Glucose có vai trò gì trong cơ thể? Mức bao nhiêu là bình thường?

Glucose là gì?

Khi được kiểm soát tốt, lượng đường trong máu thường không được chú ý đến. Tuy nhiên, đường huyết giảm xuống quá thấp hoặc tăng lên quá cao đều có thể ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày của cơ thể.

Vậy chính xác thì glucose là gì?

Glucose là loại carbohydrate (carb) đơn giản nhất, do đó được xếp vào nhóm monosaccharide, có nghĩa là “một loại đường”.

Các loại monosaccharide khác gồm có fructose, galactose và ribose. Ở dạng này, glucose trong thực phẩm và các loại carbohydrate khác cuối cùng được chuyển hóa thành glucose trong máu.

Cùng với chất béo và protein, glucose cũng là một trong những nguồn năng lượng chính của cơ thể.

Glucose có thể đến từ cả các nguồn carb phức tạp và carb đơn giản. Dưới đây là một số ví dụ của từng loại:

• Carb đơn giản: Cơm trắng, bánh mì trắng, phở, bún, mì, kẹo, bánh ngọt, nước ngọt, đường kính…
• Carb phức tạp: Gạo lứt, yến mạch, trái cây, rau củ, các loại ngũ cốc nguyên hạt

Carb được phân loại là đơn giản hoặc phức tạp dựa trên tốc độ mà cơ thể tiêu hóa đường.

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), cơ thể tiêu hóa carb phức tạp chậm hơn và loại carb này cung cấp nguồn năng lượng ổn định hơn so với carb đơn giản. Do đó, những thực phẩm chứa carb phức tạp là lựa chọn lành mạnh hơn.

Đường huyết không được kiểm soát có thể gây ra những tác động nghiêm trọng và vĩnh viễn đối với sức khỏe.

Cơ thể xử lý glucose như thế nào?

Bình thường, cơ thể sử dụng glucose nhiều lần trong ngày.

Khi chúng ta ăn uống, cơ thể sẽ ngay lập tức bắt đầu xử lý glucose và các loại carbohydrate khác trong thực phẩm. Sau đó, các enzyme bắt đầu phân hủy glucose với sự trợ giúp của tuyến tụy.

Tuyến tụy - nơi sản xuất ra các hormone như insulin – đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình xử lý glucose. Sau khi bắt đầu ăn, cơ thể sẽ yêu cầu tuyến tụy tiết ra insulin để kiểm soát lượng đường trong máu và ngăn đường trong máu tăng cao.

Sau đó, cơ, mỡ và các tế bào khác sử dụng glucose để tạo năng lượng hoặc dự trữ dưới dạng mỡ để sử dụng sau này.

Bệnh tiểu đường xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất insulin hoặc sản xuất không đủ insulin. Do đó, những người mắc bệnh tiểu đường cần bổ sung insulin từ bên ngoài (liệu pháp insulin) để xử lý và điều hòa lượng glucose trong cơ thể.

Bệnh tiểu đường cũng có thể xảy ra do kháng insulin. Đây là tình trạng mà các tế bào của cơ thể không còn đáp ứng tốt với hormone insulin, do đó không thể lấy đường từ máu làm năng lượng và dẫn đến lượng đường trong máu ở mức cao.

Lúc này, các tế bào phản ứng bằng cách phát ra tín hiệu báo cho gan tạo ra ceton. Điều này xảy ra vào ban đêm và trong thời gian nhịn ăn hoặc ăn kiêng.

Khi xảy ra kháng insulin, tuyến tụy sẽ tiết ra nhiều insulin hơn để cố gắng điều hòa lượng đường trong máu nhưng theo thời gian, các tế bào sản xuất insulin của tuyến tụy trở nên suy yếu và không còn tạo ra đủ lượng insulin cần thiết nữa. Khi không thể sử dụng glucose làm năng lượng, cơ thể sẽ giải phóng chất béo từ các tế bào mỡ để lấy năng lượng. Quá trình đốt cháy chất béo làm năng lượng khiến gan giải phóng ra nhiều ceton hơn, điều này làm giảm độ pH trong máu và khiến cho máu có tính axit thay vì có tính kiềm nhẹ như bình thường.

Khi cơ thể không thể sử dụng glucose như bình thường, sự gia tăng nồng độ ceton và sự thay đổi độ pH của máu sẽ gây ra những vấn đề nguy hiểm. Tình trạng này được gọi là nhiễm toan ceton. Đây là một biến chứng nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng của bệnh tiểu đường và cần được điều trị khẩn cấp.

Chế độ ăn Keto và bệnh tiểu đường

Chế độ ăn Keto hay ketogenic được rất nhiều người áp dụng với mục đích chính là giảm cân nhưng chế độ ăn này đi kèm một số rủi ro. Theo một nghiên cứu vào năm 2019, chế độ ăn ít carb hoặc chế độ ăn keto có thể giúp giảm cân nhưng lại làm tăng nguy cơ nhiễm toan ceton ở người mắc bệnh tiểu đường và đang dùng một số loại thuốc. (1)

Các chế độ ăn kiêng có quá ít carb như Keto còn có thể gây ra những vấn đề không mong muốn khác, chẳng hạn như cholesterol cao và điều này làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Tốt nhất nên hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu bất kỳ chế độ ăn kiêng nào để tránh gây hại cho sức khỏe.

Làm thế nào để kiểm tra lượng đường trong máu?

Theo dõi mức đường huyết là điều rất quan trọng đối với những người mắc bệnh tiểu đường. Tần suất và thời điểm kiểm tra đường huyết sẽ phụ thuộc vào nhu cầu và mục tiêu của từng bệnh nhân.

Bác sĩ sẽ có hướng dẫn cụ thể về thời điểm và tần suất nên đo đường huyết. Thông thường, việc đo đường huyết được thực hiện vào những khoảng thời gian sau đây:

• Trước và sau bữa ăn
• Trước và sau khi tập thể dục
• Khi tập thể dục trong thời gian dài hoặc cường độ cao
• Trước giờ ngủ
• Khi bắt đầu dùng một loại thuốc mới hoặc thay đổi liệu pháp insulin
• Khi bắt đầu một lịch trình làm việc mới
• Khi di chuyển đến một múi giờ khác

Phạm vi đường huyết mà mỗi người cần duy trì là khác nhau vì còn phụ thuộc vào tình trạng bệnh và các yếu tố khác như tuổi tác và sức khỏe tổng thể.

Máy đo đường huyết tại nhà là cách được sử dụng phổ biến nhất để kiểm tra lượng glucose trong máu ở những người mắc bệnh tiểu đường. Cách sử dụng máy đo đường huyết như sau:

• Dùng một cây kim nhỏ chích lên đầu ngón tay để lấy máu.
• Chấm máu lên que thử.
• Lắp que thử vào máy đo đường huyết.

Máy đo sẽ cho biết lượng đường trong máu tại thời điểm đó.

Máy đo đường huyết liên tục

Để kiểm soát bệnh tiểu đường tốt hơn, bệnh nhân có thể cân nhắc sử dụng máy đo đường huyết liên tục (continuous glucose monitoring - CGM). Thiết bị này tự động theo dõi lượng đường trong máu trong suốt 24 giờ hàng ngày.

Máy đo đường huyết liên tục gồm có một cảm biến cực nhỏ đặt ngay bên dưới da, thường là ở vùng bụng hoặc cánh tay và gửi kết quả đo đến bộ phận theo dõi. Thiết bị sẽ liên tục đo và ghi lại lượng đường trong máu và phát cảnh báo khi phát hiện đường huyết ở mức quá cao hoặc quá thấp.

Một số ưu điểm của máy đo đường huyết liên tục là:

• Không cần chích máu ngón tay
• Giúp kiểm soát đường huyết tốt hơn
• Giảm nguy cơ tăng hoặc hạ đường huyết nghiêm trọng

Theo Viện Quốc gia về Bệnh tiểu đường, tiêu hóa và bệnh thận Hoa Kỳ (National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases), hầu hết những người sử dụng máy đo đường huyết liên tục là bệnh nhân tiểu đường type 1. Tuy nhiên, thiết bị này cũng giúp ích cả những người mắc tiểu đường type 2.

Đường huyết bao nhiêu là bình thường?

Duy trì đường huyết ổn định trong phạm vi khuyến nghị là điều cần thiết để đảm bảo sức khỏe tốt. Điều này lại càng quan trọng đối với những người bị bệnh tiểu đường.

Theo một nghiên cứu, người không mắc bệnh tiểu đường nên duy trì đường huyết dưới 100 mg/dL khi đói và dưới 140 mg/dL sau bữa ăn 2 tiếng. (2)

Như đã nói ở trên, mức đường huyết cần duy trì ở mỗi bệnh nhân tiểu đường là khác nhau vì còn tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe của từng người. Bác sĩ sẽ đưa ra khuyến nghị cụ thể.

Có nhiều nguyên nhân khiến lượng đường trong máu tăng lên, chẳng hạn như:

• Cháy nắng: Cảm giác bỏng rát, khó chịu do cháy nắng gây ra stress trong cơ thể và điều này có thể làm tăng.
• Cà phê: Ngay cả cà phê đen cũng có thể khiến cơ thể nhạy cảm hơn với caffeine và điều này có thể làm tăng lượng đường trong máu.
• Bỏ bữa sáng: Không ăn sáng có thể làm tăng lượng đường trong máu sau bữa trưa và bữa tối.
• Thời điểm trong ngày: Càng về cuối ngày, cơ thể sẽ càng khó kiểm soát lượng glucose trong máu. Vào buổi sáng sớm, sự gia tăng hormone cũng có thể khiến đường huyết tăng đột biến. Điều này được gọi là hiện tượng bình minh (dawn phenomenon).
• Thuốc: Một số loại thuốc đường uống và thuốc xịt mũi có thể kích hoạt gan tạo ra nhiều glucose hơn hoặc ngăn cản tuyến tụy sản xuất insulin.
• Căng thẳng: Lo lắng và áp lực quá mức có thể làm tăng lượng đường trong máu.

Trên đây chỉ là một vài tác nhân có thể tăng đường huyết. Bệnh tật và hoạt động cũng có thể tác động đến đường huyết. Nếu như gặp khó khăn trong việc kiểm soát đường huyết thì hãy báo cho bác sĩ để điều chỉnh phương pháp điều trị.

Phải làm gì khi đường huyết quá thấp hoặc quá cao?

Lượng đường trong máu quá thấp được gọi là hạ đường huyết và lượng đường trong máu quá cao được gọi là tăng đường huyết.

Hạ đường huyết

Hạ đường huyết là khi lượng đường trong máu ở mức dưới 70 mg/dL. Nếu không được can thiệp kịp thời, hạ đường huyết có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

Một số dấu hiệu nhận biết hạ đường huyết:

• Run chân tay
• Tim đập nhanh
• Choáng
• Cảm giác đói cồn cào
• Đổ mồ hôi
• Da nhợt nhạt
• Mệt mỏi, kiệt sức
• Mơ hồ, không tỉnh táo
• Lo âu, bồn chồn

Hạ đường huyết có thể xảy ra do dùng quá liều một số loại thuốc điều trị tiểu đường. Lượng đường trong máu cũng có thể giảm xuống mức thấp khi ăn quá ít calo hoặc tập thể dục lâu hơn và cường độ cao hơn bình thường.

Hạ đường huyết có thể xảy ra ở cả những người không mắc bệnh tiểu đường.

Ăn hoặc uống đồ có chứa đường như bánh kẹo, nước trái cây hay viên nén glucose có thể giúp đưa đường huyết trở về bình thường.

Nếu không được điều trị kịp thời, hạ đường huyết có thể gây tử vong. Do đó, các trường hợp hạ đường huyết cần được can thiệp khẩn cấp.

Tăng đường huyết

Tăng đường huyết là tình trạng lượng glucose trong máu quá cao. Điều này có thể xảy ra do cơ thể không có đủ insulin hoặc không thể sử dụng insulin một cách bình thường.

Theo ADA, khi lượng đường trong máu vượt quá 130 mg/dL thì sẽ được coi là tăng đường huyết. ADA khuyến nghị cố gắng duy trì đường huyết ở mức 180 mg/dL khoảng 1 – 2 tiếng sau bữa ăn. (3) Tuy nhiên, tốt nhất nên trao đổi với bác sĩ về phạm vi đường huyết cần duy trì cụ thể.

Một số dấu hiệu của tăng đường huyết gồm có:

• Đi tiểu nhiều lần
• Khát nước
• Khô miệng
• Hụt hơi
• Buồn nôn hoặc nôn
• Mệt
• Đau đầu

Phạm vi đường huyết bình thường ở mỗi người là khác nhau vì còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như độ tuổi và tình trạng sức khỏe.

Ngoài bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt còn có các nguyên nhân khác cũng làm tăng đường huyết. Ví dụ, căng thẳng và lo âu có thể ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát bệnh tiểu đường. Điều này có thể khiến cho lượng đường trong máu tăng cao.

Tích cực hoạt động thể chất và điều chỉnh chế độ ăn uống có thể giúp giữ ổn định đường huyết. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân tiểu đường cần sử dụng thuốc đường uống hoặc insulin để kiểm soát đường huyết.

Điều gì xảy ra nếu đường huyết không được kiểm soát?

Theo thời gian, việc không kiểm soát tốt mức đường huyết sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến cơ thể. Đường huyết thường xuyên ở mức cao sẽ dẫn đến những vấn đề như:

• Tê bì và châm chích ở bàn tay và bàn chân
• Bệnh tim mạch
• Mất thị lực
• Nhiễm trùng da
• Đau khớp và các chi
• Mất nước nghiêm trọng
• Hôn mê

Các biến chứng nặng khác còn có nhiễm toan ceton và tăng áp lực thẩm thấu máu do tăng đường huyết. Cả hai đều là các biến chứng liên quan đến bệnh tiểu đường.

Hạ đường huyết xảy ra thường xuyên có thể dẫn đến một tình trạng gọi là hạ đường huyết vô thức. Bệnh nhân không nhận thấy các dấu hiệu hạ đường huyết cho đến khi lượng đường trong máu giảm xuống mức rất thấp.

Lúc này, bệnh nhân sẽ có nguy cơ mất ý thức, hôn mê hoặc thậm chí tử vong.

Nếu nhận thấy các triệu chứng của bệnh tiểu đường, hãy đi khám để phát hiện bệnh sớm và có phương pháp điều trị phù hợp nhằm tránh gặp phải biến chứng.

Tóm tắt bài viết

Cũng như nhiều tình trạng bệnh lý khác, việc điều trị các vấn đề về đường huyết sẽ dễ dàng hơn khi vấn đề được phát hiện sớm và chưa gây ảnh hưởng nhiều đến cơ thể. Duy trì đường huyết ở mức khỏe mạnh là điều cần thiết để cơ thể có thể hoạt động một cách bình thường.

Chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và tập thể dục đều đặn là một phần quan trọng trong kế hoạch phòng ngừa và điều trị bệnh tiểu đường. Tuy nhiên, đối với một số người, điều này là chưa đủ và cần phải dùng đến thuốc.

Người mắc bệnh tiểu đường có thể gặp khó khăn trong việc duy trì đường huyết ổn định. Đối với bệnh nhân tiểu đường, theo dõi sát sao mức đường huyết là điều bắt buộc để tránh gặp phải các biến chứng.

Kiểm soát bệnh tiểu đường không phải điều đơn giản nhưng hoàn toàn có thể thực hiện được nếu biết cách kết hợp các phương pháp điều trị.