Điều trị viêm khớp dạng thấp bằng thuốc sinh học

Không giốngg như thuốc chống thấp khớp tác dụng chậm (DMARD) truyền thống, DMARD sinh học (bDMARD) được sản xuất bằng công nghệ sinh học. Các loại thuốc này được biến đổi gen để hoạt động giống như các protein tự nhiên trong hệ thống miễn dịch của cơ thể.

Bác sĩ có thể chỉ định bắt đầu điều trị bằng thuốc ngay sau khi chẩn đoán, điều này có thể giúp làm giảm tổn thương khớp.

Mặc dù thuốc sinh học không thể chữa khỏi bệnh viêm khớp dạng thấp nhưng có thể làm chậm sự tiến triển của bệnh. Thuốc sinh học thường gây ra ít tác dụng phụ hơn so với các loại thuốc khác.

Bác sĩ có thể kê thuốc sinh học kèm theo hoặc thay cho methotrexate, một loại thuốc thường được dùng để điều trị viêm khớp dạng thấp. Dùng thuốc sinh học kết hợp với methotrexate là một phương pháp điều trị hiệu quả trong nhiều trường hợp mắc bệnh viêm khớp dạng thấp.

Một số thuốc sinh học ngăn chặn hoạt động của một loại protein của hệ miễn dịch tên là interleukin-1 (IL-1). IL-1 là loại cytokine chính vì nó kiểm soát tình trạng viêm cục bộ và toàn cơ thể.

Các loại thuốc sinh học hiện có

Thuốc chống thấp khớp tác dụng chậm sinh học hay DMARD sinh học (biologic DMARD, bDMARD) có cơ chế tác dụng là nhắm đến các con đường của hệ miễn dịch.

Các loại thuốc này thường ức chế nhiều loại protein, thụ thể và tế bào gây viêm như interleukin-6 (IL-6), interleukin-1 (IL-1), protein phản ứng C (CRP) và CD80/86.

Các thuốc DMARD sinh học đã được phê duyệt sử dụng để điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp gồm có:

• tocilizumab (Actemra): thuốc ức chế interleukin 6 (IL-6)
• sarilumab (Kevzara): thuốc ức chế IL-6
• anakinra (Kineret): thuốc ức chế IL-1beta
• abatacept (Orencia): thuốc ức chế CD80/86
• rituximab (Rituxan): một loại kháng thể chống lại protein CD20

Yếu tố hoại tử khối u alpha hay TNF-alpha là những protein tồn tại tự nhiên trong cơ thể. Những protein này có thể gia tăng ở những người bị viêm khớp dạng thấp, gây đau và sưng tấy.

Thuốc ức chế TNF-alpha giúp ngăn chặn sự gia tăng TNF này. Nhóm DMARD sinh học cũng gồm có các thuốc ức chế TNF-alpha như:

• certolizumab pegol (Cimzia)
• etanercept (Enbrel)
• adalimumab (Humira)
• infliximab (Remicade)
• golimumab (Simponi), một loại thuốc tiêm
• golimumab (Simponi Aria), một loại thuốc truyền tĩnh mạch

Thuốc sinh học tương tự (biosimilar) được phân loại là thuốc ức chế TNF-alpha hoặc bDMARD và có tac dụng tương tự như các thuốc sinh học hiện có.

Các loại thuốc sinh học tương tự được sử dụng để điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp gồm có:

• adalimumab-afzb (Abrilada)
• adalimumab-atto (Amjevita)
• infliximab-axxq (Avsola)
• adalimumab-adbm (Cyltezo)
• etanercept-szzs (Erelzi)
• etanercept-ykro (Eticovo)
• adalimumab-bwwd (Hadlima)
• adalimumab-fkjp (Hulio)
• adalimumab-adaz (Hyrimoz)
• Infliximab-dyyb (Inflectra)
• Infliximab-abda (Renflexis)

Một số loại thuốc trong số này phát huy tác dụng khá nhanh trong khi một số khác lại phải mất vài tuần hoặc vài tháng mới phát huy tác dụng tối đa. Cơ thể mỗi người có phản ứng khác nhau với những loại thuốc này và không phải ai cũng đáp ứng tốt với thuốc.

Người bệnh có thể chỉ cần dùng thuốc sinh học hoặc phải dùng kết hợp thuốc sinh học với một nhóm thuốc khác, tùy vào tình trạng bệnh và đáp ứng với thuốc.

Cách sử dụng thuốc sinh học

Hầu hết các thuốc sinh học đều có dạng lỏng để tiêm. Một số loại thuốc được tiêm dưới da và một số loại được tiêm trực tiếp vào tĩnh mạch.

Cơ chế điều trị viêm khớp dạng thấp của thuốc sinh học

Thuốc sinh học điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp bằng cách làm gián đoạn các tín hiệu gây ra phản ứng viêm của hệ miễn dịch, từ đó ngăn ngừa tổn thương mô khớp.

Loại thuốc sinh học đầu tiên được phê duyệt để điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp có cơ chế tác dụng là nhắm đến yếu tố hoạt tử khối u. Những loại thuốc này được gọi là thuốc sinh học chống TNF và có tác dụng ngăn chặn những bước nhất định trong phản ứng viêm.

Mặc dù thuốc sinh học không ức chế hệ miễn dịch trên diện rộng như DMARD thông thường nhưng các loại thuốc này có ảnh hưởng đến chức năng của hệ miễn dịch.

Thuốc sinh học và DMARD thông thường

Thuốc sinh học đôi khi kiểm soát sự tiến triển của bệnh viêm khớp dạng thấp hiệu quả hơn so với DMARD thông thường vì các loại thuốc này nhắm đến các chất trung gian cụ thể của phản ứng viêm liên quan đến viêm khớp dạng thấp. Thuốc sinh học hoạt động theo những cơ chế khác trong cơ thể so với DMARD thông thường.

Một số loại thuốc sinh học phá vỡ những tín hiệu hóa học nhất định tham gia vào phản ứng viêm hoặc tác động trực tiếp lên tế bào T hoặc tế bào B để ngăn chặn phản ứng viêm.

Nhiều loại thuốc sinh học có cơ chế tác dụng là can thiệp vào hoạt động của yếu tố hoại tử khối u (TNF), một loại protein quan trọng của hệ miễn dịch.

Các loại thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp khác

Tofacitinib (Xeljanz) – một loại thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp – thuộc một nhóm thuốc mới có tên là thuốc ức chế Janus kinase (thuốc ức chế JAK).

Loại thuốc này được phân loại là DMARD không sinh học. Cơ chế tác dụng của tofacitinib và các thuốc ức chế JAK khác là ngăn cản con đường truyền tín hiệu tế bào bên trong tế bào. Điều này ngăn chặn quá trình tạo ra các chất gây viêm.

Các loại thuốc sinh học trước đây ngăn chặn phản ứng viêm từ bên ngoài tế bào nhưng thuốc ức chế JAK hoạt động từ bên trong tế bào. Tofacitinib không phải dạng tiêm mà có dạng viên nén uống hai lần mỗi ngày.

Upadacitinib (Rinvoq) và Olumiant (baricitinib) cũng là những thuốc ức chế JAK được dùng qua đường uống. Upadacitinib đã được phê duyệt sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp vào năm 2019. Olumiant được phê duyệt vào năm 2018.

Tác dụng phụ của thuốc sinh học

Thuốc sinh học có tác dụng điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp bằng cách nhắm đến các thành phần cụ thể của hệ miễn dịch và từ đó làm giảm viêm ở khớp.

Do có cơ chế tác dụng như vậy nên thuốc sinh học có ít tác dụng phụ hơn so với các loại thuốc khác. Nhưng bất kỳ loại thuốc nào hoạt động thông qua cơ chế ức chế hệ miễn dịch đều đi kèm rủi ro.

Một số tác dụng phụ của thuốc sinh học gồm có:

• Tăng nguy cơ nhiễm trùng nghiêm trọng, chẳng hạn như nhiễm trùng phổi
• Tổn thương gan
• Giảm khả năng tạo ra các tế bào máu mới
• Buồn nôn
• Đau hoặc sưng ở vị trí tiêm
• Tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư

Một số loại thuốc sinh học điều trị viêm khớp dạng thấp có thể làm tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư hạch.

Các nghiên cứu trước đây chỉ ra rằng ở những người bị viêm khớp tự miễn, mức độ nghiêm trọng của tình trạng viêm có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh ung thư hạch.

Trong khi đó, nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy sử dụng thuốc sinh học không làm tăng nguy cơ mắc ung thư, vì vậy cần nghiên cứu thêm. Trong hầu hết các trường hợp, lợi ích của việc kiểm soát viêm khớp dạng thấp lớn hơn nguy cơ mắc bệnh ung thư.

Người bệnh cần báo ngay cho bác sĩ khi gặp triệu chứng bất thường, chẳng hạn như sốt hoặc bất kỳ triệu chứng nào không lý giải được.

Thuốc sinh học có thể kích hoạt sự bùng phát của một bệnh nhiễm trùng tiềm ẩn (mầm bệnh không hoạt động). Vì lý do này, bạn nên làm xét nghiệm bệnh lao và sàng lọc bệnh viêm gan trước khi dùng thuốc sinh học.

Những người mắc bệnh gan có thể sẽ không dùng được thuốc sinh học. Người mắc bệnh gan cần trao đổi với bác sĩ xem có thể dùng thuốc sinh học để điều trị viêm khớp dạng thấp hay không.