Mối liên hệ giữa đái tháo đường type 2 và cao huyết áp

Cao huyết áp hay tăng huyết áp là một tình trạng khá phổ biến ở những người mắc bệnh đái tháo đường type 2. Chưa rõ lý do đằng sau mối liên hệ giữa hai bệnh lý này nhưng cả cao huyết áp và đái tháo đường type 2 đều có chung một số yếu tố nguy cơ như:

• Béo phì
• Chế độ ăn nhiều chất béo và natri
• Viêm mãn tính
• Lối sống ít vận động

Cao huyết áp được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” vì tình trạng này thường không biểu hiện triệu chứng rõ ràng và rất nhiều người không hề hay biết mình bị cao huyết áp. Theo kết quả một cuộc khảo sát vào năm 2013 của Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (ADA), chưa đầy 50% số người có nguy cơ mắc bệnh tim mạch hoặc đái tháo đường type 2 từng trao đổi về huyết áp với bác sĩ.

Thế nào là cao huyết áp?

Cao huyết áp có nghĩa là máu lưu thông qua tim và mạch máu với áp lực lớn hơn bình thường. Theo thời gian, điều này gây sức ép lớn lên thành mạch máu và khiến cho thành mạch máu dần trở nên suy yếu. Cao huyết áp khiến cơ tim phải co bóp mạnh hơn để bơm máu đi khắp cơ thể và dần dần, cơ tim sẽ bị dày lên.

Huyết áp từ 140/90 mmHg trở lên được coi là cao huyết áp và dưới 120/80 mmHg được coi là bình thường.

Chỉ số bên trên hay chỉ số đằng trước trong kết quả đo huyết áp (120) là huyết áp tâm thu. Chỉ số này cho biết áp suất lớn nhất được tạo ra trong mạch máu khi cơ tim co bóp. Chỉ số bên dưới hay chỉ số đằng sau (80) là huyết áp tâm trương. Chỉ số này cho biết áp suất được duy trì trong các động mạch khi cơ tim giãn ra ở giữa các lần co bóp.

Theo Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), những người khỏe mạnh trên 20 tuổi có huyết áp dưới 120/80 mmHg nên kiểm tra huyết áp hai năm một lần. (1) Những người mắc bệnh đái tháo đường cần phải kiểm tra huyết áp thường xuyên hơn, có thể phải kiểm tra ít nhất 4 lần mỗi năm. Đối với những người bị đái tháo đường và cao huyết áp, ADA khuyến nghị tự theo dõi huyết áp tại nhà, ghi lại kết quả mỗi lần đo và mang theo khi đi khám sức khỏe định kỳ để bác sĩ đánh giá.

Biến chứng của cao huyết áp và đái tháo đường

Theo ADA, sự kết hợp của cao huyết áp và đái tháo đường type 2 có thể làm tăng đáng kể nguy cơ bị nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ. Mắc cùng lúc cả đái tháo đường type 2 và cao huyết áp còn làm tăng nguy cơ gặp phải các biến chứng của bệnh đái tháo đường, chẳng hạn như bệnh thận và bệnh võng mạc. Bệnh võng mạc đái tháo đường có thể gây mù lòa.

Ngoài ra còn có bằng chứng cho thấy cao huyết áp kéo dài có thể đẩy nhanh tốc độ phát triển các bệnh lý thoái hóa thần kinh do lão hóa, chẳng hạn như bệnh Alzheimer và chứng sa sút trí tuệ. Theo AHA, các mạch máu trong não đặc biệt dễ bị tổn thương do cao huyết áp. Vì thế nên cao huyết áp là một yếu tố nguy cơ chính của đột quỵ và sa sút trí tuệ.

Bệnh đái tháo đường không được kiểm soát không phải là yếu tố duy nhất làm tăng nguy cơ cao huyết áp. Nguy cơ nhồi máu cơ tim hoặc đột quỵ sẽ tăng lên đáng kể nếu có nhiều hơn một yếu tố nguy cơ sau đây:

• Tiền sử gia đình mắc bệnh tim mạch
• Chế độ ăn nhiều chất béo và natri
• Lối sống ít vận động
• Cholesterol cao
• Tuổi tác cao
• Béo phì
• Hút thuốc lá
• Uống quá nhiều rượu
• Mắc các bệnh mãn tính như bệnh thận, đái tháo đường hoặc ngưng thở khi ngủ

Đái tháo đường và cao huyết áp trong thai kỳ

Một nghiên cứu từ năm 2003 đã chỉ ra rằng phụ nữ bị đái tháo đường thai kỳ dễ bị cao huyết áp hơn. Tuy nhiên, nguy cơ cao huyết áp sẽ giảm nếu như kiểm soát tốt lượng đường trong máu.

Những phụ nữ bị cao huyết áp trong thai kỳ cần xét nghiệm nước tiểu định kỳ để kiểm tra nồng độ protein. Nồng độ protein trong nước tiểu cao có thể là dấu hiệu của tiền sản giật. Đây là một dạng cao huyết áp xảy ra trong thời gian mang thai. Ngoài ra, các dấu hiệu khác cho thấy tiền sản giật còn có:

• Men gan bất thường
• Chức năng thận bất thường
• Số lượng tiểu cầu thấp

Phòng ngừa cao huyết áp khi mắc bệnh đái tháo đường

Có thể làm giảm và ổn định huyết áp bằng cách thực hiện một số thay đổi về lối sống, trong đó điều quan trọng nhất là phải điều chỉnh chế độ ăn và tập thể dục thường xuyên. Cố gắng tập thể dục từ 30 đến 40 phút mỗi ngày. Đi bộ, chạy bộ hay bất kỳ bài tập cardio nào cũng đều có lợi cho sức khỏe tim mạch.

AHA khuyến nghị tập thể dục cường độ vừa phải 150 phút mỗi tuần hoặc tập thể dục cường độ cao 75 phút mỗi tuần hoặc kết hợp đan xen các bài tập cường độ vừa với cường độ cao. (2)

Ngoài giảm và ổn định huyết áp, tích cực hoạt động thể chất còn giúp tăng cường cơ tim và làm giảm độ cứng của động mạch. Đây là một kết quả tất yếu của quá trình lão hóa tự nhiên nhưng ở những người bệnh đái tháo đường type 2, sự xơ cứng động mạch thường diễn ra với tốc độ nhanh hơn. Tập thể dục còn giúp kiểm soát lượng đường trong máu tốt hơn.

Nên trao đổi với bác sĩ để được hướng dẫn chế độ tập luyện phù hợp, đặc biệt là những người:

• Trước đây không tập thể dục
• Muốn tập thể dục cường độ cao
• Khó đạt được mục tiêu thể chất

Nếu không quen vận động, hãy bắt đầu với 5 - 10 phút đi bộ nhanh mỗi ngày và tăng dần lên. Ngoài thời gian tập thể dục, người bệnh cũng cần tích cực hoạt động trong suốt cả ngày, chẳng hạn như đi cầu thang bộ thay vì thang máy hoặc đi bộ thay vì đi xe.

Người bệnh cũng cần phải điều chỉnh thói quen ăn uống. Điều quan trọng nhất là phải cắt giảm lượng đường nhưng ngoài ra cũng nên hạn chế muối, thịt mỡ và các sản phẩm từ sữa nguyên kem.

Theo ADA, có nhiều chế độ ăn uống phù hợp với người mắc bệnh đái tháo đường nhưng nên lựa chọn những chế độ ăn có thể duy trì lâu dài hoặc vĩnh viễn. Chế độ ăn DASH là một chế độ ăn uống được thiết kế đặc biệt để làm giảm huyết áp cho người bị cao huyết áp hoặc có nguy cơ cao huyết áp. Người bệnh có thể tự xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh dựa trên các nguyên tắc của chế độ DASH như sau:

• Ăn nhiều rau củ hàng ngày
• Chọn các sản phẩm từ sữa ít béo
• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn. Chọn những sản phẩm chứa dưới 140 mg natri trong mỗi khẩu phần hoặc 400 - 600 mg trong một bữa ăn
• Sử dụng ít muối khi nấu ăn
• Chọn thịt nạc, cá hoặc các sản phẩm thay thế thịt
• Chọn các phương pháp chế biến ít sử dụng dầu mỡ như hấp, luộc, hầm, nướng.
• Hạn chế ăn đồ chiên rán
• Ăn trái cây tươi
• Ăn chủ yếu thực phẩm toàn phần (thực phẩm không qua chế biến sẵn)
• Thay gạo trắng và bánh mì trắng bằng gạo lứt và bánh mì nguyên cám
• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày
• Sử dụng bát đĩa nhỏ hơn

Điều trị cao huyết áp khi mắc bệnh đái tháo đường

Mặc dù một số người có thể kiểm soát bệnh đái tháo đường type 2 và cao huyết áp bằng cách thay đổi lối sống hầu hết bệnh nhân đều cần dùng thuốc. Tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe tổng thể mà bệnh nhân có thể sẽ phải dùng kết hợp nhiều loại thuốc khác nhau để kiểm soát huyết áp. Các loại thuốc điều trị cao huyết áp phổ biến gồm có:

• Thuốc ức chế men chuyển (ACE)
• Thuốc ức chế thụ thể angiotensin II (ARB)
• Thuốc chẹn beta
• Thuốc chẹn kênh canxi
• Thuốc lợi tiểu

Các loại thuốc đều đi kèm tác dụng phụ nên hãy theo dõi phản ứng của cơ thể trong thời gian dùng thuốc. Hãy cho bác sĩ biết về tất cả các loại thuốc và thực phẩm chức năng đang dùng để báo sĩ kê thuốc phù hợp, tránh xảy ra tương tác thuốc.