Tổng quan về Hội chứng cơ hình lê (Piriformis syndrome)

1.1. Cơ hình lê là gì?

Cơ hình lê là một cơ dẹt thuộc nhóm cơ mông, có hình lê hoặc hình tháp nên còn được gọi là cơ tháp. Đây là lớp cơ sâu nằm sau và xiên cơ mông lớn, cạnh bờ trên của khớp háng. Cơ hình lê giữ vai trò rất quan trọng đối với vận động phần dưới của cơ thể, với chức năng chính là:

• Giúp cố định khớp háng;
• Nâng và xoay đùi nhanh ra ngoài;
• Duy trì sự cân bằng bước đi;
• Nâng trọng lượng thân thể từ chân này sang chân kia.

Nhìn chung, cơ hình lê tham gia hầu hết trong các động tác trong thể thao có sự chuyển động của háng và chân.

1.2. Dây thần kinh tọa là gì?

Dây thần kinh tọa là dây thần kinh dày và dài trong cơ thể, còn được gọi là dây thần kinh ngồi hoặc dây thần kinh hông to (sciatic nerve). Dây thần kinh tọa đi dọc theo qua bờ dưới cơ hình lê, xuống mặt sau của chân, và cuối cùng chia nhánh thành các nhánh thần kinh nhỏ nằm tận cùng tại bàn chân. Vì vậy khi cơ hình lê co thắt có thể làm chèn ép dây thần kinh này.

1.3. Hội chứng cơ hình lê

Giải đáp cho câu hỏi “Hội chứng cơ hình lê (Piriformis syndrome) là gì?”, các bác sĩ cho biết đây là một rối loạn thần kinh cơ khá hiếm gặp, còn gọi là hội chứng cơ tháp. Tình trạng này xảy ra khi cơ hình lê sưng và co thắt, dẫn đến kích thích hoặc chèn ép dây thần kinh tọa. Điều này khiến người bệnh cảm thấy đau nhức, ngứa ran và tê liệt vùng hông hoặc mông, cũng như dưới đùi và cẳng chân dọc theo đường dây thần kinh đi xuống.

Những nguyên nhân phổ biến gây ra hội chứng cơ hình lê bao gồm:

• Hẹp lỗ bịt;
• Có cơ hình lê phụ;
• Phì đại cơ tháp;
• Dị tật cột sống thắt lưng cong ra trước;
• Co thắt cơ tháp;
• Bại não;
• Viêm bao hoạt dịch;
• Viêm vùng cơ hình lê.

Ngoài ra, tình trạng co thắt, tổn thương, sưng và kích thích của cơ hình lê cũng có thể là do:

• Tập thể dục quá sức, đặc biệt là thực hiện các chuyển động lặp đi lặp lại của chân (chạy bộ kéo dài);
• Chấn thương, ngã nặng;
• Nâng vật nặng;
• Leo cầu thang;
• Thường xuyên ngồi nhiều trong thời gian dài để làm việc hoặc xem tivi quá lâu;
• Đột ngột tập thể dục thường xuyên sau thời gian dài không hoạt động;
• Căng cơ và thừa cân do mang thai;
• Người gặp vấn đề ở khớp cùng chậu.

Một số chấn thương cơ hình lê điển hình bao gồm xoay hông đột ngột, một cú đánh trực tiếp khi chơi thể thao, tai nạn giao thông hoặc có vết rách sâu đến cơ.

Về lâm sàng, triệu chứng của hội chứng cơ hình lê cũng tương tự như đau thần kinh tọa, bao gồm:

• Đau ngứa ran, hoặc tê ở vùng mông;
• Tê và yếu nặng dần, lan xuống phía sau đùi, bắp chân và bàn chân;
• Đau thường tăng khi đi leo cầu thang, đứng lên, ngồi xuống, hoặc đi, chạy;
• Đau cũng có thể được kích hoạt khi ngồi lâu, như lái xe hơi đường dài hoặc có lực tác động trực tiếp trên cơ hình lê.

Tuy nhiên, hầu hết những trường hợp đau thần kinh tọa không phải là do hội chứng cơ hình lê. Dó đó cần được chẩn đoán phân biệt để điều trị chính xác.

Trong nhiều trường hợp, bác sĩ thường chẩn đoán hội chứng cơ hình lê dựa vào lời khai của bệnh nhân về các triệu chứng và thói quen sinh hoạt, kết hợp với thăm khám, tìm kiếm sự co thắt hoặc giãn cơ hình lê, cũng như áp dụng một loạt các động tác làm căng cơ gây đau.

Mặc dù không có xét nghiệm chẩn đoán chắc chắn hội chứng cơ hình lê, nhưng để loại trừ các nguyên nhân khác cũng gây chèn ép dây thần kinh tọa (ví dụ thoát vị đĩa đệm) bác sĩ có thể đề nghị tiến hành kiểm tra:

• Điện sinh lý: Còn gọi là thử nghiệm FAIR, giúp đo lường tốc độ chậm dẫn truyền của các dây thần kinh khi bị cơ tháp đè lên;
• Chụp cộng hưởng từ (MRI Scan): Phương pháp duy nhất cho thấy hình ảnh đầy đủ của vùng cơ hình lê và các dây thần kinh, làm nổi bật tình trạng viêm hoặc chấn thương, đôi khi cũng có thể xác định cơ tháp phụ hay phì đại.

Nhìn chung, những triệu chứng của đau cơ hình lê cũng tương tự với các bệnh khác, nhất là đau thần kinh tọa do bệnh lý cột sống thắt lưng. Do vậy việc chẩn đoán phân biệt là rất quan trọng để quyết định phương pháp điều trị thích hợp.

Nhằm kiểm soát cơn đau, trước tiên cần phải cố gắng tránh các nguyên nhân hội chứng cơ hình lê, tư thế ngồi hoặc hoạt động nhất định nào đó. Chườm đá hoặc chườm nóng cũng có thể làm giảm các triệu chứng đau. Bên cạnh đó, các phương pháp điều trị khác bao gồm:

• Vật lý trị liệu: Điều trị nhiệt nóng bằng sóng ngắn hoặc hồng ngoại, điện di ion thuốc, điện xung có thể giúp giảm các triệu chứng;
• Thuốc uống: Thuốc kháng viêm không steroid hoặc thuốc giãn cơ;
• Thuốc tiêm: Tiêm Corticoid hoặc Botox giúp giảm căng cơ và chèn ép dây thần kinh. Tuy nhiên có nghiên cứu cho thấy việc sử dụng các thuộc tính gây liệt của botulinum toxin có hiệu quả hơn so với corticosteroids;
• Điều trị nắn xương để giúp giảm đau và tăng phạm vi chuyển động;
• Phương pháp điều trị khác như sử dụng một dòng điện nhẹ iontophoresis;
• Phẫu thuật: Đây là phương pháp điều trị cuối cùng có thể được bác sĩ khuyến cáo.

Vì nguyên nhân hội chứng cơ hình lê thường bắt nguồn từ những vận động quen thuộc hàng ngày, nên chúng ta có thể phòng tránh bằng cách sinh hoạt đúng tư thế, khởi động kỹ trước khi vận động và tăng cường độ dần dần. Nếu xuất hiện cơn đau cần ngừng hoạt động và nghỉ ngơi cho đến khi thuyên giảm. Đối với người đã mắc bệnh, việc thường xuyên tập vật lý trị liệu sẽ hạn chế nguy cơ tái phát hội chứng. Người thuộc nhóm đối tượng dễ mắc bệnh cũng nên tìm hiểu thêm triệu chứng của hội chứng cơ hình lê là gì để gặp bác sĩ khi cần thiết.

XEM THÊM:

• Chẩn đoán và điều trị đau thần kinh tọa
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) khớp háng
• Các bài tập giúp giảm đau thần kinh tọa