Mô học da - bệnh viện 103

Da gồm 3 lớp: thượng bì, trung bì, hạ bì và các phần phụ của da.

1. Biểu bì .(epidermis):

Còn gọi là thượng bì.

Trên các lát cắt mô học của da bình thường, ranh giới giữa biểu bì và chân  bì  không bằng phẳng mà lồi lõm do có nhiều nhú của biểu bì như những ngón tay ăn sâu vào chân bì. Những chỗ lồi lên của chân bì giữa các nhú biểu bì gọi là nhú chân bì.

Biểu bì  chia ra thành năm lớp: lớp đáy, lớp gai, lớp hạt, lớp sáng và lớp sừng.

1.1. Lớp đáy.(basal stratum)

Ở lớp đáy có hai loại tế bào cùng nằm  trên màng đáy là tế bào đáy (tế bào sinh sản) và tế bào sắc tố.

• Tế bào đáy có hình trụ, nằm vuông góc với đường phân cách giữa biểu bì và chân  bì (màng đáy). Chúng có bào tương bắt màu kiềm nhẹ, nhân hình bầu dục hay dài chứa nhiều chất nhiễm sắc. Các tế bào này nằm sát nhau và dính  với nhau bằng các cầu nối bào tương. Trong một số tế bào thường thấy hình nhân chia.
• Tế bào hắc sắc tố (các tế bào sáng hay  các tế bào đuôi gai), có nguồn gốc thần kinh, chúng có khả năng tổng hợp sắc tố melanin. Khi nhuộm muối bạc thấy tế bào có nhiều nhánh bào tương dài, trong bào tương có những hạt sắc tố đen. Khi nhuộm  hematoxylin- eosin chúng là những tế bào sáng, nhân bắt màu sẫm, bào tương bắt màu kiềm nhẹ.

Màng đáy không bắt màu thuốc nhuộm thông thường. Khi sử dụng thuốc nhuộm acid schiff, màng đáy bắt màu đỏ-( là một vạch mỏng, đậm đặc, thuần nhất, vì nó chứa một lượng khá lớn polysaccarid). Nó là một hàng rào để khuyếch tán các hạt nhỏ như thuốc nhuộm… lan vào chân bì.

1.2. Lớp gai(Stratum spinosum)

• Các tế bào lớp gai có hình đa diện, nằm trên lớp đáy, có từ 5-10 hàng tế bào. Các tế bào nằm sát nhau, nối với nhau bằng các cầu nối bào tương, rõ rệt hơn ở lớp đáy. Dưới kính hiển  vi điện tử các tế bào này không nối hẳn với nhau mà chỉ tiếp xúc bằng các thể nốí (desmosome) chứa những hạt đậm đặc mà bản chất là phospholipid. 
• Khi  tách các tế bào gai rời nhau ra thì thấy trên bề mặt có những nhú  bào  tương  giống  như những cái gai. Trong bào tương có nhiều tơ trương lực qui tụ vào các cầu nối.
• Chúng có thể hợp lại thành bó. Các tế bào gai cũng có khả năng sinh sản bằng gián phân.  Hoạt động gián phân của lớp đáy và lớp gai đều mạnh mẽ và liên tục. Khoảng từ 20-27 ngày biểu bì của da người lại được đổi mới một lần.

1.3. Lớp hạt(Stratum granulosum)

• Các tế bào của lớp hạt gồm từ 3- 4 hàng, chúng có hình dẹt, nằm trên lớp gai. Trong bào tương chứa các hạt sừng keratohyalin. Những hạt này xuất hiện chứng tỏ quá trình sừng hoá bắt đầu.
• Keratin thuộc nhóm protein sợi  có chứa nhiều gốc aminoacid, arginin, lysin, cystidin… chúng khá bền vững với những tác nhân hoá học như acid hoặc base. 
• Bề dầy của lớp hạt dao động phụ thuộc vào mức độ sừng hoá. Lớp hạt dầy ở những nơi có lớp sừng dầy. ở những nơi có á sừng thì thường không có lớp hạt.

1.4. Lớp sáng(stratum lucidum):

Lớp này chỉ có ở lòng bàn tay, bàn chân, nó nằm ở trên lớp hạt và gồm những tế bào trong,  thuần nhất, không  có nhân, dẹt, chúng sắp xếp thành 2 hoặc 3 hàng. Các tế bào này chứa chất eleidin, hình thành do hoá lỏng các hạt sừng trong chứa nhiều nhóm disulfit.

1.5. Lớp sừng(Stratum corneum)

Lớp sừng ở trên cùng, các tế bào trở nên dẹt  hoàn toàn, màng bào tương  dầy, nhân biến mất. Trong bào tương chỉ còn toàn những sợi sừng. Mỗi tế bào biến thành một lá sừng mỏng, chúng chồng chất lên nhau, những tế bào ở mặt trên cùng luôn luôn bị bong rơi ra.

1.6. Sắc tố của thượng bì:

• Sắc tố ở da thuộc nhóm  hắc tố, có tác dụng bảo vệ cơ thể tránh tác  hại của tia cực tím.
• Sắc tố (melanin) ở da do tế bào sắc tố (melanocyte) tổng hợp. Cứ khoảng 10- 15 tế bào đáy lại có một  tế bào sắc tố.  Bình  thường các tế bào sắc tố nằm xen  lẫn với các tế bào đáy, khi  sắc tố cần nhiều thì  tế bào sắc tố (melanocyte) có cả ở trong lớp gai  (vùng da bị rám nắng) và trong  các đại thực bào ở chân bì.

1.7. Tế bào Langerhans :

Là một loại tế bào riêng biệt, nằm ở lớp gai. Cho tới nay  phần lớn các tác giả cho rằng tế bào này là tiền đồn của hệ thống miễn dịch tế bào của cơ thể.

2. Chân bì (Dermis):

Còn gọi là trung bì.

Về cấu trúc chân bì gồm 3 thành phần :

• Những sợi chống đỡ, sợi tạo keo là những sợi thẳng không phân nhánh cấu tạo bởi những chuỗi polypeptit ( khoảng 20 loại axit amin). Sợi tạo keo có thể bị phá huỷ bởi men colagenaza do vi khuẩn tiết ra. Sợi chun là những sợi lớn hơn có phân nhánh, nó bắt nguồn từ sợi tạo keo. Sợi lưới tạo thành màng lưới mỏng bao bọc quanh mạch máu, tuyến mồ hôi. Cấu trúc của nó giống hệt sợi tạo keo.
• Chất cơ bản là một màng nhầy gồm trytophan, tyrosin,…Nó bị phá huỷ bởi tryosin.
• Tế bào gồm tế bào xơ hình thoi hoặc hình amíp, có tác dụng làm da lên sẹo. Tổ chức bào hình thoi hoặc hình sao, nó có thể biến thành đại thực bào đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể. Tương bào tham gia quá trình chuyển hoá heparin, histamin.
• Ngoài các thành phần trên ở trung bì còn có những động mạch, tĩnh mạch, bạch mạch ( hệ thống này được bắt nguồn từ các đám rối ở sâu )và hệ thống thần kinh của da.

3. Hạ bì .(còn gọi là mô dưới da-Subcutaneous)

Nằm giữa trung bì và cân hoặc màng xương, hạ bì là tổ chức đệm biệt hoá thành tổ chức mỡ, có nhiều ô ngăn cách bởi những vách nối liền với chân bì, trong mỗi ô có mạch máu, thần kinh, tế bào mỡ, tế bào tròn, tế bào sáng.

4. Phần phụ của da.

Gồm có thần kinh, tuyến mồ hôi, tuyến bã , nang lông và móng

4.1. Thần kinh da được chia làm 2 loại :

Có vỏ bọc myelin ( thần kinh não tuỷ) và thần kinh không có vỏ myelin ( thần kinh giao cảm ).

Có 5 loại tiểu thể :

• Tiểu thể Water Pacini có nhiều ở lòng ngón tay cho biết cảm giác sờ mó.
• Tiểu thể Golgi- Mazzoni giống loại trên nhưng nhỏ hơn.
• Tiểu thể Ruffini cho biết cảm giác nóng.
• Đĩa Meckel- Ranvier và tiểu thể Meissner cho cảm giác tiếp xúc.
• Tiểu thể Krause cho cảm giác lạnh.

4.2. Tuyến mồ hồi gồm có 3 phần :

• Cầu bài tiết hình tròn khu trú ở chân bì sâu hoặc hạ bì, có 2 lớp tế bào giữa là những tế bào bài tiết, chung quanh có lớp tế bào dẹt bao bọc.
• Ống dẫn đoạn qua trung bì có cấu trúc như phần cầu nhưng ít bài tiết.
• Ống dẫn đoạn qua thượng bì có đoạn xoắn ốc, càng  ra ngoài càng xoắn nhiều , gồm một lớp tế bào có nhiễm hạt sừng.

4.3. Tuyến bã : 

Nằm cạnh bao lông và thông với nang lông bằng ống tiết.

Mỗi tuyến bã có nhiều thuỳ, mỗi thuỳ gồm nhiều lớp tế bào: ngoài cùng là những tế bào trẻ giống tế bào lớp cơ bản, rối đến lớp tế bào to chứa những hạt mỡ, trong cùng có những lớp tế bào chứa đầy mỡ làm căng vỡ tế bào, rồi chảy ra ngoài thành chất bã(sebum). ống tiết được cấu tạo bởi tế bào sừng.

4.4. Nang lông: 

Là phần lõm sâu xuống của thượng bì chứa  sợi lông và tiếp cận với tuyến bã. Nang lông ở rải rác khắp da trừ lòng bàn tay và lòng bàn chân. Mỗi nang lông có 3 phần : miệng nang lông thông với mặt da, cổ nang-  phần này bé lại và bao lông là phần dài nhất ăn sâu xuống hạ bì.

5. Móng:

• Móng là một  tấm sừng mỏng nằm gọn trong một rãnh ở mặt lưng của đầu ngón. Móng có một bờ tự do, ba bờ còn lại được các nếp da phủ lên gọi là bờ sau và hai bờ bên.
• Phần móng ở bờ sau có hình vát gọi là rễ móng. Phần còn lại dầy đều, hình khum gọi là thân móng. Thượng bì ở dưới móng tiếp với thượng bì da ở nếp gấp sau và các nếp gấp bên.
• Thượng bì ở dưới rễ móng gọi là mầm móng gồm lớp sinh sản và lớp gai. Các tế bào gai tiến dần lên và dẹt dần lại thành những lá sừng mà không có lớp hạt.
• Chân bì của rễ móng có nhiều mao mạch. Chân bì của thân móng là một mô xơ, ít mao mạch, nhiều sợi collagen, sợi chun song song với mặt móng, một số sợi có hướng vuông góc dính chặt vào màng xương nên chân bì vùng thân móng rất chắc chắn và cố định.

Nguồn: Bệnh viện 103