Cách cân bằng rối loạn toan kiềm

Độ kiềm toan rất quan trọng đối với cơ thể con người, bởi để duy trì sự sống, dịch trong cơ thể phải cân bằng giữa độ acid và base. Do đó, nồng độ của H+ và OH-tăng hay giảm sẽ xác định được tính acid hay base của một dung dịch.

Thông thường, lượng H+ trong dịch ngoại bào là rất nhỏ, khoảng 0,000 0001 mmol/L(10-7mmol/L), do lượng dịch nhỏ như thể nên để biểu thị, khoa học đã phát minh ra dùng số âm của logarit thập phân và gọi là pH.

Độ pH chính là chỉ số được biểu hiện bằng logarit thập phân của nồng độ ion H+ phân li trong một môi trường mang dấu ngược lại. Trong cơ thể con người, bình thường nồng độ ion H+ phân li trong một lít dịch là 10 -7,35 - 10-7,45 mEq/lít, đồng nghĩa với việc độ pH = - (log 10-7,35 tới log 10-7,45) = 7,35 – 7,45. Nếu chỉ số pH càng thấp thì nồng độ H+ sẽ càng cao và ngược lại.

Tuy nhiên, độ pH xuống < 7,35 thì máu trong tình trạng toan và nếu pH > 7,45 thì máu sẽ luôn trong tình trạng kiềm. Đặc biệt khi nồng độ pH > 7,8 và < 6,8 thì cơ thể sẽ không còn tồn tại sự sống. Do đó, mức độ kiềm toan rất quan trọng đối với sự sống của con người.

Rối loạn kiềm toan rất nguy hiểm. Rối loạn kiềm toan hay mất cân bằng kiềm toan là sự rối loạn về hô hấp và chuyển hóa khiến cho áp lực PCO2 bị biến đổi và sự thay đổi pH máu do biến loạn nồng độ HCO3-. Về nguyên nhân rối loạn kiềm toan thường được phân loại như sau:

• Nhiễm toan chuyển hóa: Nguyên nhân là do tăng sản xuất acid, ăn vào nhiều acid, giảm bài tiết acid qua thận hoặc do mất HCO3−qua thận hoặc đường tiêu hóa.
• Nhiễm kiềm chuyển hóa: Nguyên nhân là do mất acid, giữ HCO3− .
• Nhiễm toan hô hấp: Nguyên nhân dẫn đến nhiễm toan hô hấp là do giảm thông khí.
• Nhiễm kiềm hô hấp: Nguyên nhân là do tăng thông khí như hưng phấn mạnh, cảm xúc mạnh hoặc nhiễm độc các dẫn xuất của axit salicylic.... Một số trường hợp trạng thái sốt gây tăng cường thông khí phổi, có tác dụng tăng thải nhiệt gây nhiễm kiềm hô hấp.

Tuy nhiên, để xác định tình trạng rối loạn toan kiềm cần dựa vào các yếu tố sau đây:

• Kiểm tra độ pH, trường hợp nếu độ pH < 7,35 thì có thể xảy ra tình trạng nhiễm toan xảy ra. Nếu pH > 7,35 thì tình trạng nhiễm kiềm xuất hiện.
• Sau đó cần kiểm tra PaCO2, nếu PaCO2 trong giới hạn bình thường thì chứng tỏ không có hiện tượng nhiễm toan hay nhiễm kiềm hô hấp. Tuy nhiên, trường hợp PaCO2>45mmHg và độ pH <7,35 thì chứng tỏ có nhiễm toan hô hấp, còn PaCO2< 35mmHg và độ pH > 7,45 có nhiễm kiềm hô hấp.
• Kiểm tra HCO3 để xác định tình trạng mất cân bằng kiềm toan. Cụ thể nếu HCO3< 24mEq/L và độ pH < 7,35 thì xảy ra nhiễm toan chuyển hóa, nhưng nếu trường hợp pH >7,45 và HCO3>28 mEq/ L thì đồng nghĩa với việc nhiễm kiềm chuyển hóa.

Các rối loạn toan kiềm ban đầu thường sẽ được bù trừ nhằm mục đích điều chỉnh độ pH về gần bình thường. Nhưng nếu không có cơ chế từ ngoài tham gia thì sự bù trừ quá mức không xảy ra. Việc bù trừ cho các rối loạn ban đầu do chuyển hóa thường gọi là thay đổi hô hấp (PaCO2), còn bù trừ rối loạn ban đầu do hô hấp gọi là thay đổi chuyển hóa (HCO3-)

Các phân loại của sự rối loạn cân bằng toan - kiềm được chia nhỏ hơn theo nguyên nhân. Nếu sự rối loạn toan kiềm không gây ảnh hưởng tới độ pH trong máu thì được gọi là rối loạn còn bù. Còn nếu độ pH bị ảnh hưởng thì gọi là rối loạn mất bù.