Nước tiểu có tinh thể là biểu hiện của bệnh gì?

Tại sao nước tiểu có tinh thể?

Nước tiểu có chứa nhiều hóa chất khác nhau. Đôi khi, những hóa chất này có thể tích tụ lại tạo thành tinh thể muối trong nước tiểu.

Ngay cả những người khỏe mạnh cũng có thể có tinh thể trong nước tiểu. Tình trạng này có thể xảy ra do những thay đổi nhỏ trong cơ thể như thừa protein hoặc vitamin C. Nhiều loại tinh thể trong nước tiểu là vô hại.

Tuy nhiên, tinh thể trong nước tiểu cũng có thể là dấu hiệu của một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn. Những vấn đề này có các triệu chứng như:

• Sốt
• Đau bụng dữ dội
• Máu trong nước tiểu
• Vàng da
• Mệt mỏi

Có nhiều loại tinh thể có thể hình thành trong nước tiểu và mỗi loại chỉ ra một số vấn đề sức khỏe khác nhau.

Các loại tinh thể trong nước tiểu

Một số loại tinh thể có thể hình thành trong nước tiểu gồm có:

Axit uric

Tinh thể axit uric trong nước tiểu có nhiều hình dạng khác nhau như dạng khối nhỏ, dạng dẹt hoặc dạng hình thoi. Chúng thường có màu nâu cam hoặc vàng.

Tinh thể axit uric có thể được tìm thấy trong nước tiểu của người khỏe mạnh bình thường do chế độ ăn giàu protein. Lượng protein cao làm tăng axit uric trong nước tiểu.

Tinh thể axit uric trong nước tiểu cũng có thể là do sỏi thận, bệnh gút, hóa trị hoặc hội chứng ly giải khối u.

Các triệu chứng của sỏi thận gồm có đau dữ dội ở bụng, vùng hạ sườn hoặc bẹn, buồn nôn và máu trong nước tiểu. Các triệu chứng của bệnh gút gồm có sưng đỏ và đau dữ dội ở các khớp, thường là khớp bàn chân.

Việc điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể nhưng uống đủ nước là điều cần thiết để giảm hình thành tinh thể trong nước tiểu.

Canxi oxalat

Tinh thể canxi oxalat có hình bì thư, không màu và có thể xuất hiện trong nước tiểu của người khỏe mạnh.

Tinh thể canxi oxalat trong nước tiểu cũng có thể là biểu hiện của sỏi thận. Sỏi canxi oxalat có thể hình thành khi cơ thể có quá nhiều oxalat (một loại hợp chất hữu cơ có trong nhiều loại thực phẩm như cải bó xôi, đậu nành, khoai tây). Các triệu chứng của sỏi thận gồm có đau vùng bẹn hoặc đau bụng dữ dội, buồn nôn, sốt và khó đi tiểu.

Đôi khi, nguyên nhân gây hình thành tinh thể canxi oxalat trong nước tiểu là do nuốt phải ethylene glycol – một chất độc và là một chất chống đông. Tiếp xúc với ethylene glycol có thể gây ra các triệu chứng như:

• Kích ứng cổ họng và phổi
• Các vấn đề với hệ thần kinh trung ương
• Suy giảm chức năng thận

Để ngăn ngừa hoặc giảm hình thành tinh thể canxi oxalat trong nước tiểu, hãy hạn chế ăn các loại thực phẩm chứa oxalate, uống nhiều nước và ăn ít muối.

Axit hippuric

Tinh thể axit hippuric rất hiếm gặp. Loại tinh thể này có màu vàng nâu hoặc trong suốt, có hình dạng lăng trụ dài hẹp hoặc dạng dẹt. Các tinh thể axit hippuric thường tụ lại thành cụm.

Tinh thể axit hippuric có thể hình thành do nước tiểu có độ pH thấp hơn bình thường (tính axit) nhưng loại tinh thể này cũng có thể xuất hiện trong nước tiểu của người khỏe mạnh.

Magie amoni photphat (struvite)

Tinh thể magie amoni photphat thường không màu, có hình lăng trụ chữ nhật. Loại tinh thể này có thể được tìm thấy trong nước tiểu của người khỏe mạnh nhưng thường là do nhiễm trùng đường tiết niệu. Các triệu chứng khác của nhiễm trùng đường tiết niệu còn có:

• Nước tiểu đục
• Đi tiểu nhiều lần
• Tiểu gấp
• Đau hoặc nóng rát khí đi tiểu
• Tiểu khó
• Ớn lạnh
• Buồn nôn
• Mệt mỏi
• Đau thắt lưng
• Sốt

Nếu nguyên nhân gây ra tinh thể magie amoni photphat trong nước tiểu là do nhiễm trùng đường tiết niệu thì cần phải điều trị bằng thuốc kháng sinh để tiêu diệt vi khuẩn.

Canxi cacbonat

Tinh thể canxi cacbonat có dạng tròn dẹt với bề mặt nhẵn, thường có màu nâu nhạt. Tinh thể canxi cacbonat trong nước tiểu có thể là do dùng thực phẩm chức năng bổ sung canxi nhưng cũng có thể là dấu hiệu của sỏi thận.

Nếu nước tiểu có tinh thể canxi cacbonat thì nên bổ sung canxi bằng các cách khác, chẳng hạn như uống nhiều sữa thay vì dùng thực phẩm chức năng.

Bilirubin

Bilirubin được tạo ra trong quá trình phá hủy hồng cầu tự nhiên. Bilirubin được xử lý bởi gan.

Tinh thể bilirubin thường có kích thước rất nhỏ và có màu vàng. Lượng bilirubin hoặc tinh thể bilirubin lớn trong nước tiểu có thể là dấu hiệu chỉ ra bệnh gan hay chức năng gan kém. Các triệu chứng khác của bệnh gan còn có buồn nôn, đau, nôn, vàng da, chướng bụng và sốt.

Việc điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Người bệnh có thể phải dùng thuốc để giảm sự hấp thụ protein từ thực phẩm, đặc biệt là trong những trường hợp bị xơ gan.

Canxi photphat

Tinh thể canxi photphat không màu và có hình ngôi sao hoặc hình kim nhưng đôi khi các tinh thể này có dạng đĩa dẹt. Tinh thể canxi photphat có thể xuất hiện đơn lẻ hoặc tạo thành cụm. Tinh thể canxi photphat thường hình thành trong nước tiểu có độ pH cao (tính kiềm) nhưng cũng có thể được tìm thấy trong nước tiểu bình thường.

Trong một số ít trường hợp, tinh thể canxi photphat trong nước tiểu là do suy tuyến cận giáp. Các triệu chứng của suy tuyến cận giáp gồm có châm chích ở tay và chuột rút cơ.

Các phương pháp điều trị gồm có uống nhiều nước, bổ sung canxi và vitamin D.

Amoni biurat

Tinh thể amoni biurat có dạng hình cầu có gai nhọn màu nâu, trông giống như những con bọ nhỏ. Tinh thể amoni biurat thường hình thành trong nước tiểu có tính kiềm nhưng cũng có thể được tìm thấy trong nước tiểu bình thường.

Đôi khi, sự hiện diện tinh thể amoni biurat chỉ là do mẫu nước tiểu cũ hoặc được bảo quản kém. Do đó, nếu phát hiện những tinh thể này thì có thể sẽ phải lấy mẫu nước tiểu khác.

Cholesterol

Tinh thể cholesterol thường trong suốt và có hình chữ nhật dài với một đường rãnh ở góc. Tinh thể cholesterol có thể xuất hiện sau khi mẫu nước tiểu được làm lạnh.

Tinh thể cholesterol có thể hình thành trong cả nước tiểu trung tính và nước tiểu có tính axit. Đây cũng có thể là dấu hiệu của bệnh ống thận và bệnh ống thận có thể dẫn đến suy thận nếu không được điều trị.

Nếu nguyên nhân gây hình thành tinh thể cholesterol là do các rối loạn chuyển hóa mãn tính như bệnh ống thận thì cần điều trị bằng liệu pháp kiềm.

Cystin

Cystin là một loại axit amin có thể gây hình thành tinh thể trong nước tiểu và sỏi thận. Sỏi cystin thường có kích thước lớn hơn hầu hết các loại sỏi thận khác. Sỏi cystin là một loại sỏi thậng hiếm gặp và thường do di truyền.

Khi nồng độ cystin trong nước tiểu ở mức cao (cystin niệu), cystin có thể liên kết với nhau và tạo thành các tinh thể. Tinh thể cystin thường có hình lục giác và không màu. Các triệu chứng sỏi cystin gồm có tiểu ra máu, buồn nôn và nôn, đau ở bẹn hoặc lưng.

Phương pháp điều trị thường là dùng thuốc thải sắt để hòa tan các tinh thể.

Leucine

Tinh thể leucine có dạng dẹt màu vàng nâu với các vòng đồng tâm giống như thân cây. Tinh thể leucine thường không có trong nước tiểu của người khỏe mạnh mà chỉ có trong nước tiểu có tính axit. Sự hiện diện tinh thể leucine trong nước tiểu thường là triệu chứng của bệnh gan nặng. Các triệu chứng khác còn có bụng phình to, nôn mửa, buồn nôn, mất định hướng và khó chịu.

Phương pháp điều trị thường là dùng các loại thuốc để giảm nguy cơ chảy máu và giảm sưng phù do tích tụ chất lỏng.

Tyrosin

Tinh thể tyrosin không màu và có hình dạng giống như cây kim. Loại tinh thể này thường được tìm thấy trong nước tiểu có tính axit và có thể là do các rối loạn chuyển hóa như bệnh gan hoặc nồng độ tyrosin cao trong nước tiểu. Các triệu chứng của nồng độ tyrosin cao trong nước tiểu gồm có khó tăng cân, sốt, tiêu chảy, phân có máu và nôn mửa.

Các phương pháp điều trị gồm có tập thể dục, ăn uống lành mạnh và dùng thuốc điều trị cao huyết áp, cholesterol cao và bệnh tiểu đường.

Indinavir

Indinavir là một loại thuốc dùng để điều trị HIV. Indinavir có thể gây hình thành tinh thể trong nước tiểu. Tinh thể indinavir không màu, có hình kim dẹt, nhọn ở hai đầu. Các triệu chứng khác của tinh thể indinavir gồm có đau lưng hoặc đau vùng hạ sườn.

Tinh thể trong nước tiểu được phát hiện bằng cách nào?

Nếu nghi ngờ có tinh thể trong nước tiểu, bác sĩ sẽ yêu cầu xét nghiệm nước tiểu. Tinh thể trong nước tiểu cũng có thể được tình cờ phát hiện khi làm xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu định kỳ.

Để làm xét nghiệm nước tiểu, bạn sẽ cần lấy mẫu nước tiểu. Kỹ thuật viên tại phòng xét nghiệm sẽ quan sát mẫu nước tiểu bằng mắt thường để xem nước tiểu có bị đục hay màu sắc bất thường hay không. Ví dụ, bilirubin có thể khiến nước tiểu có màu nâu, máu khiến nước tiểu có màu hồng, đỏ hoặc có cục máu đông.

Sau đó, kỹ thuật viên sẽ sử dụng que nhúng để kiểm tra các thành phần trong nước tiểu.

Cuối cùng là bước kiểm tra mẫu dưới kính hiển vi. Ở bước này, kỹ thuật viên sẽ có thể phát hiện các tinh thể trong nước tiểu.

Tùy thuộc vào kết quả xét nghiệm mà bác sĩ sẽ yêu cầu thực hiện thêm các bước kiểm tra khác. Ví dụ, nếu phát hiện bilirubin trong nước tiểu thì người bệnh sẽ phải xét nghiệm máu hoặc siêu âm để kiểm tra chức năng gan. Nếu có tinh thể cholesterol trong nước tiểu thì cũng phải xét nghiệm máu để đo nồng độ cholesterol.

Phòng ngừa tinh thể trong nước tiểu

Nếu tinh thể trong nước tiểu không phải do các vấn đề sức khỏe như bệnh gan hoặc bệnh di truyền gây ra thì đa phần có thể phòng ngừa được. Đôi khi, có thể ngăn ngừa tinh thể hình thành do nguyên nhân di truyền bằng cách điều chỉnh lối sống hoặc chế độ ăn uống.

Cách hiệu quả nhất để ngăn hình thành tinh thể trong nước tiểu là uống nhiều nước. Điều này giúp làm giảm nồng độ hóa chất trong nước tiểu và nhờ đó ngăn hóa chất tích tụ tạo thành tinh thể.

Ngoài ra, điều chỉnh chế độ ăn uống cũng có thể giúp giảm nguy cơ hình thành tinh thể trong nước tiểu. Điều này sẽ tùy thuộc vào loại tinh thể cụ thể cần ngăn ngừa. Ví dụ, để ngăn ngừa tinh thể canxi oxalat thì cần hạn chế ăn thực phẩm giàu protein và thực phẩm chứa nhiều oxalat.

Giảm lượng muối và tránh ăn thực phẩm chế biến sẵn cũng giúp ngăn ngừa một số loại tinh thể.

Tóm tắt bài viết

Có nhiều loại tinh thể khác nhau có thể xuất hiện trong nước tiểu. Sự hiện diện của tinh thể trong nước tiểu có thể là do nguyên nhân vô hại hoặc cũng có thể là dấu hiệu của vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.

Trong nhiều trường hợp, tinh thể trong nước tiểu có thể điều trị được bằng cách thay đổi lối sống và chế độ ăn uống nhưng cũng có thể phải sử dụng thuốc để điều trị nguyên nhân gốc rễ.

Hãy đi khám khi nhận thấy bất kỳ thay đổi nào trong nước tiểu để xác định chính xác loại tinh thể và nguyên nhân, từ đó có cách điều trị thích hợp.