Những điều cần biết về việc tập thể dục trong quá trình hồi phục sau thuyên tắc phổi

Mỗi năm, khoảng 900.000 người tại Hoa Kỳ mắc thuyên tắc phổi (PE) và huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT), hai tình trạng xảy ra do cục máu đông.

Có nhiều nguyên nhân gây hình thành cục máu đông, trong đó, lối sống ít vận động là một yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Vì vậy, duy trì hoạt động thể chất có thể giúp phòng ngừa tình trạng này.

Tuy nhiên, nếu bạn vừa điều trị xong thuyên tắc phổi, việc tập luyện cần được thực hiện đúng thời điểm để đảm bảo an toàn. Điều này có thể khiến nhiều người băn khoăn khi nào nên bắt đầu tập thể dục trở lại trong quá trình hồi phục.

Bài viết này sẽ cung cấp những thông tin quan trọng về tập luyện sau thuyên tắc phổi, bao gồm tính an toàn và các bài tập phù hợp.

Thuyên tắc phổi là gì?

Thuyên tắc phổi (PE) là tình trạng tắc nghẽn động mạch phổi, thường do cục máu đông (huyết khối) hình thành trong mạch máu, sau đó vỡ ra và di chuyển đến phổi. Ngoài ra, bong bóng khí, khối u hoặc các mảnh vụn khác cũng có thể gây ra tình trạng tắc nghẽn này.

Trong hầu hết các trường hợp, cục máu đông gây thuyên tắc phổi xuất phát từ tĩnh mạch sâu ở chân, đặc biệt là vùng bắp chân và đùi – còn gọi là huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT).

Các triệu chứng phổ biến của DVT bao gồm:

• Đau nhức ở chân
• Sưng phù
• Cảm giác đau hoặc nhạy cảm khi chạm vào
• Da đổi màu (thường là đỏ hoặc tím)
• Cảm giác nóng ở vùng bị ảnh hưởng

Khi dòng máu đến phổi bị tắc nghẽn, có thể gây ra các triệu chứng sau:

• Khó thở
• Đau tức ngực
• Chóng mặt hoặc choáng váng
• Huyết áp thấp
• Nhịp tim không đều hoặc đánh trống ngực
• Ra mồ hôi nhiều
• Lo lắng

Vì thuyên tắc phổi có thể gây nguy hiểm nên nếu bạn gặp khó thở không rõ nguyên nhân hoặc đau ngực, hãy đến bệnh viện ngay lập tức.

Tập thể dục sau thuyên tắc phổi có an toàn không?

Tập luyện trở lại sau thuyên tắc phổi là điều quan trọng vì nó có thể giúp ngăn ngừa nguy cơ tái phát. Bên cạnh đó, tập thể dục còn giúp tăng cường chức năng tim mạch và cải thiện tuần hoàn máu, hỗ trợ phòng ngừa thuyên tắc phổi tái phát.

Theo bác sĩ vật lý trị liệu Jason Schuster, chủ sở hữu Intricate Art Spine & Body Solutions: Khi đã được bác sĩ chuyên khoa hô hấp hoặc bác sĩ chuyên khoa tim mạch cho phép, bạn có thể tập thể dục nhẹ nhàng để có thể đẩy nhanh quá trình hồi phục sau thuyên tắc phổi.

Tuy nhiên, không nên tập luyện ngay lập tức khi chưa có sự đồng ý từ bác sĩ. Trước khi có chỉ định chính thức, bạn chỉ nên thực hiện các hoạt động nhẹ nhàng như dọn dẹp nhà cửa nhẹ, đi bộ chậm.

Các nghiên cứu cho thấy nếu bác sĩ đã cho phép tập luyện, tốt nhất vẫn nên vận động dần dần để giữ an toàn.

Tuy nhiên, lên đến 50% người từng bị thuyên tắc phổi có thể gặp hạn chế chức năng lâu dài, tức là dễ bị hụt hơi hoặc mệt mỏi khi tập luyện. Khi tiếp tục tập luyện trong quá trình hồi phục, các triệu chứng này có thể dần cải thiện.

Ngoài ra, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống đông máu để cải thiện lưu thông máu và ngăn ngừa hình thành cục máu đông mới.

Sau thuyên tắc phổi, bệnh nhân nên tập bài tập nào là tốt nhất?

Việc lựa chọn bài tập phù hợp sẽ phụ thuộc vào tình trạng hồi phục, mức độ nghiêm trọng của thuyên tắc phổi và các yếu tố khác, chẳng hạn như quá trình điều trị y tế đang diễn ra.

Theo Kristopher Ceniza, chuyên gia vật lý trị liệu và huấn luyện viên tại KneeForce: Tốt nhất nên bắt đầu bằng các bài tập nhẹ nhàng, dễ thực hiện và có thể tăng dần cường độ.

Ở giai đoạn đầu trong quá trình hồi phục, Ceniza gợi ý thực hiện những hoạt động đơn giản như:

• Đi bộ từ giường đến cửa rồi tăng dần khoảng cách
• Nhón gót chân (ankle raises) và gập cổ chân (ankle pumps) để cải thiện tuần hoàn từ chân về tim

Sau khi sức khỏe cải thiện và được bác sĩ cho phép tập luyện, bác sĩ Jason Schuster khuyến nghị nên bắt đầu với các bài tập có cường độ nhẹ, không gây sức ép lên cơ thể, như:

• Đi bộ trên mặt phẳng
• Đạp xe tại chỗ

Khi thể lực đã được cải thiện, bạn có thể bổ sung các bài tập bơi lội và tập sức mạnh vào chương trình tập luyện.

Mặc dù khả năng vận động của mỗi người khác nhau nhưng đi bộ thường được xem là bài tập chính, với thời gian tăng dần theo từng tuần. Ví dụ:

• Tuần 1: Đi bộ 5 phút, 2–4 lần/ngày
• Tuần 2: Đi bộ 10 phút, 2–4 lần/ngày
• Tuần 3: Đi bộ 15–20 phút, 1–2 lần/ngày
• Tuần 4: Đi bộ 30 phút trở lên, 1 lần/ngày

Lịch trình trên chỉ mang tính tham khảo. Bạn nên theo dõi phản ứng cơ thể và điều chỉnh mức độ tập luyện theo chỉ định của bác sĩ. Một số người có thể cần nhiều thời gian hơn để hồi phục, trong khi những người khác có thể hoạt động bình thường trở lại nhanh hơn.

Sau khi thể lực cải thiện, có thể dần tăng cường độ và thử các bài tập rèn luyện sức mạnh hoặc các bài tập cường độ cao hơn.

Bao lâu sau thuyên tắc phổi thì có thể tập thể dục?

Thời gian hồi phục sẽ khác nhau ở từng người, do đó không có mốc thời gian cụ thể để bắt đầu tập luyện. Khi cục máu đông đã tan, trong quá trình hồi phục, bệnh nhân thường được khuyến nghị tập thể dục nhẹ. Tuy nhiên, tần suất và cường độ sẽ phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe tổng thể.

Một nghiên cứu năm 2020 cho thấy bệnh nhân có thể tập luyện với cường độ từ thấp đến trung bình an toàn từ tuần thứ 4 sau thuyên tắc phổi.

Bác sĩ lưu ý rằng bạn cần lắng nghe cơ thể, hãy bắt đầu với những hoạt động nhẹ nhàng và nghỉ ngơi đủ giữa các lần tập.

Gợi ý bài tập ban đầu:

• Đi bộ quãng đường ngắn
• Lặp lại nhiều lần trong ngày
• Khi cảm thấy thoải mái hơn, có thể tăng dần quãng đường

Quan trọng nhất là bệnh nhân cần có sự đồng ý từ bác sĩ trước khi quay lại tập luyện.

Khi đang có cục máu đông, tập thể dục bao nhiêu là đủ?

Nếu bạn có cục máu đông, hãy đi khám ngay lập tức, không nên tập thể dục cho đến khi được bác sĩ kiểm tra và hướng dẫn. Sau khi cục máu đông đã tan và được bác sĩ cho phép, bạn có thể tăng dần mức độ vận động. Tuy nhiên, tần suất tập luyện sẽ tùy thuộc vào giai đoạn hồi phục.

Càng duy trì tập luyện thường xuyên, sức khoẻ sẽ càng nhanh được cải thiện. Tốt nhất là nên vận động nhiều lần trong ngày, mỗi ngày, trong vài tuần đầu. Tuy nhiên, chỉ nên tập trong mức cơ thể cảm thấy thoải mái.

Vì ngồi lâu có thể làm tăng nguy cơ mắc huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) nên bác sĩ khuyến nghị hãy:

• Thường xuyên thay đổi tư thế
• Đứng lên và đi lại vài lần mỗi ngày dù chỉ trong vài phút

Khi đã hồi phục hoàn toàn, bạn có thể trở lại chế độ tập luyện bình thường nếu được bác sĩ cho phép.

Nếu chưa quen với việc tập thể dục, bạn có thể tham khảo ý kiến chuyên gia vật lý trị liệu để có kế hoạch tập luyện phù hợp với tình trạng sức khỏe.

Lưu ý khi tập thể dục sau thuyên tắc phổi

Nếu bạn đang trong quá trình hồi phục sau thuyên tắc phổi và muốn biết có thể tập thể dục được hay không, hãy cân nhắc những điều sau:

• Được bác sĩ cho phép: Trước khi tập luyện, cần có sự đồng ý từ bác sĩ. Cơ thể cần thời gian để hồi phục, tập luyện quá sức có thể làm chậm quá trình này.
• Lắng nghe cơ thể: Nếu cảm thấy quá sức, hãy giảm cường độ để đảm bảo tập luyện ở mức có thể chịu đựng được.
• Bắt đầu từ từ: Trong thời gian đầu, cơ thể có thể chưa đáp ứng được khối lượng vận động lớn. Do đó, bạn nên từ từ nâng dần cường độ nếu muốn quay lại các bài tập cường độ cao.
• Mọi hoạt động đều có lợi: Hình thức vận động nào cũng có thể mang lại lợi ích cho sức khoẻ, vì thế bạn có thể chỉ đi bộ vài phút và dừng lại nếu cảm thấy mệt mỏi.
• Kiên nhẫn trong quá trình hồi phục: Cơ thể vừa trải qua tổn thương nghiêm trọng nên bạn cần kiên nhẫn để cơ thể có thể tự chữa lành.
• Dùng thuốc đúng chỉ định: Nếu bác sĩ kê thuốc làm loãng máu, bạn cần dùng đúng liều. Tập thể dục không thể thay thế hoàn toàn việc điều trị thuyên tắc phổi hay huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT).
• Mang vớ nén y khoa (compression socks): Vớ nén giúp tăng tuần hoàn máu ở chân. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể khuyến nghị mang vớ nén khi vận động hoặc cả khi nghỉ ngơi.

Câu hỏi thường gặp

Phổi có hồi phục sau thuyên tắc phổi không?

Sau thuyên tắc phổi, phổi có thể phục hồi hoàn toàn hoặc đôi khi vẫn để lại tổn thương vĩnh viễn. Mức độ tổn thương phụ thuộc vào lượng mô phổi bị ảnh hưởng do thiếu oxy.

Bác sĩ có thể đánh giá tình trạng phổi và đề xuất phương pháp điều trị phù hợp.

Mất bao lâu để cục máu đông trong phổi tan hết?

Một đánh giá nghiên cứu đã cho thấy:

• 24% trường hợp sẽ tan cục máu đông sau 3–7 ngày
• 47% trường hợp sẽ tan cục máu đông sau 8–21 ngày
• 78% trường hợp sẽ tan cục máu đông sau 22–90 ngày

Thời gian hồi phục sẽ khác nhau ở mỗi người, một số người có thể hồi phục trong vài tuần, trong khi những người khác có thể mất vài tháng.

Có thể tập thể dục khi đang dùng thuốc làm loãng máu không?

Bạn vẫn có thể tập thể dục khi đang dùng thuốc làm loãng máu. Thuốc này thường được kê trong vài tháng đầu sau thuyên tắc phổi và tập thể dục nhẹ nhàng thường sẽ không gây nguy hiểm.

Tuy nhiên, bác sĩ có thể khuyến cáo cần tránh hoạt động mạnh hoặc các môn thể thao va chạm do nguy cơ chảy máu cao. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị để có được những lời khuyên cụ thể.

Kết luận

Việc quay lại tập luyện sau thuyên tắc phổi có thể là một vấn đề đáng lo ngại. Tuy nhiên, sau khi hồi phục và được bác sĩ cho phép, bạn có thể từ từ hoạt động thể chất trở lại, thường nên bắt đầu bằng cách đi bộ vài phút mỗi ngày, sau đó tăng dần thời gian khi cơ thể khỏe hơn.

Tập thể dục an toàn không chỉ giúp phục hồi thể lực, mà còn có thể giảm nguy cơ tái phát thuyên tắc phổi.

Dù vậy, hãy luôn phối hợp chặt chẽ với bác sĩ để đảm bảo cơ thể có đủ thời gian hồi phục trước khi quay lại tập luyện.