Bệnh Beriberi là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Bệnh Beriberi là gì?

Beriberi là một căn bệnh xảy ra do thiếu vitamin B1 (thiamine). Bệnh Beriberi được chia làm hai loại là thể tê phù ướt (wet Beriberi) và thể tê phù khô (dry Beriberi). Thể tê phù ướt ảnh hưởng đến tim và hệ tuần hoàn. Trong những trường hợp nghiêm trọng, thể tê phù ướt còn có thể gây suy tim. Thể tê phù khô gây tổn thương các dây thần kinh và có thể dẫn đến yếu cơ bắp, cuối cùng là tê liệt cơ. Bệnh Beriberi có thể đe dọa đến tính mạng nếu không được điều trị.

Vì vitamin B1 có mặt trong nhiều loại thực phẩm nên rất ít người mắc bệnh Beriberi. Ngày nay, bệnh Beriberi chủ yếu xảy ra ở những người bị rối loạn sử dụng rượu. Bệnh Beriberi do các nguyên nhân khác đều rất hiếm gặp. Tuy nhiên, căn bệnh này có thể xảy ra ở những phụ nữ mắc chứng ốm nghén nặng (buồn nôn và nôn liên tục) trong thai kỳ, những người bị AIDS và người đã phẫu thuật giảm cân.

>> Vitamin B1 có vai trò như thế nào đối với cơ thể?

Triệu chứng của bệnh Beriberi

Các triệu chứng của bệnh Beriberi tùy thuộc vào từng thể.

Các triệu chứng của thể tê phù ướt gồm có:

• Khó thở khi hoạt động
• Hụt hơi khi thức dậy
• Tim đập nhanh
• Chân sưng phù

Các triệu chứng của thể tê phù khô gồm có:

• Giảm chức năng cơ hay yếu cơ, đặc biệt là ở cẳng chân
• Châm chích hoặc mất cảm giác ở bàn chân và bàn tay
• Đau đớn
• Lú lẫn
• Khó nói
• Nôn mửa
• Cử động mắt không tự chủ
• Tê liệt

Trong những trường hợp nghiêm trọng, bệnh Beriberi có liên quan đến hội chứng Wernicke-Korsakoff. Bệnh não Wernicke và hội chứng Korsakoff là hai dạng tổn thương não do thiếu vitamin B1.

Bệnh não Wernicke là tình trạng tổn thương hai vùng của não bộ là vùng đồi thị và vùng dưới đồi. Bệnh lý này có các triệu chứng là:

• Lú lẫn
• Mất trí nhớ
• Mất khả năng phối hợp cơ (mất điều hòa)
• Các vấn đề về thị giác như song thị (nhìn một vật thành hai) hay rung giật nhãn cầu (một dạng rối loạn chuyển động mắt không tự chủ, trong đó mắt chuyển động bất thường, có thể qua lại hoặc lên và xuống, lặp đi lặp lại)

Hội chứng Korsakoff là kết quả do tổn thương vĩnh viễn ở vùng não bộ hình thành và lưu giữ ký ức. Hội chứng Korsakoff gây ra các triệu chứng như:

• Mất trí nhớ
• Mất khả năng hình thành ký ức mới
• Ảo giác

Nguyên nhân gây bệnh Beriberi

Hai nguyên nhân chính gây ra bệnh Beriberi là do chế độ ăn có quá ít vitamin B1 hoặc do khả năng xử lý vitamin B1 của cơ thể bị hạn chế.

Bệnh Beriberi rất hiếm gặp ở các quốc gia có đầy đủ thực phẩm, đặc biệt là những nơi mà ngũ cốc và thực phẩm từ ngũ cốc là loại lương thực chính. Ở nhiều nước, một số loại thực phẩm mà mọi người ăn hàng ngày như bánh mì và ngũ cốc ăn sáng còn được bổ sung thêm vitamin B1 trong quá trình sản xuất. Chỉ cần ăn những thực phẩm chứa vitamin B1 tự nhiên hoặc được bổ sung thêm vitamin B1 hàng ngày là đủ đáp ứng nhu cầu của cơ thể và ngăn ngừa thiếu hụt.

Tại các quốc gia này, bệnh Beriberi chủ yếu xảy ra ở những người bị rối loạn sử dụng rượu.

Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ (United States Department of Health and Human Services) ước tính rằng 80% những người lạm dụng rượu bị thiếu vitamin B1. Lý do là bởi rượu khiến cơ thể khó xử lý và hấp thụ vitamin B1.

Trẻ sơ sinh cũng có thể mắc bệnh Beriberi nếu sữa mẹ không có đủ vitamin B1 hoặc nếu trẻ uống sữa công thức không chứa loại vitamin này.

Trong một số ít trường hợp, bệnh Beriberi xảy ra do rối loạn di truyền gây cản trở khả năng hấp thụ vitamin từ thực phẩm của cơ thể.

Ai có nguy cơ mắc bệnh Beriberi?

Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Beriberi gồm có:

• Thường xuyên uống quá nhiều rượu, khiến cơ thể khó hấp thụ và dự trữ vitamin B1
• Mắc bệnh Beriberi di truyền - một rối loạn hiếm gặp ngăn cơ thể hấp thụ vitamin B1
• Bị bệnh cường giáp (tuyến giáp hoạt động quá mức)
• Bị ốm nghén nặng trong thai kỳ
• Từng phẫu thuật giảm cân
• Bị AIDS
• Tiêu chảy kéo dài hoặc sử dụng thuốc lợi tiểu
• Phải lọc máu ngoài thận

Các bà mẹ đang cho con bú cần bổ sung đủ lượng vitamin B1 hàng ngày để ngăn ngừa tình trạng thiếu hụt ở trẻ. Những trẻ bú sữa công thức có ít hoặc không chứa vitamin B1 sẽ có nguy cơ bị thiếu loại vitamin này.

Chẩn đoán bệnh Beriberi

Để chẩn đoán bệnh Beriberi, người bệnh cần làm xét nghiệm máu và xét nghiệm nước tiểu để đo nồng độ vitamin B1 trong cơ thể. Nếu cơ thể hấp thụ vitamin B1 kém thì nồng độ vitamin B1 trong máu thấp trong khi nồng độ trong nước tiểu lại cao hơn bình thường.

Ngoài ra, bác sĩ sẽ tiến hành khám thần kinh để phát hiện các triệu chứng như khả năng phối hợp các cơ và bộ phận cơ thể kém, đi lại khó khăn, mí mắt sụp và phản xạ yếu. Những người mắc bệnh Beriberi giai đoạn sau thường có biểu hiện mất trí nhớ, lú lẫn hoặc ảo giác.

Bên cạnh đó còn cần khám lâm sàng để kiểm tra các triệu chứng khác như tim đập nhanh, phù chân và khó thở. Tất cả đều có thể là các triệu chứng của bệnh Beriberi.

Điều trị bệnh Beriberi

Vì bệnh Beriberi xảy ra do thiếu vitamin B1 nên có thể dễ dàng điều trị bằng cách bổ sung vitamin B1, có thể là qua đường uống hoặc tiêm. Nếu nhẹ thì có thể chỉ cần dùng viên uống vitamin B1 nhưng những trường hợp nghiêm trọng thường phải tiêm vitamin B1 qua đường tĩnh mạch.

Sau một thời gian điều trị, bệnh nhân cần xét nghiệm máu để đánh giá khả năng hấp thụ vitamin của cơ thể.

Phòng ngừa bệnh Beriberi

Có thể dễ dàng ngăn ngừa bệnh Beriberi bằng cách thực hiện chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng, gồm có nhiều loại thực phẩm giàu vitamin B1, chẳng hạn như:

• Ngũ cốc và thực phẩm làm từ ngũ cốc như gạo, lúa mì, yến mạch, bánh mì… Tốt nhất nên chọn ngũ cốc nguyên cám
• Các loại đậu
• Các loại hạt như hạt hướng dương, hạt bí
• Quả hạch như óc chó, hạt phỉ, hạt dẻ cười
• Thịt bò, lợn
• Gan
• Cá và hải sản
• Trứng
• Sữa và sản phẩm từ sữa
• Một số loại rau như măng tây, bí, bắp cải, rau chân vịt, súp lơ
• Khoai tây
• Cam

Lưu ý, quá trình nấu nướng sẽ làm giảm hàm lượng vitamin B1 trong thực phẩm. Do đó, tốt nhất nên chọn những loại thực phẩm có thể ăn sống hoặc chọn phương pháp chế biến tối thiểu để giữ lại lượng vitamin B1 tối đa.

Những bà mẹ đang cho con bú cần bổ sung đủ vitamin B1 để tránh cho trẻ sơ sinh bị thiếu loại vitamin này. Nếu cho trẻ bú sữa công thức thì nên chọn những loại có chứa vitamin B1. Hạn chế uống rượu sẽ làm giảm nguy cơ mắc bệnh Beriberi. Những người thường xuyên uống nhiều rượu nên xét nghiệm định kỳ để kiểm tra tình trạng vitamin B1 trong cơ thể.

Bệnh Beriberi có để lại di chứng gì không?

Nếu bệnh Beriberi được phát hiện và điều trị sớm thì có thể chữa khỏi hoàn toàn và không để lại vấn đề nào về lâu dài. Tổn thương thần kinh và tim do bệnh Beriberi giai đoạn đầu sẽ hồi phục nhanh chóng khi cơ thể được bổ sung đủ vitamin B1.

Nếu bệnh Beriberi đã tiến triển thành hội chứng Wernicke-Korsakoff thì khả năng điều trị khỏi là rất thấp. Mặc dù các phương pháp điều trị có thể kiểm soát các triệu chứng của bệnh não Wernicke nhưng tổn thương não do hội chứng Korsakoff thường là vĩnh viễn.

Duy trì một chế độ ăn uống lành mạnh và cân bằng là điều rất quan trọng đối với sức khỏe. Nếu nhận thấy các dấu hiệu thiếu vitamin B1, đặc biệt là khi còn có các yếu tố nguy cơ thì cần đi khám ngay để phát hiện bệnh từ sớm và có phương pháp điều trị thích hợp.