gian ngắn để kiểm soát các triệu chứng.

Trường hợp nghiêm trọng hơn

Đôi khi, suy giảm trí nhớ có thể là dấu hiệu của một vấn đề nghiêm trọng hơn, đặc biệt là khi đi kèm với các biểu hiện, triệu chứng khác như:

• Lặp đi lại lại một số câu hỏi hay lời nói
• Quên mất thói quen vệ sinh cá nhân hàng ngày
• Quên cách sử dụng các đồ dùng xung quanh
• Khó hiểu và làm theo lời người khác
• Quên những từ thông dụng
• Đột nhiên bị lạc ở những nơi thân quen
• Gặp khó khăn khi thực hiện các hoạt động cơ bản hàng ngày

Khi có những biểu hiện này thì cần đi khám ngay. Đó có thể là những dấu hiệu của bệnh sa sút trí tuệ hoặc bệnh Alzheimer. Tình trạng suy giảm trí nhớ cũng có thể là do những nguyên nhân khác gây nên như:

• Tác dụng phụ của thuốc
• Các bệnh nhiễm trùng
• Chấn thương vùng đầu
• Uống quá nhiều rượu
• Trầm cảm
• Cường giáp (tuyến giáp hoạt động quá mức)

Khi đi khám, bác sĩ sẽ giúp tìm ra nguyên nhân gây suy giảm trí nhớ và có biện pháp điều trị thích hợp.