Tìm hiểu về melanin: Sắc tố tạo nên màu da

Mặc dù màu da được tạo nên từ một số loại sắc tố khác nhau nhưng melanin là sắc tố chính quyết định màu da. Cách mà melanin trong da phản ứng với ánh sáng sẽ xác định loại da Fitzpatrick và màu da (trắng, vàng, nâu nhạt, nâu, nâu sẫm hay đen).

Tất cả mọi người đều có melanin trong da trừ những người bị bệnh bạch tạng nhưng lượng melanin và hoạt động của melanin trong da ở mỗi chủng tộc là khác nhau. Đó là lý do tại sao các chủng tộc có sự khác biệt về màu da.

Loại da Fitzpatrick là gì?

Hệ thống Fitzpatrick là một hệ thống phân loại da. Hệ thống này phân loại da dựa trên phản ứng của da với tia cực tím (chứ không phải màu da do chủng tộc). Hệ thống Fitzpatrick không giúp xác định những vấn đề và nhu cầu của da, do đó không thể dựa vào loại da Fitzpatrick để lựa chọn mỹ phẩm.

Hệ thống phân loại da Fitzpatrick được các bác sĩ da liễu sử dụng để xác định liều lượng tia cực tím hoặc laser cần dùng để điều trị da, thường là để điều trị bệnh vảy nến và bệnh bạch biến.

Các loại melanin trong da

Melanin là một loại sắc tố có trong da. Có hai loại melanin, mỗi loại tạo ra màu sắc khác nhau cho da:

• Eumelanin: tạo ra màu nâu/đen
• Pheomelanin: tạo ra màu đỏ/vàng

Melanin được tạo ra như thế nào?

Melanin được tạo ra bởi một loại tế bào da tên là tế bào biểu bì tạo hắc tố (melanocyte). Các tế bào này tạo ra melanin từ tyrosine. Quá trình tạo ra cả hai loại melanin đều cần một loại enzyme tên là tyrosinase. Khi có cystein, pheomelanin sẽ được tạo ra và khi không có cystein, eumelanin được tạo ra.

Melanin được tạo nên từ tyrosine như thế nào?

Enzyme tyrosinase biến tyrosine thành L-Dopa, chất này sau đó sẽ trải qua một quá trình để tạo ra eumelanin hoặc pheomelanin.

Sau khi được tạo ra bởi các tế bào biểu bì tạo hắc tố, melanin sẽ được lưu trữ trong các bào quan có màng bao bọc gọi là melanosome. Melanosome sẽ di chuyển dần dần lên trên cho đến khi đến được các tế bào sừng nằm ở lớp ngoài cùng của da. Sau đó, melanosome đi qua một thụ thể gọi là thụ thể kích hoạt protease-2 (PAR-2) vào bên trong tế bào sừng. Điều này khiến cho các tế bào sừng mang sắc tố và tạo nên màu da.

Sắc tố da là gì?

Sắc tố da hình thành khi melanin và các sắc tố khác tích tụ trong tế bào da.

Các sắc tố ảnh hưởng đến cách mà ánh sáng phản xạ từ da.

Màu da chủ yếu đến từ sắc tố melanin. Bạn có thể nhìn thấy sắc tố melanin trong da dưới tia cực tím của máy soi da.

Có phải ai cũng có melanin trong da?

Tất cả mọi người đều có sắc tố melanin trong da, vậy tại sao màu da của mỗi người lại khác nhau? Da người, bất kể là loại da nào trong hệ thống phân loại Fitzpatrick, đều có tỷ lệ melanin không đổi là 74% eumelanin và 26% pheomelanin. Tiếp xúc với nắng cũng không làm thay đổi tỷ lệ này.

Như vậy, tất cả mọi người đều có melanin trong da và tỷ lệ giữa pheomelanin và eumelanin là như nhau.

Sự khác biệt về màu da là do số lượng và kích thước của các hạt melanin ở lớp biểu bì và trung bì.

Da ngăm có nhiều hạt melanin hơn trong khi da trắng có ít hạt melanin hơn.

Sắc tố melanin ở người có tóc đỏ

Những người có tóc đỏ có sự khác biệt ở gen MCIR. Sự khác biệt này hạn chế quá trình sản xuất eumelanin, dẫn đến kết quả là tỷ lệ pheomelanin cao hơn. Ngoài mái tóc đỏ, sự khác biệt ở gen MCIR còn tạo ra:

• Tàn nhang
• Nốt ruồi
• Nguy cơ ung thư da cao hơn

Những người có mái tóc đỏ ít tiếp xúc với ánh nắng và bôi kem chống nắng hàng ngày sẽ có ít tàn nhang hơn so với những người tiếp xúc nhiều với nắng. Tuy nhiên, số lượng tàn nhang chủ yếu được quyết định bởi gen di truyền. Điều này đã được quan sát thấy trong một nghiên cứu thực hiện trên các cặp song sinh.

Vai trò của melanin

Melanin bảo vệ DNA trong tế bào da khỏi bị tổn hại và đột biến do năng lượng ánh sáng như tia cực tím (UV).

Melanin có vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ làn da khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời mà cụ thể là tia UVA và UVB.

Da sẽ sản xuất nhiều melanin hơn khi tiếp xúc với ánh nắng. Đó là lý do tại sao sau khi ở lâu ngoài trời nắng, làn da của chúng ta thường trở nên sạm đen.

Mặc dù làn da sạm đen gây mất thẩm mỹ nhưng đây chính là cơ chế tự bảo vệ của cơ thể, giúp ngăn ngừa tổn thương DNA trong tế bào da.

Cả hai loại melanin đều có khả năng bảo vệ da nhưng eumelanin bảo vệ da tốt hơn pheomelanin.

Các lợi ích của melanin

Có nhiều melanin trong da là điều có lợi. Trên thực tế, các nhà khoa học đang nghiên cứu để tạo ra một loại thuốc làm tăng sự sản xuất melanin và làm tối màu da. Điều này được cho là có thể giúp tăng khả năng tự bảo vệ của da khỏi tia cực tím và nhờ đó giảm nguy cơ ung thư da.

Melanin nằm ở đâu trong da?

Melanin được tạo ra bởi các tế bào biểu bì tạo hắc tố, các tế bào này di chuyển giữa lớp biểu bì và lớp trung bì của da.

Vì thế nên melanin được tìm thấy ở cả lớp biểu bì và lớp trung bì nhưng lớp biểu bì có nhiều melanin hơn.

Tế bào biểu bì tạo hắc tố đưa melanin vào lớp biểu bì thông qua quá trình như sau:

1. Tạo ra melanin
2. Đưa melanin vào melanosome
3. Chuyển melanosome vào các tế bào sừng ở lớp biểu bì

Các yếu tố ảnh hưởng đến màu da

Màu da của con người được tạo nên bởi sự kết hợp của các màu đỏ, vàng và xanh. Hầu hết các màu này đến từ sắc tố melanin. Ngoài ra còn có các loại sắc tố khác cũng góp phần tạo nên màu da. Da của một số người có nhiều màu hồng, vàng hoặc xanh hơn. Tại sao lại như vậy?

Các sắc tố khác trong da

Màu da là sự kết hợp của các màu sắc khác nhau. Mỗi màu sắc được tạo nên bởi các loại sắc tố khác nhau:

• Màu nâu, đen, đỏ được tạo nên bởi sắc tố melanin
• Màu đỏ và xanh được tạo nên bởi hemoglobin (oxyhemoglobin và deoxyhemoglobin)
• Màu xanh dương và xanh lá cây được tạo nên bởi bilirubin
• Màu vàng và cam được tạo nên bởi carotene

Màu da là kết quả của các sắc tố có trong da.

Cách ánh sáng phản xạ từ da cũng ảnh hưởng đến màu da.

Ánh sáng ảnh hưởng đến màu da như thế nào?

Sự phản xạ ánh sáng có ảnh hưởng đến màu da. Bề mặt nhẵn phản xạ ánh sáng tốt hơn và do đó, bề mặt nhẵn thường có vẻ sáng màu hơn so với bề mặt gồ ghề. Đó là lý do tại sao làn da đủ ẩm, mịn màng thường có vẻ tươi tắn, rạng rỡ hơn trong khi làn da thiếu ẩm thường bị xỉn màu do bề mặt da sần sùi, thô ráp.

Ở những người có da ngăm, da khô, mất nước thường chuyển màu xám do cách ánh sáng phản xạ từ các tế bào sừng còn sót lại trên bề mặt da.

Ánh sáng có ảnh hưởng đến cảm nhận của chúng ta về màu da. Đó là lý do màu da trong ảnh khi xem qua máy tính hoặc điện thoại có sự khác biệt so với màu da thực tế.

Loại ánh sáng (bước sóng) cũng có ảnh hưởng đến cảm nhận về màu sắc. Đó là lý do tại sao màu sắc kem nền có sự khác biệt khi nhìn dưới ánh sáng vàng và ánh sáng tự nhiên. Khi đi mua kem nền, bạn nên đứng ở gần cửa hoặc đi hẳn ra ngoài để có thể đánh giá chính xác màu sắc của kem nền. Cũng vì lý do này nên đèn makeup thường có các màu ánh sáng khác nhau để bạn có thể chọn tone màu trang điểm cho phù hợp.

Cảm nhận về màu sắc của một vật còn thay đổi theo màu sắc xung quanh. Tất cả những điều này gây khó khăn cho việc lựa chọn mỹ phẩm trang điểm và kem chống nắng có màu phù hợp với màu da.

Ảnh hưởng của các lớp da đến màu da

Da gồm có nhiều lớp và mỗi lớp đều có ảnh hưởng đến màu da. Các sản phẩm làm sáng da phải tiếp cận được tất cả các lớp da thì mới thực sự có hiệu quả.

Ảnh hưởng của lớp sừng đến màu da

Lớp sừng là lớp trên cùng của biểu bì. Lớp sừng không ảnh hưởng nhiều đến màu da, trừ khi da bị khô. Khi da bị khô, sự phản xạ ánh sáng kém từ lớp trên cùng có thể khiến da trở nên xỉn màu, đặc biệt là ở da ngăm.

Ở làn da trắng và khỏe mạnh, lớp sừng trong suốt và có thể nhìn xuyên qua. Ở làn da ngăm và khỏe mạnh, lớp sừng có màu hơi ngả vàng do sự hiện diện của melanin trong các tế bào sừng.

Ảnh hưởng của lớp biểu bì đến màu da

Melanin hấp thụ và phân tán ánh sáng. Màu của làn da khỏe mạnh phụ thuộc vào loại melanin và sự phân bố melanin trong lớp biểu bì. Eumelanin bảo vệ da và có màu nâu đen trong khi pheomelanin có màu vàng đỏ và gây lão hóa da, đặc biệt khi tiếp xúc với tia UVA. Da người, bất kể chủng tộc và loại da Fitzpatrick nào, đều có 74% eumelanin và 26% pheomelanin (ngoại trừ những người có mái tóc đỏ có khiếm khuyết ở gen tạo ra eumelanin).

Ảnh hưởng của lớp trung bì đến màu da

Lớp trung bì có ít melanin hơn lớp biểu bì. Vì lý do này nên hemoglobin (oxyhemoglobin hoặc deoxyhemoglobin) hay còn gọi là huyết sắc tố trong các mao mạch là sắc tố chính tạo nên màu da ở lớp trung bì (trừ trường hợp chấn thương hoặc bầm tím). Ở người có da ngăm, melanin trong lớp biểu bì che đi phần lớn màu đỏ do hemoglobin nhưng ở người có da trắng, hemoglobin có thể làm cho một số vùng da nhất định có màu hồng hoặc đỏ. Do hemoglobin có trong mao mạch nên những vùng da có nhiều mao mạch sẽ có màu hồng hoặc đỏ rõ hơn so với những vùng da có ít mao mạch (mũi, má và cằm thường có màu hồng ở người có da trắng). Khi bị viêm, da cũng sẽ có màu hồng hoặc đỏ. Màu da hồng hay đỏ phụ thuộc vào số lượng, đường kính mao mạch và tốc độ chảy của máu trong mao mạch.

Lợi ích của việc giảm sản xuất melanin

Thực sự không nên giảm sản xuất melanin vì sắc tố này có vai trò bảo vệ da. Tuy nhiên, melanin được tạo ra quá nhiều sẽ gây ra tình trạng tăng sắc tố da với biểu hiện là các vết thâm, nám, sạm hay da không đều màu.

Có nhiều phương pháp để điều trị tình trạng tăng sắc tố da, gồm có sử dụng các sản phẩm chăm sóc da chứa hoạt chất làm sáng da. Một số hoạt chất này có tác dụng giảm sản xuất melanin.

Chỉ nên sử dụng các hoạt chất làm sáng da này trên các vết thâm nám chứ không nên thoa lên những vùng da không bị tăng sắc tố.

Làm thế nào để giảm melanin trong da?

Có thể giảm melanin trong da bằng cách tránh tiếp xúc với nắng, thoa kem chống nắng và sử dụng các sản phẩm làm sáng da.

Một số hoạt chất làm sáng da gồm có:

• Chất ức chế tyrosinase như hydroquinone, arbutin, axit kojic, axit azelaic, axit l-ascorbic, axit ellagic acid và axit tranexamic
• Chất ức chế PAR-2 như niacinamide

Các cách khác để giảm lượng melanin trên da, nhờ đó làm sáng và đều màu da gồm có:

• Sử dụng sản phẩm chứa cystein
• Các phương pháp điều trị phá hủy melanosome
• Tẩy da chết thường xuyên
• Giảm căng thẳng
• Giảm viêm

Cystein giúp da sản sinh nhiều pheomelanin hơn eumelanin. Pheomelanin có màu nhạt hơn eumelanin.

Loại thực phẩm nào giúp làm giảm melanin trong da?

Không có bất kỳ loại thực phẩm nào có thể giảm melanin trong da vĩnh viễn nhưng một số điều chỉnh về chế độ ăn uống có thể giúp giảm viêm da và từ đó giảm thiểu sự sản xuất melanin.

Vitamin C là loại vitamin duy nhất có thể giúp làm giảm sản xuất melanin.

Thức uống tốt nhất để giảm sắc tố melanin là trà xanh và các loại đồ uống giàu vitamin C như nước ép cam, ổi.

Sản phẩm chăm sóc da giúp ngăn chặn sự sản xuất melanin

Không có cách nào có thể ngăn chặn sự sản xuất sắc tố melanin vĩnh viễn. Nếu bạn đang gặp tình trạng tăng sắc tố da như thâm nám hay da không đều màu thì cần sử dụng các sản phẩm chăm sóc da nhắm đến sự sản xuất melanin từ nhiều góc độ.

Những sản phẩm dưới đây có thể tạm thời làm giảm sự sản xuất melanin:

• Sản phẩm chứa chất ức chế tyrosinase
• Sản phẩm chứa chất ức chế PAR-2
• Vitamin C
• Tẩy da chết
• Kem chống nắng

Các loại dầu và kem dưỡng da chứa axit béo không bão hòa như axit linoleic hay axit alpha-linoleic cũng có thể giúp làm sáng da vì axit béo không bão hòa là những chất ức chế tyrosinase.

Sử dụng các loại dầu và kem này còn giúp cho các sản phẩm làm sáng da phát huy tác dụng tốt hơn.