Benzodiazepine là thuốc gì?

Benzodiazepine giúp làm giảm các triệu chứng như:

• Giảm nhu cầu ngủ
• Suy nghĩ nhiều
• Nói nhiều bất thường
• Hoạt động nhiều bất thường
• Kích động
• Giảm tập trung

Benzodiazepine có thể gây nghiện nên những loại thuốc này thường chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn để làm giảm các triệu chứng tạm thời.

Theo một số khuyến nghị, những người mắc chứng lo âu nghiêm trọng hoặc rối loạn hoảng sợ nên được kê benzodiazepine ở liều lượng hiệu quả tối thiểu (liều thấp nhất để có hiệu quả như mong muốn) trong thời gian không quá 2 đến 4 tuần. Những người bị mất ngủ nên được kê đơn benzodiazepine liều thấp và dùng trong thời gian tối đa là 1 tuần.

Các loại thuốc trong nhóm benzodiazepine

Các loại thuốc trong nhóm benzodiazepine thường được dùng qua đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch. Một số loại thuốc còn có dạng bôi ngoài da và thuốc xịt mũi.

Sau đây là một số loại benzodiazepine phổ biến và công dụng:

Benzodiazepine cũng có thể được dùng để điều trị chứng mất ngủ mạn tính hoặc các tình trạng như rối loạn căng thẳng sau sang chấn (post-traumatic stress disorder) hoặc hưng cảm do rối loạn lưỡng cực, mặc dù vẫn chưa được chính thức phê duyệt sử dụng cho những mục đích này. Sử dụng thuốc để điều trị những tình trạng chưa được phê duyệt được gọi là sử dụng ngoài hướng dẫn (off-label).

Cơ chế tác dụng

Các thuốc trong nhóm benzodiazepine làm tăng axit gamma-aminobutyric (GABA), một chất dẫn truyền thần kinh trong não. Điều này làm chậm hệ thống thần kinh và có tác dụng thư giãn, an thần, giảm lo lắng.

Các thuốc trong nhóm benzodiazepine có ưu điểm là phát huy tác dụng nhanh nhưng không nên sử dụng lâu dài hoặc thường xuyên.

Có ba loại benzodiazepine, mỗi loại có thời gian bán thải khác nhau. Thời gian bán thải là khoảng thời gian mà nồng độ thuốc trong máu giảm một nửa.

Theo một nghiên cứu vào năm 2013:

• Thuốc tác dụng ngắn có thời gian bán thải trung bình từ 1 đến 12 giờ. Triazolam là một loại benzodiazepine tác dụng ngắn.
• Thuốc tác dụng trung bình có thời gian bán thải trung bình từ 12 đến 40 giờ. Ví dụ gồm có alprazolam, clonazepam và lorazepam.
• Thuốc tác dụng kéo dài có thời gian bán thải trung bình từ 40 đến 250 giờ. Ví dụ gồm có chlordiazepoxide và diazepam.

Những ai không nên dùng benzodiazepine?

Người lớn tuổi có nguy cơ gặp phải tác dụng phụ của benzodiazepine cao hơn, ví dụ như các vấn đề về trí nhớ và té ngã. Hiệp hội Lão khoa Hoa Kỳ (the American Geriatric Society) khuyến cáo người từ 65 tuổi trở lên không nên dùng benzodiazepine. Hội Dược sĩ Tâm thần và Thần kinh Hoa Kỳ (the College of Psychiatric and Neurologic Pharmacists) khuyến cáo những người từ 55 tuổi trở lên nên tránh dùng benzodiazepine.

Theo một tổng quan tài liệu vào năm 2019, sử dụng benzodiazepine khi mang thai có thể gây sinh non và trẻ sinh ra bị nhẹ cân.

Một nghiên cứu tại Hàn Quốc vào năm 2022 cho thấy khi dùng benzodiazepine liều cao trong ba tháng đầu của thai kỳ sẽ làm tăng nhẹ nguy cơ xảy ra các vấn đề về phát triển và dị tật tim ở thai nhi.

Các thuốc trong nhóm benzodiazepine con có thể làm trầm trọng thêm một số tình trạng và bệnh lý, chẳng hạn như:

• Trầm cảm
• Đau xơ cơ hóa
• Tình trạng thiếu oxy hoặc lượng oxy trong các mô thấp, do các bệnh như:
  • Bệnh hen suyễn
  • Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (copd)
  • Chứng ngưng thở lúc ngủ

Tác dụng phụ

Các thuốc trong nhóm benzodiazepine có một số tác dụng phụ giống nhau nhưng mỗi loại thuốc cũng có những tác dụng phụ riêng. Một số tác dụng phụ thường gặp của tất cả các thuốc trong nhóm benzodiazepine gồm có:

• Buồn ngủ
• Chóng mặt
• Choáng váng

Tác dụng phụ thường gặp của một số loại benzodiazepine được sử dụng phổ biến gồm có:

• Suy hô hấp - tình trạng giảm chức năng trao đổi khí ở phổi (tác dụng phụ của alprazolam, chlordiazepoxide, diazepam, lorazepam và triazolam)
• Buồn nôn hoặc lo âu (tác dụng phụ của temazepam)
• Đau đầu (tác dụng phụ thường gặp của temazepam nhưng là tác dụng phụ hiếm gặp của một số loại benzodiazepine khác)

Các tác dụng phụ hiếm gặp của nhóm thuốc benzodiazepine gồm có:

• Lú lẫn
• Rối loạn nhịp tim
• Mất trí nhớ
• Hung hăng và hành vi bạo lực
• Ảo giác (nhìn hoặc nghe thấy những thứ không có thật)
• Song thị (nhìn một vật thành hai)
• Phát ban
• Thay đổi ham muốn tình dục
• Tiểu khó

Trong thời gian đầu sử dụng benzodiazepine, bạn không nên lái xe, vận hành máy móc hoặc thực hiện các hoạt động đòi hỏi sự tỉnh táo khác cho đến khi hiểu rõ về tác dụng phụ của thuốc.

Tương tác thuốc

Không nên dùng benzodiazepine cùng với các loại thuốc sau để tránh làm tăng nguy cơ suy hô hấp:

• Thuốc giảm đau opioid: Dùng benzodiazepine cùng với oxycodone, hydrocodone hoặc các loại thuốc giảm đau opioid khác có thể gây tử vong. Trong số các ca tử vong do dùng benzodiazepine quá liều, 75% cũng sử dụng cả thuốc giảm đau opioid.
• Thuốc kháng histamin thế hệ 1: Nhóm thuốc này gồm có các loại thuốc không kê đơn như:
  • dimenhydrinate
  • diphenhydramine
  • doxylamine
• Thuốc trị mất ngủ, gồm có zolpidem, eszopiclone và zaleplon.

Các loại thuốc sau đây có thể ảnh hưởng đến cách cơ thể hấp thụ benzodiazepine:

• Thuốc kháng axit: các loại thuốc này có thể làm giảm sự hấp thụ benzodiazepine và làm giảm nồng độ hoạt chất trong máu, do đó làm giảm hiệu quả của thuốc.
• Thuốc ức chế bơm proton (PPI), ví dụ như omeprazole và esomeprazole. Những loại thuốc này được sử dụng để điều trị chứng trào ngược dạ dày - thực quản. Thuốc ức chế bơm proton có thể ngăn cản hoạt động của các men gan đào thải benzodiazepine khỏi cơ thể, điều này làm tăng nồng độ benzodiazepine trong máu và tăng nguy cơ xảy ra tác dụng phụ.

Không dùng các thuốc trong nhóm benzodiazepine cùng với đồ uống có cồn hoặc các chất ức chế hệ thần kinh trung ương khác. Đồ uống có cồn có thể làm tăng các tác dụng phụ như buồn ngủ. Đồ uống có cồn còn làm giảm sự tỉnh táo và điều này làm tăng nguy cơ dùng benzodiazepine quá liều.

Báo ngay cho bác sĩ hoặc đến cơ sở y tế nếu bạn đang dùng benzodiazepine cùng với thuốc giảm đau opioid, đồ uống có cồn hoặc các loại thuốc an thần khác và gặp các triệu chứng dưới đây:

• Chóng mặt hoặc choáng váng
• Buồn ngủ cực độ
• Khó thở

Bạn cần cho bác sĩ biết về tất cả các loại thuốc đang dùng trước khi bắt đầu sử dụng benzodiazepine.

Hội chứng cai thuốc

Dùng benzodiazepine trong một thời gian dài có thể gây lệ thuộc về thể chất và tâm lý.

Khi đột ngột ngừng dùng thuốc, bạn có thể gặp phải hội chứng cai thuốc với các triệu chứng như:

• Ác mộng
• Ảo giác
• Đổ mồ hôi
• Đau đầu
• Đau bụng
• Co giật

Hội chứng cai thuốc có thể rất nghiêm trọng và đe dọa đến tính mạng.

Khi muốn ngừng dùng benzodiazepine, nên giảm liều từ từ thay vì ngừng đột ngột để tránh gặp phải hội chứng cai thuốc.

Các triệu chứng cai thuốc thường nghiêm trọng hơn khi ngừng các loại benzodiazepine tác dụng ngắn vì cơ thể có ít thời gian hơn để thích nghi với việc không có thuốc. Khi cần ngừng dùng benzodiazepine tác dụng ngắn, trước tiên bác sĩ có thể sẽ cho chuyển sang một loại benzodiazepine tác dụng kéo dài như clonazepam và giảm liều từ từ.

Tóm tắt bài viết

Mặc dù nhóm thuốc benzodiazepine có hiệu quả trong điều trị chứng lo âu và mất ngủ nhưng lại có thể gây nghiện và có thể tương tác nguy hiểm với một số loại thuốc khác như thuốc giảm đau opioid.

Điều quan trọng là phải dùng thuốc theo đúng chỉ định của bác sĩ và chỉ nên sử dụng trong thời gian ngắn.

Ngừng dùng benzodiazepine đột ngột sau khi sử dụng một thời gian dài có thể gây ra hội chứng cai thuốc. Đôi khi, tình trạng này có thể gây tử vong. Do đó, không được ngừng dùng benzodiazepine một cách đột ngột mà thay vào đó phải giảm liều dùng từ từ.