Táo bón ở trẻ em dưới 1 tuổi

Bình thường, khi thức ăn đã tiêu hóa, đi dọc theo ruột, các chất dinh dưỡng và nước được hấp thu, còn chất thải trở thành phân. Để phân mềm cần hội tụ đủ hai điều kiện là: lượng nước nằm lại trong phần chất thải là vừa đủ; các cơ của ruột già và trực tràng co giãn đẩy phân dọc theo ruột ra bên ngoài. Sự rối loạn của một trong hai cơ chế này như quá ít nước hoặc nhu động ruột kém có thể gây táo bón. Táo bón là hiện tượng đi ngoài phân cứng và không thường xuyên.

Cơ thể mỗi người vận hành theo một quy luật riêng. Ở trẻ dưới 1 tuổi, các bé vẫn không ngừng học hỏi để thích nghi với môi trường sống. Mỗi bé sẽ tự quyết định cho mình thời gian thích hợp để đào thải các chất cặn bã ra khỏi cơ thể. Một khi phân của trẻ mềm, không rắn, không gây chảy máu hậu môn thì không gọi là táo bón.

Thông thường, trẻ sơ sinh đi ngoài vài lần mỗi ngày, phân mềm, sền sệt, nhất là trẻ đang bú mẹ. Trẻ từ 0 đến 6 tháng tuổi nuôi bằng sữa công thức thường đi ngoài ít hơn, phân cứng và sẫm màu hơn. Khi bắt đầu ăn dặm, phân của trẻ sẽ có khuôn và số lần ít hơn. Bên cạnh đó, trong sữa mẹ có các chất nhuận tràng nên nếu bà mẹ có chế độ ăn hợp lý, uống nhiều nước và ăn nhiều chất xơ thì các bé ít khi bị táo bón. Trái lại, các bé dùng sữa công thức thường gặp phải vấn đề này hơn.

Việc đánh giá tình trạng táo bón ở trẻ dựa trên tính chất phân chứ không phải số lần đi ngoài. Táo bón là hiện tượng đi ngoài phân cứng và không thường xuyên. Trẻ bị táo bón là trẻ có số lần đi cầu ít hơn bình thường, đi cầu khó khăn (phân cứng hay phân to, đi ngoài đau, đôi khi có máu). Nếu trẻ bị táo bón lâu ngày kéo dài hơn 2 tuần được gọi là táo bón mạn tính, trước thời gian này gọi là táo bón cấp tính.

Trẻ bị táo bón sẽ gặp những triệu chứng sau:

• Phân cứng, tròn nhỏ giống các viên bi (giống phân dê);
• Trẻ đi cầu ít lần hơn so với thói quen trước đó (dưới 3 lần/tuần);
• Phân có lẫn vệt máu bên ngoài - biểu hiện của tình trạng rách hậu môn;
• Bé khóc khi rặn, uốn cong lưng, khép chặt mông, nhón gót, vặn vẹo, bồn chồn hoặc có tư thế bất thường;
• Bé quấy khóc bất thường, thôi quấy sau khi đi ngoài ra nhiều phân;
• Có hiện tượng són phân trong quần mà trẻ không hay biết;
• Kém ăn, đi tiêu được thì ăn khá hơn;
• Đau bụng vùng dạ dày, giảm và hết đau bụng sau khi đi tiêu;
• Thay đổi tâm lý, hành vi: cáu bẳn, không vui vẻ, sốt ruột, bồn chồn;
• Táo bón nặng có thể gây tắc ruột hoặc tình trạng són phân (đi tiêu trong hoàn cảnh không thích hợp).

• Trẻ từ 0 đến 6 tháng tuổi, nhất là những trẻ không bú sữa mẹ dễ có nguy cơ bị táo bón do thành phần đạm trong sữa công thức khó tiêu hóa hơn sữa mẹ và hệ tiêu hóa của bé trong giai đoạn này chưa thực sự hoàn thiện. Ngoài ra, lượng đạm quá nhiều trong một số loại sữa công thức vượt quá ngưỡng hấp thu của ruột cũng khiến trẻ bị táo bón do ruột phải tăng hấp thu nước để hòa tan lượng đạm thừa này;
• Các cơ bụng và thành ruột cũng là yếu tố tác động tới nguy cơ táo bón. Những trẻ bị còi xương, sinh thiếu tháng rất hay bị táo bón;
• Trẻ 6 tháng bị táo bón, trẻ 9 tháng tuổi bị táo bón thường do ăn thức ăn có quá nhiều chất đạm, chất béo và ít chất khoáng, thức ăn cứng hoặc không có đủ hàm lượng vitamin B1 cần thiết;
• Trẻ bị táo bón do nhu động ruột chậm;
• Hành vi nín nhịn giữ phân: trẻ mải chơi, nhịn đi cầu khiến phân to, cứng hơn, gây đau sau khi đi tiêu. Triệu chứng này khiến trẻ sợ đi cầu và lần đi sau sẽ càng đau hơn;
• Do thay đổi môi trường đi vệ sinh: khi bé được cho đi nhà trẻ;
• Nguyên nhân khác: ruột già của trẻ quá lớn (bệnh phình đại tràng bẩm sinh khiến trẻ không đi tiêu phân su trong 48 giờ đầu sau sinh, sau đó trẻ bị táo bón kéo dài kèm chướng bụng, rối loạn nhu động ruột và hẹp hậu môn); bệnh nội tiết - chuyển hóa, bất thường về thần kinh, bệnh thần kinh – cơ,...

5.1 Điều chỉnh chế độ ăn uống

• Với trẻ bú mẹ bị táo bón, người mẹ cần xem xét lại chế độ ăn của mình, nên uống thêm nước và ăn thêm nhiều chất xơ;
• Cho bé uống đủ nước, với trẻ nuôi bằng sữa công thức cần pha sữa đúng tỷ lệ, ít nước quá có thể dẫn đến táo bón, còn nhiều nước quá có thể gây suy dinh dưỡng;
• Cho trẻ ăn bữa nhỏ, chia thành nhiều bữa trong ngày để tạo điều kiện cho ruột tiêu hóa sữa tốt hơn. Tốt nhất cha mẹ nên chia đôi từng bữa sữa và tăng số lần ăn của trẻ lên gấp đôi;
• Quan sát kỹ, khi thấy bé có biểu hiện muốn đi ngoài như nhăn mặt, rặn,... cần nhanh chóng dùng các biện pháp hỗ trợ để giúp bé đi ngoài dễ dàng hơn;
• Thêm nước mận pha loãng hoặc nước táo vào bình sữa của bé (trẻ dưới 4 tháng nên dùng 10 – 20ml nước mận, hòa với sữa theo tỷ lệ 1:6, uống 1 lần/ngày; trẻ trên 4 tháng nên hòa 30ml nước mận với sữa theo tỷ lệ 1:4, uống 1 – 2 lần/ngày; trẻ trên 6 tháng có thể dùng nước táo thay thế). Kiên trì cho trẻ sử dụng nước ép mận, táo sẽ giúp bé đi tiêu dễ dàng hơn;
• Nếu trẻ bắt đầu ăn dặm, phụ huynh có thể cho bé ăn bột ngũ cốc lúa mạch thay cho bột ngũ cốc gạo . Ngoài ra, cha mẹ cũng nên cho trẻ ăn các loại trái cây có nhiều chất xơ và rau (đã nghiền nát) như mơ, mận, khoai lang, lê, đào, đậu, bông cải hoặc cải bó xôi để phòng ngừa và điều trị táo bón.

5.2 Massage

• Cha mẹ dùng đầu ngón tay nhẹ nhàng xoa bụng của trẻ theo chiều kim đồng hồ, ấn nhẹ ở phía bên phải. Bụng mềm là tốt, còn bụng cứng là biểu hiện của tình trạng táo bón. Thực hiện động tác xoa bụng cho bé trong 5 – 10 phút để thúc đẩy nhu động ruột, giúp bé tiêu hóa tốt hơn và hỗ trợ điều trị táo bón hiệu quả. Nếu bụng bé bị chướng cần đưa bé đi khám bác sĩ;
• Nắm vào mắt cá hai chân bé rồi di chuyển theo động tác bé đạp xe trong khoảng 5 – 10 phút. Động tác này làm tăng áp lực cơ bụng lên ruột, giúp bé đi ngoài dễ dàng hơn;
• Bế bé quanh nhà trong tư thế ngồi xổm (đặt mông bé lên cánh tay, chân bé gập vào bụng). Tư thế này làm tăng áp lực lên trực tràng, giúp bé đi ngoài dễ dàng hơn;
• Massage cho bé trong bồn tắm: ngâm bé trong chậu nước tắm sao cho nước ngập ngang ngực, nhẹ nhàng massage bụng bé theo chiều kim đồng hồ, khi thấy bé có biểu hiện muốn rặn, cha mẹ cần nâng cao 2 chân của bé, ép về phía bụng. Sau đó, cha mẹ chờ một lát và chuẩn bị thu dọn chất thải của bé. Thực hiện việc này nhiều lần sẽ giúp trẻ có thói quen đi ngoài đúng giờ và không bị táo bón nữa;
• Khi thay tã, cha mẹ nên nhẹ nhàng lau tròn xung quanh khu vực hậu môn để kích thích bé đi ngoài đúng thời điểm phù hợp.

Khi áp dụng các biện pháp chăm sóc trẻ bị táo bón trên nhưng vẫn không cải thiện tình hình, có thể nguyên nhân là do bé không dung nạp được đạm trong sữa bò. Phụ huynh nên cân nhắc cho trẻ dùng sữa đạm thủy phân một phần, có tham khảo ý kiến bác sĩ. Ngoài ra, trẻ có phân cứng, đi cầu khó, bị nứt hậu môn có thể cần được bác sĩ kê thuốc làm mềm phân cho trẻ dễ đi cầu, sau đó tập thói quen đi cầu vào một thời điểm cố định trong ngày.

Khi trẻ bị táo bón, biện pháp tốt nhất là phụ huynh nên đưa bé đi khám bác sĩ chuyên khoa Nhi về tiêu hóa để không bỏ sót các bệnh lý khác, giúp điều trị bệnh sớm và hiệu quả hơn. Ngoài ra, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế khi bé có các dấu hiệu sau:

• Bé bị đau bụng dữ dội;
• Chưa đi tiêu sau hơn 24 giờ so với bình thường ở trẻ dưới 4 tháng tuổi;
• Chướng bụng, nôn ói;
• Chậm lớn;
• Tiêu chảy có máu;
• Chậm phát triển thần kinh;
• Hậu môn bất thường;
• Có dấu hiệu nghi ngờ táo bón bệnh lý.

Cách đề phòng táo bón ở trẻ em dưới 1 tuổi tốt nhất là tập cho trẻ có thói quen đi ngoài vào một giờ cố định trong ngày. Đồng thời, với trẻ sau tuổi ăn dặm, phụ huynh nên cho bé ăn nhiều rau quả để cung cấp đủ chất xơ cần thiết, làm phân mềm và đi tiêu dễ hơn. Nếu tình trạng táo bón ở trẻ kéo dài thì các bậc cha mẹ cần nhanh chóng đưa trẻ đến các trung tâm y tế để thăm khám và điều trị.