Liệu pháp proton điều trị ung thư tuyến tiền liệt

Liệu pháp proton là gì?

Liệu pháp proton hay xạ trị proton là một loại xạ trị được sử dụng để điều trị nhiều loại ung thư, trong đó có ung thư tuyến tiền liệt. Liệu pháp proton có thể được sử dụng làm phương pháp điều trị chính cho các bệnh ung thư nhưng thường được kết hợp với các phương pháp điều trị khác.

Lợi ích của liệu pháp proton đối với ung thư tuyến tiền liệt

Phương pháp xạ trị thông thường còn được gọi là xạ trị photon. Phương pháp này khác với xạ trị proton.

Trong xạ trị thông thường, tia X năng lượng cao được sử dụng để tiêu diệt các tế bào ung thư ở tuyến tiền liệt. Tuy nhiên, khi đi qua cơ thể, tia X có thể phá hỏng cả tế bào khỏe mạnh. Điều này có thể dẫn đến các biến chứng ở các cơ quan lân cận tuyến tiền liệt như bàng quang và trực tràng.

Trong liệu pháp proton, bức xạ được tập trung trong các chùm tia proton. Điểm khác biệt lớn nhất so với tia X là các chùm tia proton dừng lại khi truyền năng lượng tới mục tiêu.

Liệu pháp proton có ưu điểm là nhắm đến các tế bào ung thư ở tuyến tiền liệt chính xác hơn với cường độ cao mà lại ít gây tổn hại đến vùng mô xung quanh.

Một nghiên cứu so sánh vào năm 2020 cho thấy những người điều trị bằng liệu pháp proton có nguy cơ gặp phải biến chứng về thể chất thấp hơn đáng kể so với những người điều trị bằng xạ trị photon truyền thống.

Liệu pháp proton phù hợp với những ai?

Bất cứ ai có thể xạ trị đều có thể điều trị bằng liệu pháp proton. Liệu pháp proton có thể được sử dụng làm phương pháp điều trị chính cho bệnh ung thư tuyến tiền liệt giai đoạn đầu hoặc được kết hợp với các phương pháp điều trị khác và là một phần trong phác đồ điều trị bệnh ung thư tuyến tiền liệt. Đây cũng là một phương pháp điều trị hiệu quả cho những người cần xạ trị vùng chậu sau khi đã trải qua các phương pháp điều trị khác trước đó.

Liệu pháp proton và các phương pháp điều trị khác

Việc xác định phác đồ điều trị ung thư không đơn giản là so sánh ưu, nhược điểm của các phương pháp rồi chọn ra phương pháp điều trị mà bản thân cảm thấy phù hợp nhất. Có nhiều phương pháp điều trị bệnh ung thư tuyến tiền liệt, chẳng hạn như xạ trị photon, xạ trị proton, hóa trị, phẫu thuật và liệu pháp hormone. Mỗi một phươnng pháp có một cơ chế điều trị ung thư khác nhau và phù hợp cho một số trường hợp cụ thể.

Phác đồ điều trị sẽ phụ thuộc phần lớn vào mức độ ác tính của ung thư và giai đoạn thời điểm chẩn đoán. Một số yếu tố khác cũng cần cân nhắc là:

• Các phương pháp điều trị trước đó
• Tuổi tác của bệnh nhân
• Các vấn đề sức khỏe khác đang mắc. Một số vấn đề sức khỏe có thể ảnh hưởng đến các phương pháp điều trị ung thư

Xạ trị proton có chi phí cao hơn và hiện vẫn chưa được sử dụng phổ biến. Bác sĩ sẽ cân nhắc nhiều yếu tố khác nhau để đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nhất cho bệnh nhân.

Xạ trị

Xạ trị proton có thể cho hiệu quả tương đương với xạ trị thông thường. Một ưu điểm lớn của xạ trị proton là ít gây tổn hại đến các cơ quan khác. Xạ trị proton cũng có ít tác dụng phụ hơn so với xạ trị thông thường, hóa trị và liệu pháp hormone. Liệu pháp proton có thể được sử dụng làm phương pháp điều trị bước đầu hoặc kết hợp cùng với các phương pháp điều trị khác.

Tuy nhiên, nghiên cứu về hiệu quả của liệu pháp proton hiện đang ở giai đoạn đầu và vẫn còn thiếu dữ liệu dài hạn.

Phẫu thuật

Trong những trường hợp ung thư chưa lan ra ngoài tuyến tiền liệt thì phẫu thuật là một giải pháp điều trị phổ biến. Ca phẫu thuật điều trị ung thư tuyến tiền liệt có thể được thực hiện bằng phương pháp mổ mở hoặc phẫu thuật nội soi. Trong phương pháp mổ mở, bác sĩ sẽ rạch một đường dài ở bụng hoặc đáy chậu (khu vực giữa bìu và hậu môn) của bệnh nhân, sau đó tiếp cận và cắt bỏ tuyền tiền liệt cùng vùng mô xung quanh.

Phẫu thuật nội soi ít xâm lấn hơn so với mổ mở. Trong ca phẫu thuật nội soi, bác sĩ chỉ cần rạch một vài đường nhỏ, sau đó đưa ống nội soi có gắn camera cùng dụng cụ phẫu thuật vào qua đường rạch và cắt tuyến tiền liệt.

Phẫu thuật điều trị ung thư tuyến tiền liệt sẽ cắt bỏ toàn bộ tuyền tiền liệt cùng một số cấu trúc lân cận như túi tinh và hạch bạch huyết để loại bỏ hoàn toàn tế bào ung thư.

Bệnh nhân có thể hoạt động bình thường trở lại sau khoảng vài tuần. Một số vấn đề có thể phát sinh sau phẫu thuật gồm có tiểu không tự chủ và rối loạn chức năng tình dục. Đa phần những vấn đề này chỉ là tạm thời nhưng đôi khi kéo dài vĩnh viễn.

Liệu pháp hormone

Liệu pháp hormone làm giảm mức androgen – hormone thúc đẩy sự phát triển của ung thư tuyến tiền liệt. Phương pháp điều trị này thường được sử dụng khi ung thư đã lan ra ngoài tuyến tiền liệt hoặc khi ung thư tuyến tiền liệt tái phát sau khi đã điều trị bằng các phương pháp khác. Liệu pháp hormone cũng là một giải pháp điều trị cho những ca bệnh ung thư có nguy cơ tái phát cao. Liệu pháp hormone còn được sử dụng để thu nhỏ kích thước khối u trước khi xạ trị.

Một số tác dụng phụ của liệu pháp hormone gồm có:

• Rối loạn chức năng tình dục
• Giảm ham muốn tình dục
• Teo tinh hoàn và dương vật
• Bốc hỏa
• Loãng xương
• Giảm khối cơ

Hóa trị

Hóa trị không phải là phương pháp điều trị tiêu chuẩn cho ung thư tuyến tiền liệt giai đoạn đầu. Tuy nhiên, hóa trị là một lựa chọn điều trị cho những trường hợp ung thư đã lan ra ngoài tuyến tiền liệt và liệu pháp hormone không hiệu quả.

Hóa trị không thể chữa khỏi ung thư tuyến tiền liệt nhưng có thể giúp làm chậm sự tiến triển của bệnh. Một số tác dụng phụ của phương pháp hóa trị gồm có:

• Mệt mỏi
• Buồn nôn
• Rụng tóc

Chuẩn bị trước điều trị

Hiện nay xạ trị proton vẫn chưa được phổ biến như xạ trị thông thường.

Với xạ trị proton, bệnh nhân thường phải điều trị 5 ngày một tuần trong thời gian lên đến 8 tuần. Quá trình điều trị cũng tương tự như xạ trị thông thường. Mặc dù mỗi buổi điều trị bằng liệu pháp proton thực tế chỉ mất vài phút nhưng toàn bộ quá trình có thể phải mất 45 – 60 phút.

Trước khi bắt đầu điều trị, bệnh nhân sẽ được tư vấn và lên kế hoạch điều trị. Bác sĩ sẽ dựa trên kết quả của các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh và một số thông tin khác để xác định vị trí chính xác cần chiếu xạ.

Trong quá trình điều trị có thể sẽ phải sử dụng thiết bị cố định tùy chỉnh. Thiết bị này được làm bằng nhựa, xốp hoặc các vật liệu khác, có tác dụng giữ bệnh nhân nằm cố định trong suốt quá trình trị liệu.

Việc sử dụng thiết bị cố định tùy chỉnh là điều cần thiết để đảm bảo các chùm tia proton chiếu chính xác đến vị trí có khối u và nâng cao hiệu quả điều trị.

Trước khi điều trị, bác sĩ có thể sẽ đặt một miếng đệm hydrogel vào giữa tuyến tiền liệt và trực tràng để bảo vệ các cơ quan khác khỏi tác động của phóng xạ.

Quá trình điều trị

Vì cơ chế của liệu pháp proton là chiếu các chùm tia proton đến tế bào ung thư nên việc căn chỉnh vị trí nằm của bệnh nhân và điều chỉnh thiết bị là bước rất quan trọng trong mỗi buổi trị liệu.

Bệnh nhân sẽ phải nằm bất động trong khi được chiếu xạ nhưng quá trình này sẽ chỉ mất khoảng 1 đến 3 phút. Quá trình xạ trị không xâm lấn và bệnh nhân sẽ hoàn toàn không cảm thấy gì. Sau khi hoàn tất buổi điều trị, bệnh nhân có thể về nhà ngay và sinh hoạt như bình thường.

Liệu pháp proton quét chùm tia dạng bút chì

Quét chùm tia dạng bút chì (pencil beam scanning) là một trong những kỹ thuật xạ trị proton phổ biến nhất trong điều trị ung thư tuyến tiền liệt. Một kỹ thuật xạ trị proton phổ biến khác là liệu pháp chùm tia tán xạ đôi.

Kỹ thuật quét chùm tia dạng bút chì cho phép điều khiển và tập trung các chùm tia proton ở mức độ cao hơn, có nghĩa là có thể nhắm đến các tế bào ung thư chính xác hơn và ít gây ảnh hưởng đến khu vực mô xung quanh hơn so với liệu pháp chùm tia tán xạ đôi.

Tuy nhiên, sự khác biệt về hiệu quả của hai kỹ thuật xạ trị proton này là không đáng kể. (1)

Tác dụng phụ

Các tác dụng phụ thường gặp của xạ trị nói chung là mệt mỏi và đỏ da hoặc đau nhức ở khu vực điều trị. Những người xạ trị điều trị ung thư tuyến tiền liệt còn có thể bị tiểu không tự chủ, rối loạn cương dương hoặc tác dụng phụ về đường tiêu hóa.

Liệu pháp proton có an toàn hơn các phương pháp điều trị khác không?

Do các chùm tia phóng xạ trong liệu pháp proton có mức độ tập trung cao hơn nên phương pháp điều trị này thường có ít tác dụng phụ hơn so với xạ trị thông thường. Lý do là bởi liệu pháp proton ít gây tổn thương đến mô khỏe mạnh xung quanh khối u hơn.

Theo một nghiên cứu, những người được điều trị bằng liệu pháp proton có nguy cơ gặp phải biến chứng, cả về ngắn hạn lẫn dài hạn thấp hơn đáng kể so với những người được điều trị bằng xạ trị photon truyền thống. (2) Nghiên cứu này phát hiện các tác dụng phụ giảm 2/3 trong thời gian 90 ngày sau điều trị. Xạ trị proton còn làm giảm đáng kể nguy cơ gặp khó khăn khi di chuyển và sinh hoạt sau điều trị.

Tuy nhiên, chưa có nhiều dữ liệu nghiên cứu dài hạn về tính an toàn của xạ trị proton. Hơn nữa, do xạ trị proton có chi phí cao nên các nghiên cứu hiện tại đều bị hạn chế về mặt quy mô.

Các phương pháp điều trị có thể chữa khỏi ung thư tuyến tiền liệt không?

Nếu vẫn còn tế bào ung thư sau quá trình điều trị ban đầu, bác sĩ sẽ điều chỉnh phác đồ điều trị cho phù hợp.

Phẫu thuật, xạ trị hoặc hóa trị có thể loại bỏ hoàn toàn tế bào ung thư nhưng bệnh nhân vẫn cần phải tái khám thường xuyên sau điều trị để phát hiện dấu hiệu ung thư tái phát. Những người đang điều trị bằng liệu pháp hormone cũng cần phải tái khám để theo dõi định kỳ.

Một cách để đánh giá hiệu quả của liệu pháp hormone là xét nghiệm kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt (PSA) định kỳ. Xét nghiệm PSA cũng là một cách để phát hiện ung thư tái phát.

Khả năng chữa khỏi ung thư ở mỗi ca bệnh là khác nhau và phần lớn phụ thuộc vào giai đoạn bệnh tại thời điểm chẩn đoán và mức độ điều trị. Tuổi tác và tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân cũng là những yếu tố có ảnh hưởng đến khả năng chữa khỏi bệnh. Bác sĩ sẽ dựa trên tất cả các yếu tố này để đưa ra tiên lượng cũng như hướng dẫn sau điều trị, gồm có:

• Lịch tái khám
• Cách đối phó với các tác dụng phụ ngắn hạn và dài hạn
• Chế độ ăn uống và các điều chỉnh về lối sống khác
• Dấu hiệu và triệu chứng ung thư tái phát

Tóm tắt bài viết

Liệu pháp proton hay xạ trị proton là một hình thức xạ trị và là một phương pháp điều trị mới cho bệnh ung thư tuyến tiền liệt với ưu điểm là ít tác dụng phụ hơn so với các phương pháp điều trị khác nhưng lại có chi phí cao hơn và hiện chưa được phổ biến.