Chọc hút bằng kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm để chẩn đoán các tổn thương phần mềm - Bộ y tế 2014

I. ĐẠI CƯƠNG

Kỹ thuật chọc hút tế bào bằng kim nhỏ dưới hướng dẫn siêu âm để chẩn đoán các tổn thương phần mềm được chỉ định trong các trường hợp người bệnh có các tổn thương tại da, tổ chức dưới da, cơ, màng hoạt dịch...với mục đích lấy bệnh phẩm làm xét nghiệm tế bào học, vi khuẩn học.

II. CHỈ ĐỊNH

• Các tổn thương ở da, tổ chức dưới da, khối u trong cơ, khối u của màng hoạt dịch, các hạch ngoại biên... chưa rõ bản chất tế bào.

III. CHỐNG CHỈ ĐỊNH

•  Người bệnh có rối loạn đông máu hoặc đang dùng thuốc chống đông.
•  Nhiễm khuẩn tại chỗ
•  Người bệnh nghi ngờ có tổn thương mạch máu (bất thường động tĩnh mạch, sarcôm mạch máu...).
•  Người bệnh không hợp tác hoặc quá lo lắng.

IV. CHUẨN BỊ

1. Người thực hiện (chuyên khoa): 01 bác sỹ có chứng chỉ siêu âm và chứng chỉ tiêm khớp, 01 điều dưỡng.

2. Phương tiện:

•   01 máy siêu âm có 2 đầu dò: Linear ≥ 7.5 MHZ, Convec 3.5MHZ
•  Túi bọc đầu dò siêu âm hoặc găng vô khuẩn.
•  Kim chọc hút 20-23 Gauge (G) mũi vát, chiều dài kim tùy thuộc vị trí tổn thương, bơm tiêm 5ml.
•  Bông, cồn Iôd sát trùng, panh, băng dính.
•  Lam kính

3. Người bệnh: được giải thích về mục đích thủ thuật, các tai biến có thể xảy ra của thủ thuật, đồng ý ký giấy cam kết thực hiện thủ thuật.

4. Hồ sơ bệnh án.

V. CÁC BƯỚC TIẾN HÀNH

Thực hiện trong phòng thủ thuật cơ cương khớp vô khuẩn theo quy định.

1. Bác sỹ kiểm tra hồ sơ bệnh án hoặc phiếu yêu cầu thực hiện thủ thuật, khám lại người bệnh, xem xét chỉ định, chống chỉ định, kiểm tra giấy cam kết thực hiện thủ thuật.

2. Điều dưỡng hướng dẫn người bệnh tư thế nằm hoặc ngồi thuận tiện cho việc thực hiện thủ thuật. Giải thích cho người bệnh quá trình thực hiện thủ thuật để người bệnh có thái độ hợp tác với người làm thủ thuật.

3. Thực hiện kỹ thuật:

- Người bệnh được đặt ở tư thế thuận tiện cho việc chọc hút tổn thương, tùy theo vị trí tổn thương cụ thể (vai, đùi, cánh tay...)

- Bác sỹ xác định vị trí tiến hành chọc hút

- Điều dưỡng sát khuẩn vị trí chọc hút

- Bác sỹ tiến hành thủ thuật:

•  Đặt đầu dò đã được bọc găng vô khuẩn tại vị trí chọc
•  Dưới hướng dẫn siêu âm đưa kim vào vị trí tổn thương.
•  Rút nhanh piston của xilanh tạo áp lực âm hút bệnh phẩm 3-5 lần. Ngưng khi bệnh phẩm (dịch mô hoặc máu) xuất hiện ở đốc kim.
•  Trả piston lại vị trí ban đầu để cân bằng áp lực và rút kim ra khỏi tổn thương

Hình minh họa: kỹ thuật chọc hút tế bào phần mềm dưới hướng dẫn siêu âm

(Thực hiện tại khoa cơ xương khớp bệnh viện Bạch Mai).

+ Lưu ý:

•  Nếu hút ra trên 0,3 ml máu nên ngưng hút (do đã chọc vào mạch máu), rút kim ra và đổi kim khác tiến hành làm lại thủ thuật.
•  Nếu chọc kim quá sâu vào vùng hoại tử nên rút kim ra, đổi kim mới và chọc lại ở ngoại vi tổn thương

+ Trải bệnh phẩm

•  Bệnh phẩm từ bơm tiêm được xịt ra trên lam thành một giọt duy nhất, nên để mũi kim tiếp xúc với mặt lam lúc xịt, mặt vát ngửa, tránh xịt bệnh phẩm thành nhiều giọt bệnh phẩm sẽ mau khô làm tế bào và hồng cầu chồng chất lên nhau
•  Dùng một lam thứ hai hoặc lamen đặt nhẹ lên bệnh phẩm rồi kéo.

+ Chăm sóc người bệnh ngay sau thủ thuật chọc hút

•  Băng chỗ chọc hút bằng băng dính y tế
•  Dặn người bệnh không để ướt vị trí chọc hút trong vòng 24giờ.

VI. THEO DÕI

•  Chỉ số: mạch, huyết áp, tình trạng chảy máu tại chỗ, tình trạng viêm.
•  Theo dõi các tai biến và tác dụng phụ có thể xảy ra (bên dưới) sau 24 giờ.

VII. TAI BIẾN VÀ XỬ TRÍ

•  Chảy máu: phòng ngừa bằng cách giữ bông lâu, ấn mạnh tại chỗ chọc hút sau khi rút kim khoảng 1 phút, cho đến khi không thấy máu rỉ ra.
•  Nhiễm trùng tại vị trí chọc kim: biểu hiện bằng sưng đỏ, đau, có thể nung mủ (rất hiếm), thường nhẹ và đáp ứng tốt với thuốc giảm đau thông thường và kháng sinh đường uống.
•  Phản ứng thần kinh thực vật: đôi khi người bệnh cảm thấy hơi nhức đầu hoặc sây sẩm trong hoặc sau khi làm thủ thuật, một vài trường hợp (rất hiếm) có thể ngất. Khi đó cho người bệnh nằm nghỉ ngơi yên tĩnh, đo mạch, nhiệt độ, huyết áp, nếu cần có thể cho thở oxy kính 1-2 lít/ phút đến khi tình trạng người bệnh ổn định.