Vắc xin COVID-19 có thể gây thuyên tắc phổi không?

Thuyên tắc phổi (PE) là tình trạng cục máu đông tách ra từ tĩnh mạch sâu và di chuyển đến động mạch phổi, gây tắc nghẽn dòng máu. Đây là một tình trạng nghiêm trọng có thể đe dọa tính mạng.

Tháng 5/2022, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) giới hạn việc sử dụng vắc xin COVID-19 của Johnson & Johnson (J&J) do có báo cáo về một rối loạn đông máu hiếm gặp gọi là Huyết khối kèm hội chứng giảm tiểu cầu (TTS – Thrombosis with Thrombocytopenia Syndrome).

TTS có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau trong cơ thể, thường gặp ở não hoặc ổ bụng, nhưng cũng có thể ảnh hưởng đến động mạch phổi.

Tuy rất hiếm khi gặp phải nhưng tác dụng phụ này của vắc xin có thể gây thuyên tắc phổi.

Các thuật ngữ liên quan

Dữ liệu về tình trạng này vẫn còn mới, được các nhà khoa học sử dụng nhiều thuật ngữ để mô tả, bao gồm:

• Huyết khối kèm hội chứng giảm tiểu cầu (Thrombosis with thrombocytopenia syndrome - TTS)
• Giảm tiểu cầu huyết khối miễn dịch do vắc xin (VITT/VIPIT)

Hiện chưa rõ liệu TTS có giống hoàn toàn với VITT và VIPIT không hay chỉ là các tình trạng tương tự trên cùng một phổ bệnh lý.

Bài viết này sẽ sử dụng thuật ngữ Huyết khối kèm hội chứng giảm tiểu cầu (TTS).

Mối liên hệ giữa vắc xin COVID-19 và thuyên tắc phổi

Huyết khối kèm hội chứng giảm tiểu cầu (TTS) là một hội chứng lâm sàng mới và là biến chứng hiếm gặp do vắc xin J&J gây ra. Đây cũng là biến chứng hiếm gặp của vắc xin Vaxzevria (AstraZeneca), loại vắc xin không được sử dụng tại Hoa Kỳ. Hiện vẫn chưa rõ cơ chế chính xác gây ra TTS.

FDA đã cấp phép sử dụng khẩn cấp vắc xin J&J vào tháng 2/2021. Trong 13 tháng đầu tiên, Hệ thống Báo cáo Tác dụng Phụ của Vắc xin (VAERS) ghi nhận 60 trường hợp xác nhận mắc TTS do vắc xin, trong đó có 9 ca tử vong.

Hàng triệu người đã tiêm vắc xin J&J mà không gặp phải TTS hay tác dụng phụ nghiêm trọng nào. Theo ước tính của FDA, tỷ lệ mắc TTS sau tiêm vắc xin J&J là 3,23 ca trên 1 triệu liều, còn tỷ lệ tử vong do TTS sau tiêm vắc xin J&J là 0,48 ca trên 1 triệu liều.

Vắc xin J&J và AstraZeneca thuộc nhóm vắc xin vector virus (adenoviral vector vaccines), có cơ chế hoạt động khác với vắc xin mRNA như Pfizer-BioNTech và Moderna.

Mặc dù hiếm gặp nhưng TTS cũng có thể xảy ra với vắc xin mRNA, tuy nhiên với tỷ lệ thấp hơn đáng kể so với vắc xin vector virus.

Cần lưu ý rằng TTS rất hiếm khi xảy ra nhưng tình trạng huyết khối nói chung thì khá phổ biến. Không phải mọi trường hợp hình thành cục máu đông sau tiêm đều là do vắc xin gây ra.

Thuyên tắc phổi (PE) và huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) đều thuộc nhóm huyết khối tĩnh mạch (VTE – Venous Thromboembolism). Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), mỗi năm tại Hoa Kỳ có 900.000 người mắc VTE, trong đó tỷ lệ tử vong là 1 trên 9 người.

Ai có nguy cơ cao bị thuyên tắc phổi sau khi tiêm vắc xin COVID-19?

Hiện chưa có dấu hiệu rõ ràng giúp xác định ai có nguy cơ cao mắc TTS và thuyên tắc phổi do vắc xin.

Nghiên cứu về TTS cho thấy hầu hết các bệnh nhân mắc hội chứng này đều có kháng thể kháng PF4 (xuất hiện tạm thời) trong máu, kích hoạt tiểu cầu và gây đông máu.

Theo một đánh giá nghiên cứu, các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn có thể gây TTS bao gồm:

• Giới tính sinh học nữ
• Dưới 60 tuổi
• Phổ biến nhất ở nữ giới trong độ tuổi 30–49

Tuy nhiên, chưa có bằng chứng chắc chắn khẳng định những yếu tố này là nguyên nhân trực tiếp gây TTS. Ví dụ, một nghiên cứu năm 2021 về TTS do vắc xin AstraZeneca ghi nhận tuổi trung vị 48 nhưng không có sự khác biệt theo giới tính.

Theo Healthdirect Australia, các bệnh lý có thể làm tăng nguy cơ mắc TTS bao gồm:

• Huyết khối tĩnh mạch não (Cerebral venous sinus thrombosis)
• Giảm tiểu cầu do heparin (Heparin-induced thrombocytopenia)
• Huyết khối tĩnh mạch bụng vô căn (Idiopathic splanchnic thrombosis)
• Hội chứng kháng phospholipid kèm huyết khối (Antiphospholipid syndrome with thrombosis)

Các yếu tố nguy cơ gây TTS do vắc xin khác với các yếu tố nguy cơ gây thuyên tắc phổi không liên quan đến vắc xin COVID-19.

Vắc xin COVID-19 có an toàn cho người có nguy cơ thuyên tắc phổi không?

Nguy cơ gặp các vấn đề sức khỏe do COVID-19 gây ra cao hơn nhiều so với nguy cơ mắc TTS do vắc xin. Ngoài việc gây bệnh hô hấp nghiêm trọng và nhiều vấn đề khác, COVID-19 còn có thể gây huyết khối.

Hiện nay, vắc xin J&J chỉ được khuyến nghị cho những người từng bị phản ứng dị ứng nghiêm trọng (sốc phản vệ) với vắc xin mRNA hoặc những người không thể hoặc không muốn tiêm vắc xin mRNA.

Nếu có nguy cơ bị thuyên tắc phổi, bạn nên cân nhắc tiêm vắc xin mRNA như Moderna hoặc Pfizer.

TTS do vắc xin mRNA cực kỳ hiếm khi xảy ra. Nếu lo lắng về rủi ro có thể gặp phải do vắc xin, hãy trao đổi với bác sĩ để được tư vấn loại vắc xin phù hợp nhất.

COVID-19 có thể gây thuyên tắc phổi không?

COVID-19 có thể gây huyết khối, thậm chí sau nhiều tháng kể từ khi nhiễm bệnh. Điều này có thể là do tình trạng viêm kéo dài và các yếu tố khác.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Triệu chứng TTS có thể xuất hiện từ 4 đến 42 ngày sau tiêm vắc xin. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào sau đây, hãy gọi ngay cho bác sĩ hoặc đến ngay cơ sở cấp cứu:

• Đau đầu dữ dội hoặc kéo dài, có thể nặng hơn khi nằm xuống
• Đau bụng dữ dội hoặc kéo dài
• Nhìn mờ
• Khó thở
• Khó nói
• Đau ngực
• Sưng ở chân
• Xuất huyết dưới da dạng chấm nhỏ (không phải tại vị trí tiêm vắc xin)
• Dễ bầm tím

Triệu chứng thuyên tắc phổi (PE) khác với TTS và cũng cần được xử trí ngay lập tức. Các dấu hiệu cảnh báo thuyên tắc phổi bao gồm:

• Đau ngực
• Nhịp tim nhanh hoặc không đều
• Khó thở
• Ho ra máu
• Sốt
• Sưng, đau hoặc cảm giác ấm ở chân
• Da đổi màu hoặc lạnh ẩm
• Đổ mồ hôi nhiều
• Chóng mặt, choáng váng

TTS và thuyên tắc phổi có thể điều trị được nhưng việc phát hiện sớm là rất quan trọng. Bác sĩ có thể chỉ định các xét nghiệm máu như xét nghiệm D-dimer và chẩn đoán hình ảnh như chụp CT để xác định tình trạng bệnh.

Kết luận

Huyết khối kèm hội chứng giảm tiểu cầu (TTS) là một rối loạn đông máu rất hiếm gặp, có thể do vắc xin J&J gây ra. TTS có thể dẫn đến thuyên tắc phổi (PE) kèm theo giảm tiểu cầu.

Mặc dù tỷ lệ mắc TTS do vắc xin J&J rất thấp nhưng FDA không còn khuyến nghị vắc xin này cho hầu hết tất cả mọi người.

Vắc xin Moderna và Pfizer có tỷ lệ gây TTS và thuyên tắc phổi sau tiêm thấp hơn. Lợi ích của việc tiêm vắc xin cao hơn rất nhiều so với nguy cơ dẫn đến TTS. Huyết khối và các biến chứng khác xảy ra do COVID-19 phổ biến hơn nhiều so với nguy cơ do vắc xin mRNA gây ra.