Điều trị viêm khớp dạng thấp bằng kháng thể đơn dòng

Viêm khớp dạng thấp (rheumatoid arthritis) là một bệnh tự miễn xảy ra do hệ miễn dịch tấn công mô khớp. Điều này gây ra các triệu chứng như sưng tấy, đau khớp và cứng khớp.

Viêm khớp dạng thấp thường được điều trị bằng các loại thuốc giúp làm giảm phản ứng miễn dịch của cơ thể, điều này giúp bảo vệ khớp không bị tổn thương thêm. Một trong những nhóm thuốc được dùng để điều trị viêm khớp dạng thấp là kháng thể đơn dòng.

Kháng thể đơn dòng là gì?

Kháng thể là các protein được hệ miễn dịch tạo ra, thường là để xác định và vô hiệu hóa các mầm bệnh như virus hoặc vi khuẩn. Kháng thể liên kết với một mục tiêu cụ thể, được gọi là kháng nguyên của mầm bệnh và điều này giúp bảo vệ cơ thể không bị mắc bệnh khi bị nhiễm mầm bệnh đó trong tương lai.

Kháng thể đơn dòng (monoclonal antibody - mAb) được tạo ra trong phòng thí nghiệm và hoạt động theo cơ chế tương tự kháng thể tự nhiên của cơ thể. Kháng thể đơn dòng nhắm đến một yếu tố cụ thể trong cơ thể, chẳng hạn như protein trên bề mặt tế bào, vì thế nên kháng thể đơn dòng giúp xử lý các tác nhân gây hại một cách chính xác hơn thay vì gây ra những thay đổi trên toàn cơ thể giống như nhiều loại thuốc khác. Kháng thể đơn dòng được sử dụng để điều trị nhiều căn bệnh khác nhau, gồm có các bệnh tự miễn, ung thư và chứng đau nửa đầu.

Các loại kháng thể đơn dòng điều trị viêm khớp dạng thấp

Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê duyệt một số kháng thể đơn dòng để điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp. Những kháng thể đơn dòng này nhắm đến nhiều yếu tố liên quan đến bệnh viêm khớp dạng thấp.

Các kháng thể đơn dòng thuộc danh mục điều trị viêm khớp dạng thấp được gọi là thuốc chống thấp khớp tác dụng chậm (disease-modifying antirheumatic drug - DMARD). Các kháng thể đơn dòng này được phân loại là DMARD sinh học hay thuốc sinh học vì được tạo ra từ các bộ phận của sinh vật sống.

Thuốc ức chế TNF-alpha

TNF-alpha là một loại cytokine (protein truyền tín hiệu được tạo ra bởi hệ miễn dịch). Khi liên kết với các thụ thể tương ứng, TNF-alpha sẽ làm tăng tình trạng viêm. Kháng thể đơn dòng liên kết với TNF-alpha và ngăn cản hoạt động của protein này, nhờ đó làm giảm mức độ viêm.

Các kháng thể đơn dòng ức chế TNF-alpha được phê duyệt để điều trị bệnh viêm khớp dạng thấp gồm có:

• adalimumab (Humira)
• golimumab (Simponi)
• infliximab (Remicade)

Thuốc ức chế thụ thể IL-6

IL-6 cũng là một loại cytokine có liên quan đến tình trạng viêm. Thuốc ức chế thụ thể IL-6 liên kết với thụ thể của IL-6 và nhờ đó ngăn IL-6 liên kết với các thụ thể này. Điều này giúp giảm viêm.

Các kháng thể đơn dòng có tác dụng ức chế thụ thể IL-6 được dùng để điều trị viêm khớp dạng thấp là sarilumab (Kevzara) và tocilizumab (Actemra).

Thuốc ức chế tế bào B

Tế bào B, một loại tế bào miễn dịch tạo ra kháng thể, cũng có thể góp phần gây ra bệnh viêm khớp dạng thấp. Kháng thể đơn dòng ức chế tế bào B liên kết với một protein trên bề mặt của tế bào này gọi là CD20. Rituximab (Rituxan) là một kháng thể đơn dòng có tác dụng ức chế tế bào B và có thể được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp.

Các loại thuốc có nguồn gốc từ kháng thể khác

Ngoài ra còn có các loại thuốc không được tạo thành từ toàn bộ kháng thể đơn dòng mà chỉ gồm có một phần kháng thể, ví dụ như:

• abatacept (Orencia), một loại thuốc ngăn chặn sự kích hoạt tế bào T, một tế bào miễn dịch cũng liên quan đến phản ứng viêm.
• certolizumab(Cimzia), một loại thuốc ức chế TNF-alpha
• etanercept (Enbrel), một loại thuốc ức chế TNF-alpha

Chuẩn bị trước khi điều trị viêm khớp dạng thấp bằng kháng thể đơn dòng

Trước khi kê kháng thể đơn dòng để điều trị viêm khớp dạng thấp, bác sĩ sẽ xem xét bệnh sử của người bệnh để xem kháng thể đơn dòng có phải phương pháp điều trị phù hợp hay không. Người bệnh có thể cần làm xét nghiệm tổng phân tích tế bào máu và xét nghiệm men gan.

Kháng thể đơn dòng làm giảm hoạt động của hệ miễn dịch. Điều này có nghĩa là người bệnh sẽ có nguy cơ bị nhiễm trùng cao hơn khi dùng kháng thể đơn dòng.

Vì lý do này nên người bệnh sẽ cần làm xét nghiệm để kiểm tra xem có đang bị nhiễm trùng hay không, bao gồm cả các bệnh nhiễm trùng mãn tính như bệnh lao, viêm gan B và viêm gan C.

Ngoài ra, những người dùng kháng thể đơn dòng không nên tiêm vắc xin sống, chẳng hạn như vắc xin phòng bệnh sởi, quai bị và rubella (MMR) hay vắc xin phòng bệnh thủy đậu. Người bệnh nên tiêm vắc xin trước khi bắt đầu điều trị bằng kháng thể đơn dòng, gồm có các loại vắc xin như:

• Vắc xin phòng bệnh zona
• Vắc xin phế cầu
• Vắc xin cúm mùa
• Vắc xin phòng viêm gan B
• Vắc xin phòng covid-19

Cách sử dụng kháng thể đơn dòng

Cách sử dụng kháng thể đơn dòng sẽ phụ thuộc vào loại thuốc cụ thể. Tần suất điều trị tùy thuộc vào loại kháng thể đơn dòng.

Trong một số trường hợp, người bệnh có tự tiêm kháng thể đơn dòng. Kháng thể đơn dòng thường được tiêm dưới da. Người bệnh sẽ được hướng dẫn cách và vị trí tiêm. Mỗi lần nên tiêm ở một vị trí khác nhau để tránh bị kích ứng.

Các kháng thể đơn dòng mà người bệnh có thể tự tiêm gồm có:

• adalimumab (Humira)
• sarilumab (Kevzara)
• tocilizumab (Actemra)

Một số kháng thể đơn dòng cần được tiêm hoặc truyền tĩnh mạch tại bệnh viện, ví dụ như:

• golimumab (Simponi)
• infliximab (Remicade)
• rituximab (Rituxan)
• tocilizumab (Actemra)

Quá trình truyền các kháng thể đơn dòng trên thường mất khoảng 2 đến 4 giờ.

Tác dụng phụ của kháng thể đơn dòng

Giống như bất kỳ loại thuốc nào khác, kháng thể đơn dòng cũng có tác dụng phụ. Mỗi loại kháng thể đơn dòng có tác dụng phụ khác nhau. Một số tác dụng phụ phổ biến của các loại kháng thể đơn dòng được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp là:

• Nhiễm trùng, thường xảy ra ở đường hô hấp trên
• Sưng đỏ và đau ở vị trí tiêm
• Phản ứng truyền thuốc
• Đau đầu
• Phát ban

Một số loại kháng thể đơn dòng còn có thể gây tăng huyết áp, men gan cao hoặc giảm bạch cầu trung tính.

Mặc dù hiếm gặp nhưng kháng thể đơn dòng có thể gây tác dụng phụ nghiêm trọng. Ví dụ, do ức chế hoạt động của hệ miễn dịch nên tất cả kháng thể đơn dòng đều có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng nghiêm trọng.

Ngoài ra, thuốc ức chế TNF-alpha có thể gây ra các tác dụng phụ như:

• Tăng nguy cơ ung thư, đặc biệt là ung thư hạch và ung thư da
• Làm trầm trọng thêm các bệnh lý đang mắc như suy tim hoặc bệnh đa xơ cứng
• Bệnh về da, ví dụ như bệnh vảy nến
• Virus viêm gan B tái hoạt động
• Phản ứng truyền thuốc, thường xảy ra trong vòng 24 giờ nhưng đôi khi xảy ra muộn hơn
• Hình thành kháng thể kháng thuốc, có thể gây dị ứng hoặc giảm hiệu quả của thuốc

Trong quá trình điều trị bằng kháng thể đơn dòng, người bệnh cần báo cho bác sĩ nếu gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc xuất hiện các triệu chứng nhiễm trùng. Nếu bị nhiễm trùng, người bệnh sẽ phải ngừng điều trị cho đến khi khỏi nhiễm trùng.

Hiệu quả của kháng thể đơn dòng trong điều trị viêm khớp dạng thấp

Các loại thuốc sinh học như kháng thể đơn dòng thường chỉ được sử dụng khi DMARD thông thường không có hiệu quả. Methotrexate là một loại DMARD thông thường được sử dụng phổ biến để điều trị viêm khớp dạng thấp.

Trong một số trường hợp, người bệnh có thể cần sử dụng kết hợp kháng thể đơn dòng và methotrexate. Theo một tổng quan nghiên cứu vào năm 2021, một số loại kháng thể đơn dòng, chẳng hạn như thuốc ức chế TNF-alpha, có hiệu quả cao hơn khi kết hợp với methotrexate.

Khi mới bắt đầu sử dụng kháng thể đơn dòng, điều quan trọng là người bệnh phải kiên nhẫn. Có thể phải sau vài tháng mới có hiệu quả rõ rệt.

Viêm khớp dạng thấp là một bệnh lý phức tạp và hiệu quả của kháng thể đơn dòng ở mỗi người là khác nhau. Một loại kháng thể đơn dòng có hiệu quả với người này chưa chắc cũng sẽ có hiệu quả ở người khác.

Một nghiên cứu vào năm 2021 lưu ý rằng mặc dù 50% đến 70% số người mắc bệnh viêm khớp dạng thấp phản ứng với DMARD sinh học như kháng thể đơn dòng nhưng cũng có nhiều người không phản ứng hoặc có phản ứng bất lợi với các loại thuốc này.

Nếu đã dùng một loại kháng thể đơn dòng mà tình trạng bệnh viêm khớp dạng thấp không cải thiện, bác sĩ sẽ kê loại kháng thể đơn dòng khác hoặc một loại thuốc trị viêm khớp dạng thấp khác.

Các câu hỏi thường gặp

Ngoài kháng thể đơn dòng còn những loại thuốc điều trị viêm khớp dạng thấp nào khác?

Ngoài kháng thể đơn dòng, các loại thuốc khác được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp gồm có:

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAID)
• Corticoid (corticosteroid)
• DMARD thông thường như methotrexate
• DMARD phân tử nhỏ như tofacitinib (Xeljanz)

Ngoài dùng thuốc còn có những biện pháp nào để kiểm soát bệnh viêm khớp dạng thấp?

Người bệnh nên kết hợp dùng thuốc với những thay đổi lối sống sau đây để kiểm soát bệnh viêm khớp dạng thấp:

• Tập thể dục thường xuyên để cải thiện sức mạnh và sự linh hoạt của khớp
• Tránh các hoạt động gây áp lực lên khớp
• Vật lý trị liệu
• Sử dụng các thiết bị hỗ trợ như gậy chống để đi lại vững vàng hơn và giảm nguy cơ té ngã
• Giảm cân nếu thừa cân để giảm áp lực lên khớp
• Duy trì chế độ ăn uống cân bằng
• Hạn chế căng thẳng
• Ngủ đủ giấc
• Bỏ hút thuốc

Viêm khớp dạng thấp có phổ biến không?

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), vào năm 2019, trên toàn thế giới có 18 triệu người đang sống chung với bệnh viêm khớp dạng thấp. Khoảng 70% số người mắc bệnh là phụ nữ và 55% trên 55 tuổi. (1)

Tóm tắt bài viết

Kháng thể đơn dòng là một trong những giải pháp điều trị viêm khớp dạng thấp. Kháng thể đơn dòng thuộc nhóm thuốc sinh học và thường chỉ được sử dụng khi DMARD thông thường không hiệu quả.

Có nhiều loại kháng thể đơn dòng khác nhau được sử dụng để điều trị viêm khớp dạng thấp. Mỗi loại nhắm đến các phần khác nhau của hệ miễn dịch nhưng mục đích chung của tất cả các loại kháng thể đơn dòng là giảm mức độ viêm trong cơ thể, từ đó làm chậm hoặc ngăn chặn sự tiến triển của bệnh viêm khớp dạng thấp.