Mối liên hệ giữa bệnh gan nhiễm mỡ và đái tháo đường

Gan nhiễm mỡ không do rượu là tình trạng tích tụ nhiều mỡ thừa trong gan. Tình trạng này thường xảy ra ở những người thừa cân và béo phì. Theo thống kê tại Mỹ, khoảng 24% dân số tại quốc gia này bị gan nhiễm mỡ không do rượu nhưng tỷ lệ bị bệnh này ở những người mắc cả đái tháo đường type 2 và béo phì lên đến 70%. (1)

Bài viết này sẽ tìm hiểu mối liên hệ giữa bệnh gan nhiễm mỡ và đái tháo đường cùng với cách kiểm soát cả hai bệnh lý này.

Gan nhiễm mỡ là gì?

Gan nhiễm mỡ hay gan nhiễm mỡ không do rượu được định nghĩa là tình trạng tích tụ mỡ thừa trong gan. Đúng như tên gọi, nguyên nhân gây ra tình trạng này không phải do sử dụng quá nhiều bia rượu.

Gan nhiễm mỡ không do rượu là một trong những bệnh về gan phổ biến nhất hiện nay.

Theo Viện Quốc gia về Bệnh đái tháo đường, tiêu hóa và bệnh thận quốc gia Hoa Kỳ (NIDDK), có tới 2/3 số người mắc bệnh đái tháo đường type 2 bị gan nhiễm mỡ không do rượu. Với số ca mắc đái tháo đường type 1 đang ngày càng gia tăng hiện nay, tỷ lệ bị gan nhiễm mỡ không do rượu cũng được dự đoán là sẽ tăng lên. Ngoài đái tháo đường type 1, nguyên nhân của điều này còn là do sự gia tăng các yếu tố nguy cơ của:

• béo phì
• tăng huyết áp
• cao huyết áp mãn tính – tình trạng này xảy ra phổ biến hơn ở những người bị đái tháo đường

Một số người bị gan nhiễm mỡ không do rượu còn mắc bệnh viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (nonalcoholic steatohepatitis). Đó là một dạng gan nhiễm mỡ không do rượu tiến triển nhanh có đặc trưng là tình trạng viêm và tích tụ mỡ thừa trong gan.

Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu có thể gây hình thành sẹo, tổn thương gan (xơ gan) và suy gan, có thể đe dọa đến tính mạng.

Nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ ở người bệnh đái tháo đường

Nguyên nhân chính gây bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu ở người mắc bệnh đái tháo đường là do thừa cân hoặc béo phì. Giảm cân là một cách để làm chậm sự tiến triển hoặc đảo ngược bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.

Các nghiên cứu cho thấy rằng giảm từ 7 đến 10% cân nặng là mức giảm cân bền vững. (2) Có thể đạt được mức giảm này bằng cách tập thể dục thường xuyên và giảm bớt lượng calo nạp vào cơ thể hàng ngày.

Tiêu thụ nhiều fructose (một loại đường) cũng có liên quan đến sự gia tăng nguy cơ bị gan nhiễm mỡ không do rượu. Hạn chế hoặc tránh hoàn toàn các loại thực phẩm và đồ uống chứa nhiều đường, ví dụ như thực phẩm chế biến sẵn và nước ngọt, có thể giúp ngăn chặn hoặc làm chậm sự tiến triển của bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu.

Gan nhiễm mỡ không do rượu cũng xảy ra phổ biến ở những người bị cao huyết áp và cholesterol cao. Một số nghiên cứu đã cho thấy rằng statin có thể giúp cải thiện chức năng gan và giảm nguy cơ biến cố tim mạch trong những trường hợp gan nhiễm mỡ không do rượu đã tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ không do rượu. Nghiên cứu cũng lưu ý rằng statin chỉ mang lại lợi ích cho những người không có bất kỳ vấn đề nào về gan sau 3 năm.

Triệu chứng của bệnh gan nhiễm mỡ

Thông thường, bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu không biểu hiện triệu chứng ở các giai đoạn đầu. Các triệu chứng chỉ xuất hiện khi bệnh đã tiến triển sang giai đoạn nặng (xơ gan hoặc suy gan).

Các triệu chứng ở giai đoạn này gồm có:

• Buồn nôn
• Sụt cân
• Ăn không ngon miệng
• Da và lòng trắng của mắt có màu vàng
• Bụng phình to
• Phù chân
• Rối loạn tâm thần
• Mệt mỏi, suy yếu
• Yếu cơ

Khi nhận thấy bất kỳ triệu chứng nào trong số này và có các yếu tố nguy cơ của gan nhiễm mỡ không do rượu thì nên đi khám càng sớm càng tốt.

Các yếu tố nguy cơ của gan nhiễm mỡ không do rượu gồm có:

• Cao huyết áp
• Cholesterol cao
• Thừa cân hoặc béo phì
• Mắc bệnh đái tháo đường type 2

Gan nhiễm mỡ ảnh hưởng như thế nào đến lượng đường trong máu?

Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể sẽ không gây triệu chứng rõ rệt trong thời gian đầu nhưng tình trạng sẽ ngày càng nặng theo thời gian. Một yếu tố góp phần khiến bệnh diễn biến nặng là lượng đường trong máu cao hay tăng đường huyết – đặc trưng của bệnh đái tháo đường.

Một nghiên cứu vào năm 2021 cho thấy mức đường huyết trung bình trong 3 tháng của những người bị gan nhiễm mỡ không do rượu quyết định nguy cơ bị xơ gan nghiêm trọng, tình trạng này có thể dẫn đến suy gan.

Theo một nghiên cứu vào năm 2019, bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể khiến cơ thể sản xuất quá nhiều glucose, dẫn đến kháng insulin và lượng đường trong máu cao bất thường. Theo thời gian, tình trạng này có thể tiến triển thành tiền đái tháo đường và đái tháo đường type 2.

Tóm lại, mặc dù gan nhiễm mỡ không do rượu không gây ra bệnh đái tháo đường và ngược lại nhưng việc mắc cả hai bệnh lý này sẽ làm tăng mức độ nghiêm trọng của bệnh và khó kiểm soát hơn.

Chế độ ăn kiêng cho người bị đái tháo đường và gan nhiễm mỡ

Không có chế độ ăn kiêng cụ thể nào có thể kiểm soát cả bệnh đái tháo đường và gan nhiễm mỡ không do rượu. Thay vào đó, người bệnh cần điều chỉnh chế độ ăn uống để đạt được mục tiêu giảm và kiểm soát cân nặng, điều này sẽ giúp làm chậm sự tiến triển của cả hai bệnh lý này.

Một cách hiệu quả để kiểm soát cân nặng là duy trì chế độ ăn uống cân bằng, bổ dưỡng với chủ yếu là các loại thực phẩm toàn phần như:

• Rau củ và trái cây
• Các nguồn protein nạc như thịt gà, cá thịt trắng
• Các loại đậu
• Ngũ cốc nguyên cám
• Các nguồn chất béo tốt như dầu ô liu nguyên chất, hạt và quả hạch

Một điều quan trọng nữa là phải cai thuốc lá và rượu bia. Mặc dù điều này không đơn giản nhưng rất cần thiết để cải thiện sức khỏe.

Người bệnh nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn các loại thực phẩọ chứa nhiều chất béo bão hòa và đường, chẳng hạn như:

• Bánh ngọt, bánh quy
• Nước ngọt
• Kẹo
• Kem
• Bơ
• Thịt mỡ
• Các loại thịt chế biến sẵn như xúc xích, thịt xông khói

Có thể đảo ngược bệnh gan nhiễm mỡ không?

Không có loại thuốc nào có thể đảo ngược bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu nhưng có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh hay thậm chí phục hồi chức năng gan bằng cách thay đổi lối sống, gồm có:

• Kiểm soát cân nặng
• Ăn uống cân bằng, lành mạnh, đầy đủ dinh dưỡng
• Tăng cường hoạt động thể chất
• Kiểm soát lượng đường trong máu, huyết áp và mức cholesterol

Thông thường, chỉ cần giảm 3 đến 5% cân nặng là đủ tạo ra sự cải thiện đáng kể ở gan. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải giảm cân bền vững. Giảm cân quá nhanh sẽ gây hại cho gan và có thể khiến cho tình trạng gan nhiễm mỡ không do rượu trở nên nặng hơn. Chỉ nên giảm tối đa 0,5 – 1 kg mỗi tuần.

Bác sĩ sẽ tư vấn những cách giảm cân lành mạnh và bền vững.

Một nghiên cứu được thực hiện tại Nhật Bản vào năm 2014 cho thấy dùng thuốc đồng vận GLP-1 (glucagon-like peptide-1) có thể giúp giảm cân ở những ngươif bị đái tháo đường và gan nhiễm mỡ không do rượu.

Các nhà nghiên cứu trong một nghiên cứu khác vào năm 2013 đã chỉ ra rằng dùng thiazolidinedione - một nhóm thuốc điều trị bệnh đái tháo đường type 2 - có thể mang lại lợi ích cho những người bị cả đái tháo đường và gan nhiễm mỡ không do rượu. Những loại thuốc này giúp cải thiện tình trạng kháng insulin và điều này có thể dẫn đến giảm cân.

Theo một nghiên cứu vào năm 2014, thuốc ức chế DPP-4 (dipeptidyl peptidase-4) mang lại những lợi ích sau đây cho những người bị gan nhiễm mỡ không do rượu và đái tháo đường type 2:

• Giảm cân
• Giảm chỉ số khối cơ thể (BMI)
• Cải thiện mức HbA1C

Thực hiện các biện pháp nêu trên ngay từ giai đoạn đầu mắc bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể giúp bảo vệ gan và ngăn ngừa những tổn thương vĩnh viễn.

Tóm tắt bài viết

Gan nhiễm mỡ không do rượu là một trong những bệnh đồng mắc phổ biến ở những người bị đái tháo đường type 2. Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu thường không có bất kỳ triệu chứng nào ở giai đoạn đầu nhưng có thể dẫn đến suy gan nếu không được điều trị.

Lượng đường trong máu cao gây khó khăn cho việc điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu và mặt khác, bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu có thể làm tăng lượng đường trong máu.

Cách tốt nhất để điều trị gan nhiễm mỡ không do rượu là giảm cân. Thực hiện chế độ ăn uống cân bằng và duy trì thói quen tập thể dục đều đặn hàng ngày sẽ giúp kiểm soát cân nặng.

Người bệnh cũng có thể sẽ phải sử dụng một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc đồng vận GLP-1, thiazolidinedione hoặc thuốc ức chế DPP-4 để hỗ trợ giảm cân và cải thiện độ nhạy insulin.

Nếu không được điều trị, gan nhiễm mỡ không do rượu có thể dẫn đến viêm gan nhiễm mỡ không do rượu, xơ gan và suy gan – những tình trạng có thể đe dọa tính mạng.