Phương pháp điều trị các triệu chứng mãn kinh

Khi không có kinh nguyệt trong 12 tháng liên tiếp thì có nghĩa là bạn đã mãn kinh. Thời kỳ mãn kinh thường diễn ra trong độ tuổi 40 đến 50 nhưng cũng có thể sớm hơn hoặc muộn hơn ở một số phụ nữ. Độ tuổi mãn kinh trung bình là 52.

Vào thời kỳ mãn kinh, phụ nữ sẽ gặp phải nhiều triệu chứng do sự thay đổi nội tiết tố.

Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và thời gian xảy ra các triệu chứng này ở mỗi phụ nữ là khác nhau và thường bắt đầu nhiều năm trước khi chính thức mãn kinh. Giai đoạn khi các triệu chứng này bắt đầu xuất hiện được gọi là tiền mãn kinh.

Các triệu chứng thường gặp vào thời kỳ mãn kinh gồm có:

• Bốc hỏa
• Khô âm đạo
• Mệt mỏi
• Rụng tóc
• Tâm trạng thay đổi thất thường
• Đổ mồ hôi ban đêm
• Giảm ham muốn tình dục
• Tăng cân
• Vấn đề về giấc ngủ
• Tiểu khó
• Nhiễm trùng đường tiết niệu

Các triệu chứng vào thời kỳ mãn kinh có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe. Tuy nhiên, có nhiều phương pháp điều trị có thể làm dịu và kiểm soát các triệu chứng này.

Các loại thuốc điều trị triệu chứng mãn kinh

Có nhiều phương pháp điều trị khác nhau, từ dùng thuốc kê đơn đến các biện pháp tự nhiên, để giảm các triệu chứng mãn kinh. Việc điều trị sẽ tùy thuộc triệu chứng cụ thể mà bạn gặp phải, lợi ích và rủi ro của phương pháp điều trị cũng như các yếu tố cá nhân khác.

Dưới đây là một số biện pháp chính để điều trị các triệu chứng mãn kinh.

Liệu pháp hormone thay thế

Liệu pháp hormone thay thế (hormone replacement therapy - HRT) hay còn gọi là liệu pháp hormone mãn kinh (menopause hormone therapy – MHT) là một giải pháp cần cân nhắc khi các triệu chứng mãn kinh kéo dài và nghiêm trọng.

Sự sụt giảm estrogen và progesterone là nguyên nhân gây ra hầu hết các triệu chứng vào thời kỳ mãn kinh. HRT giúp tăng lượng estrogen và progesterone, nhờ đó làm giảm các triệu chứng. Bạn có thể bổ sung mình estrogen hoặc progesterone hoặc bổ sung cả hai, tùy thuộc vào nồng độ hormone và một số yếu tố, chẳng hạn như các bệnh lý khác mà bạn đang mắc.

HRT có thể làm giảm các triệu chứng mãn kinh ở mọi độ tuổi nhưng dùng HRT trong vòng 10 năm sau mãn kinh hoặc trước 60 tuổi sẽ an toàn hơn so với dùng sau 10 năm hoặc sau 60 tuổi.

HRT có thể giúp điều trị:

• bốc hỏa
• đổ mồ hôi ban đêm
• khô âm đạo
• đau khi quan hệ tình dục

HRT còn có thể gúp phòng ngừa một số vấn đề về sức khỏe lâu dài do mãn kinh, chẳng hạn như loãng xương.

Một số nghiên cứu cho thấy sử dụng liệu pháp hormone thay thế làm tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư. Không phải ai cũng có thể điều trị bằng HRT. Bạn nên trao đổi kỹ với bác sĩ về những lợi ích và rủi ro trước khi bắt đầu điều trị bằng HRT.

Một số tác dụng phụ của RT gồm có:

• Tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư như ung thư vú, ung thư buồng trứng và ung thư nội mạc tử cung
• Tăng nguy cơ hình thành cục máu đông và đột quỵ
• Sỏi mật
• Vấn đề về gan
• Tăng huyết áp
• Đau đầu
• Buồn nôn hoặc nôn mửa

Liệu pháp hormone thay thế còn có thể gây ra nhiều tác dụng phụ khác. Khi kê thuốc, bác sĩ sẽ trao đổi kỹ hơn về các tác dụng phụ của thuốc.

HRT có nhiều dạng bào chế khác nhau, gồm có:

• Viên nén
• Thuốc tiêm
• Miếng dán
• Kem bôi
• Gel
• Vòng âm đạo

Liệu pháp hormone tại chỗ

Liệu pháp hormone tại chỗ có thể giúp giảm khô âm đạo - một vấn đề phổ biến vào thời kỳ mãn kinh. Liệu pháp hormone tại chỗ có dạng thuốc bôi hoặc thuốc xịt. Các lựa chọn phổ biến gồm có:

• Estrasorb
• Evamist
• Premari

Thuốc dùng tại chỗ được hấp thụ vào cơ thể ít hơn so với thuốc đường uống và điều này giúp giảm nguy cơ gặp phải tác dụng phụ.

Estrogen tại chỗ

Vào thời kỳ mãn kinh, nồng độ estrogen trong cơ thể giảm, điều này dẫn đến khô âm đạo và gây đau khi quan hệ tình dục. Một giải pháp để khắc phục vấn đề này là estrogen tại chỗ. Estrogen tại chỗ có dạng viên đặt, thuốc bôi hoặc vòng để đưa trực tiếp vào âm đạo.

Estrogen dạng thuốc bôi (Estrace, Premarin) được dùng 2 – 3 lần một tuần, giúp làm tăng độ dày và sự linh hoạt của niêm mạc âm đạo.

Vòng estrogen (Estring) được đưa vào âm đạo và có thể để trong 3 tháng.

Estrogen dạng viên đặt (Vagifem) được đưa vào âm đạo hai lần một tuần.

Bác sĩ sẽ cho bạn biết rõ hơn về ưu điểm và nhược điểm của từng loại estroge tại chỗ.

Thuốc chống trầm cảm liều thấp

Sử dụng một số loại thuốc chống trầm cảm liều thấp có thể giúp làm giảm một số triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm và thay đổi tâm trạng.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng một số thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) và thuốc ức chế tái hấp thu serotonin và norepinephrine (SNRI) có hiệu quả trong việc làm giảm tình trạng bốc hỏa và trầm cảm. (1) Paroxetine hiện là loại SSRI duy nhất được Cục quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt để điều trị bốc hỏa.

Nếu bạn đang phải trải qua những cơn bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm nghiêm trọng hoặc tâm trạng thay đổi thất thường do mãn kinh thì có thể hỏi bác sĩ xem có thể dùng thuốc chống trầm cảm liều thấp để điều trị hay không.

Một số tác dụng phụ thường gặp của SSRI và SNRI gồm có:

• Chóng mặt
• Khô miệng
• Đau đầu
• Vấn đề về giấc ngủ
• Rối loạn chức năng tình dục

Để hiểu rõ hơn về tác dụng phụ của các loại thuốc này, bạn nên trao đổi trực tiếp với bác sĩ hoặc dược sĩ.

Gabapentin

Gabapentin là một loại thuốc chống động kinh nhưng có thể được dùng dưới hình thức ngoài hướng dẫn để điều trị chứng bốc hỏa do mãn kinh. Sử dụng ngoài hướng dẫn (off-label) là khi một thuốc được sử dụng cho những mục đích chưa được phê duyệt.

Vì đây là một ứng dụng ngoài hướng dẫn nên chưa rõ gabapentin điều trị bốc hỏa thông qua cơ chế nào. Theo một tổng quan nghiên cứu vào năm 2020, gabapentin có thể giúp giảm bốc hỏa nhưng không hiệu quả bằng liệu pháp estrogen.

Hơn nữa, không phải ai cũng có thể dùng gabapentin vì loại thuốc này có một số tác dụng phụ nghiêm trọng. Bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng gabapentin để điều trị bốc hỏa.

Một số tác dụng phụ của loại thuốc này gồm có:

• Buồn nôn và nôn mửa
• Run tay
• Sốt
• Nhiễm virus

Clonidine

Clonidine là một nhóm thuốc điều trị cao huyết áp nhưng có thể được dùng dưới hình thức ngoài hướng dẫn để kiểm soát tình trạng bốc hỏa. Hiện chưa có nhiều thông tin về hiệu quả của nhóm thuốc này trong việc ngăn ngừa bốc hỏa. Clonidine có thể được kê khi các loại thuốc khác như HRT hoặc thuốc chống trầm cảm không có tác dụng. Khi kê thuốc, bác sĩ sẽ cho biết về các tác dụng phụ của thuốc.

Một số tác dụng phụ thường gặp của clonidine gồm có:

• Chóng mặt
• Đau đầu
• Vấn đề về giấc ngủ
• Thay đổi huyết áp
• Rối loạn nhịp tim

Thuốc trị loãng xương

Mức estrogen thấp vào thời kỳ mãn kinh có thể dẫn đến loãng xương (giảm mật độ xương). Nếu kết quả đo mật độ xương ở mức thấp thì bạn nên uống bổ sung canxi và vitamin D. Nếu mật độ xương giảm nghiêm trọng, bác sĩ sẽ kê thuốc để làm chậm tốc độ mất xương.

Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ (ACOG) khuyến nghị phụ nữ sau mãn kinh từ 65 tuổi trở lên nên sàng lọc bệnh loãng xương. Nếu có các yếu tố làm tăng nguy cơ loãng xương, ví dụ như có tiền sử gia đình bị loãng xương thì nên bắt đầu khám sàng lọc sớm hơn.

Một số loại thuốc được dùng phổ biến để ngăn ngừa và điều trị loãng xương gồm có:

• Nhóm thuốc bisphosphonate (ví dụ như alendronate, ibandronate và risedronate)
• abaloparatide
• raloxifene (Evista)
• calcitonin
• denosumab (Prolia)
• estrogen
• romosozumab (Evenity)

Bạn nên trao đổi với bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc hay thực phẩm chức năng nào để ngăn ngừa loãng xương.

Các biện pháp khắc phục không cần dùng thuốc

Nếu chỉ có các triệu chứng mãn kinh nhẹ đến vừa thì bạn có thể thử các biện pháp khắc phục không cần dùng thuốc dưới đây.

Mặc đồ nhiều lớp, uống nước và ăn uống cân bằng

Một cách để đối phó với các cơn bốc hỏa là chọn quần áo thoáng mát, rộng rãi và mặc đồ nhiều lớp để có thể dễ dàng cởi ra khi cảm thấy nóng. Khi đi ngủ, bạn nên mặc quần áo cộc bằng chất liệu nhẹ nhàng và bật quạt hoặc điều hòa để cảm thấy thoải mái và tránh bị đồ mồ hôi vào ban đêm.

Tránh mặc quần áo bằng chất liệu tổng hợp vì chất liệu này sẽ giữ nhiệt. Tốt nhất nên chọn vải cotton hoặc các loại vải sợi tự nhiên khác như lanh. Uống nước mát thường xuyên trong ngày cũng có thể giúp giảm tình trạng bốc hỏa. Uống nhiều nước còn giúp cải thiện nhiều triệu chứng khác do sự sụt giảm estrogen vào thời kỳ mãn kinh như khô da và đầy hơi chướng bụng. Nên uống 8 – 12 ly nước mỗi ngày, tùy vào thể trạng và mức độ vận động.

Thực hiện chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh sẽ giúp giảm các triệu chứng mãn kinh, kiểm soát cân nặng, cải thiện sức khỏe tim mạch, sức khỏe xương và duy trì khối lượng cơ.

Gel bôi trơn và gel dưỡng ẩm âm đạo

Gel bôi trơn và gel dưỡng ẩm âm đạo không chứa hormone là những sản phẩm cần thiết cho phụ nữ trong độ tuổi mãn kinh. Có rất nhiều loại gel bôi trơn khác nhau để bạn lựa chọn, gồm có sản phẩm gốc nước, gốc dầu, gốc silicone, gốc thực vật và sản phẩm tự nhiên.

Gel bôi trơn và gel dưỡng ẩm âm đạo giúp khắc phục các vấn đề như:

• Khô âm đạo
• Ngứa ngáy
• Đau khi quan hệ tình dục

Bạn có thể mua những sản phẩm này tại các hiệu thuốc. Dược sĩ sẽ tư vấn cho bạn về ưu và nhược điểm của từng loại gel bôi trơn và gel dưỡng ẩm âm đạo.

Ngủ đủ giấc

Sự thay đổi nội tiết tố vào thời kỳ mãn kinh có thể gây ra các vấn đề về giấc ngủ như mất ngủ. Nếu bị mất ngủ nghiêm trọng, bạn nên đi khám để được kê thuốc điều trị. Chỉ nên sử dụng thuốc ngủ khi thực sự cần thiết, dùng liều thấp nhất có thể và trong thời gian ngắn. Lạm dụng thuốc ngủ trong thời gian dài sẽ gây ra nhiều tác hại.

Để cải thiện tình trạng mất ngủ về lâu dài, bạn vẫn nên thực hiện các thay đổi về lối sống, chẳng hạn như tập thể dục thường xuyên, đi ngủ vào cùng một khung giờ mỗi ngày, tránh ăn uống sát giờ ngủ, hạn chế tiêu thụ caffeine,… Ngoài ra, thực hiện các biện pháp thư giãn trước khi ngủ như hít thở sâu, thiền hay các động tác yoga nhẹ nhàng cũng có thể giúp đi vào giấc ngủ dễ dàng và ngủ sâu giấc hơn.

Giảm căng thẳng

Các biện pháp giảm căng thẳng như tập yoga, thiền, hít thở sâu và mát-xa có thể giúp làm giảm một số triệu chứng mãn kinh như:

• Bốc hỏa
• Đổ mồ hôi ban đêm
• Mất ngủ
• Tâm trạng thay đổi thất thường

Bài tập cơ sàn chậu

Nồng độ estrogen thấp vào thời kỳ mãn kinh sẽ làm suy yếu cơ sàn chậu và dẫn đến nhiều vấn đề như tiểu không tự chủ, đại tiện không tự chủ và đau khi quan hệ tình dục.

Các bài tập cơ sàn chậu như Kegel sẽ giúp củng cố các cơ này và ngăn ngừa hoặc khắc phục vấn đề.

Một số động tác yoga cũng có tác dụng củng cố cơ sàn chậu.

Bỏ thuốc lá

Hút thuốc có thể khiến cho thời kỳ mãn kinh đến sớm hơn, ngoài ra còn làm tăng nguy cơ loãng xương và các vấn đề sức khỏe khác. (2) Nếu bạn hút thuốc thì nên cố gắng cai khi bước vào tuổi mãn kinh.

Việc cai thuốc không chỉ giúp giảm nguy cơ mãn kinh sớm mà còn giúp phòng ngừa nhiều bệnh tật như bệnh tim mạch và đột quỵ.

Tập thể dục thường xuyên

Khi bước vào thời kỳ mãn kinh, sự thay đổi nội tiết tố sẽ khiến cho phụ nữ dễ tăng cân. Tập thể dục là cách hữu hiệu để kiểm soát cân nặng cũng như các triệu chứng mãn kinh khác, chẳng hạn như rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi, stress và cải thiện tâm trạng.

Thảo dược và thực phẩm chức năng

Ngày càng có nhiều người sử dụng các loại thảo dược và thực phẩm chức năng có nguồn gốc tự nhiên để điều trị các triệu chứng mãn kinh vì cho rằng các sản phẩm này an toàn hơn so với thuốc Tây y.

Tuy nhiên, thảo dược và thực phẩm chức năng có nguồn gốc tự nhiên cũng có tác dụng phụ và có thể tương tác với thuốc. Bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thảo dược hay thực phẩm chức năng nào, đặc biệt là khi đang dùng thuốc.

Phytoestrogen

Phytoestrogen là một nhóm hợp chất tự nhiên được tìm thấy trong một số loài thực vật, có đặc tính tương tự hormone estrogen. Phytoestrogen có trong trái cây, rau củ, các loại quả hạch và hạt. Theo một tổng quan nghiên cứu vào năm 2015, phytoestrogen có thể làm giảm tình trạng bốc hỏa do mãn kinh. (3)

Nếu bạn muốn sử dụng phytoestrogen để điều trị các triệu chứng mãn kinh, trước hết hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ về tính an toàn và hiệu quả của các hợp chất này.

Hormone mô phỏng sinh học

Hormone mô phỏng sinh học (bioidentical hormone) là những hormone được tạo ra trong phòng thí nghiệm để bắt chước hoạt động của các hormone tự nhiên như estrogen, testosterone và progesterone. Hormone mô phỏng sinh học có thể được sử dụng thay cho liệu pháp hormone thay thế truyền thống để làm tăng nồng độ estrogen và progesterone vào thời kỳ mãn kinh.

Liệu pháp hormone mô phỏng sinh học (bioidentical hormone replacement therapy - BHRT) có thể giúp điều trị các vấn đề do mãn kinh như:

• Bốc hỏa
• Loãng xương
• Đổ mồ hôi ban đêm
• Khô âm đạo
• Tăng cân
• Thay đổi tâm trạng
• Đau khi quan hệ tình dục

BHRT có nhiều dạng bào chế khác nhau, gồm có viên nén dùng qua đường uống, gel, kem bôi, miếng dán, thuốc tiêm và thuốc đặt âm đạo.

Một số loại BHRT đã được phê duyệt gồm có:

• Vivelle
• Climara
• Prometrium

Đậu nành

Đậu nành chứa lượng phytoestrogen lớn nên có thể giúp làm giảm bốc hỏa và các triệu chứng khác của thời kỳ mãn kinh. Nếu bạn có các triệu chứng mãn kinh nhẹ thì có thể khắc phục bằng cách ăn nhiều đậu nành và thực phẩm làm từ đậu nành như đậu phụ, tempeh, tương đậu…

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng chế độ ăn dựa trên thực vật có nhiều đậu nành có thể làm giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của tình trạng bốc hỏa.

Đậu nành còn là một loại thực phẩm giàu dinh dưỡng và mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe.

Thiên ma

Thiên ma (black cohosh) là một trong những loại thảo dược được dùng để điều trị các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm và khô âm đạo.

Tuy nhiên hiện chưa có nhiều bằng chứng chứng minh hiệu quả của loại thảo dược này. Cần có thêm nhiều nghiên cứu chất lượng cao hơn nữa để xem thiên ma có thực sự là giải pháp hiệu quả để kiểm soát các triệu chứng mãn kinh hay không.

Cỏ ba lá đỏ

Cỏ ba lá đỏ (red clover) cũng có chứa phytoestrogen – nhóm hợp chất có tác dụng tương tự hormone estrogen. Do đó, cỏ ba lá đỏ được sử dụng để điều trị các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, loãng xương và đổ mồ hôi ban đêm.

Một tổng quan nghiên cứu vào năm 2021 cho thấy cỏ ba lá đỏ có thể giúp làm giảm tần suất bốc hỏa. Nhưng vẫn cần nghiên cứu thêm để xác định hiệu quả của cỏ ba lá đỏ đối với các triệu chứng xảy ra vào thời kỳ mãn kinh.

Wild yam

Wild yam là một loài thực vật được cho là có thể làm giảm các triệu chứng mãn kinh như bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm và khô âm đạo. Tuy nhiên, chưa có nhiều bằng chứng chứng minh những tác dụng này của wild yam.

Chiết xuất wild yam thường được sử dụng trong các sản phẩm dạng bôi. Bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng những sản phẩm này để đảm bảo an toàn.

Tóm tắt bài viết

Mãn kinh là một phần tự nhiên trong quá trình lão hóa. Sự thay đổi nội tiết tố, nhất là sự sụt giảm estrogen vào thời kỳ mãn sẽ gây ra nhiều triệu chứng khác nhau như bốc hỏa, đổ mồ hôi ban đêm, mất ngủ, khô âm đạo, nhiễm trùng đường tiết niệu, rụng tóc, da khô, thay đổi cảm xúc thất thường,… Những triệu chứng này sẽ làm giảm chất lượng cuộc sống. Các triệu chứng mãn kinh có thể kéo dài nhiều năm.

Có nhiều phương pháp để điều trị hoặc kiểm soát các triệu chứng mãn kinh như. Các triệu chứng nhẹ có thể kiểm soát bằng các biện pháp không cần dùng thuốc như thay đổi thói quen sống, gel bôi trơn/dưỡng ẩm âm đạo hay dùng thảo dược và thực phẩm chức năng…. Tuy nhiên, bạn nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng thảo dược và thực phẩm chức năng. Những triệu chứng mãn kinh nặng có thể cần điều trị bằng thuốc kê đơn, ví dụ như liệu pháp hormone thay thế.

Mặc dù mãn kinh là một quá trình không thể tránh khỏi nhưng vẫn có những cách hiệu quả để kiểm soát các triệu chứng khó chịu phát sinh vào giai đoạn này.