Xét nghiệm Lipase và amylase trong viêm tụy cấp

1. Amylase huyết thanh

Chức năng chính của amylase là phân cắt tinh bột thành các polysaccharide nhỏ hơn ở liên kết bên trong 1 đến 4 alpha trong quá trình tiêu hóa. Các nguồn chính của amylase ở người là tuyến tụy và tuyến nước bọt, nhưng nó có thể được tìm thấy trong các mô khác với số lượng nhỏ.

• Viêm tụy cấp hay đợt cấp của viêm tụy mạn tính. Trong viêm tụy cấp, hoạt độ amylase trong máu thường tăng lên gấp 4-6 lần so với giá trị tham khảo và thường cao song song với nồng độ lipase.
• Tắc nghẽn ống tụy và ung thư tuyến tụy.
• Mức tăng của amylase trong dịch phúc mạc có thể xảy ra trong viêm tụy cấp nhưng cũng có thể xảy ra trong các rối loạn bụng khác, chẳng hạn như tắc nghẽn ruột hoặc giảm lưu lượng máu đến ruột (nhồi máu), thủng ruột non hay thủng ổ loét dạ dày tá tràng.
• Amylase cũng tăng trong viêm tụy mạn tính thường liên quan với chứng nghiện rượu, chấn thương, tắc nghẽn ống tụy.
• Viêm tụy cấp do thuốc
• Ngộ độc rượu cấp.
• Bệnh lý đường mật: Sỏi ống mật chủ, viêm túi mật cấp, tắc mật...
• Suy thận giai đoạn cuối.
• Bệnh lý tuyến nước bọt: Viêm tuyến nước bọt cấp hay mạn tính, tắc nghẽn ống dẫn nước bọt, quai bị.

• Nồng độ amylase máu giảm ở một người có các triệu chứng viêm tụy có thể cho biết các tế bào sản xuất amylase của tuyến tụy bị tổn thương vĩnh viễn, ung thư tụy
• Tổn hại gan nặng: Viêm gan nhiễm độc, xơ gan, nhiễm độc thai nghén, bỏng nặng.
• Nhiễm độc giáp nặng.

Amylase huyết thanh tăng trong vòng 6 đến 12 giờ sau khi khởi phát viêm tụy cấp. Amylase có thời gian bán hủy ngắn khoảng 10 giờ và sẽ trở lại bình thường trong vòng 3-5 ngày.

Lipase chủ yếu được tổng hợp và dự trữ dưới dạng hạt trong tế bào tuyến tụy. Có một số lipase trong cơ thể con người, bao gồm lipase tuyến tụy, lipoprotein, ruột, dạ dày và gan. Hoạt động của tất cả các lipase bị ức chế bởi axit mật. Hoạt động của lipase tuyến tụy phụ thuộc vào sự hiện diện của một enzyme khác.

Chức năng chính của lipase tụy là thủy phân chất béo trung tính thành glycerol và axit béo tự do. Giống như amylase, lipase là một phân tử tương đối nhỏ có thể được lọc bởi thận. Không giống như amylase, lipase có thể được tái hấp thu ở ống thận, làm tăng thời gian bán thải của nó (6,9 đến 13,7 giờ).

Lipase huyết thanh có độ nhạy đối với viêm tụy cấp từ 82-100%. Lipase huyết thanh tăng trong vòng 4 - 8 giờ sau khi bắt đầu xuất hiện các triệu chứng, đạt đỉnh điểm sau 24 giờ và trở lại bình thường trong vòng 8 -14 ngày.

Bệnh nhân bị viêm tụy cấp do rượu có thể có amylase bình thường và lipase huyết thanh tăng cao. Amylase bình thường có liên quan đáng kể với các đợt viêm tụy cấp trước đó, cho thấy nhu mô tụy không còn khả năng sản xuất đủ lượng enzyme.

Mô tụy trong viêm tụy mãn tính cho thấy sự suy giảm đáng kể hoạt động của cả amylase và lipase, với hoạt tính của amylase cho thấy sự giảm nhiều hơn so với lipase (91% so với 26 %).

Ở bệnh nhân tăng triglyceride máu gây ra cấp tính viêm tụy, mức độ amylase huyết thanh có thể bình thường. Nồng độ amylase huyết thanh thấp một cách kỳ lạ do chất ức chế tuần hoàn của amylase huyết thanh cản trở xét nghiệm, nhưng nó có thể được điều chỉnh nếu phòng thí nghiệm nhận biết được huyết tương có màu sữa và thực hiện các kỹ thuật pha loãng nối tiếp.

• Xét nghiệm ưu tiên chỉ định Lipase máu hơn amylase máu trong viêm tụy cấp.
• Sự lựa chọn phụ thuộc vào điều kiện cơ sở xét nghiệm.
• Lipase huyết thanh có độ nhạy đối với viêm tụy cấp từ 82-100%, amylase huyết thanh có độ nhạy chẩn đoán viêm tụy cấp từ 67 – 83% và độ đặc hiệu là 85-98 %.
• Tăng lipase xảy ra sớm hơn và kéo dài hơn so với tăng amylase và do đó đặc biệt hữu ích ở những bệnh nhân xuất hiện> 24 giờ sau khi bắt đầu đau
• Bệnh nhân bị viêm tụy cấp thường có mức tăng amylase và / hoặc lipase gấp ba lần. Tuy nhiên, những bệnh nhân bị viêm tụy cấp tính, viêm tụy cấp do tăng triglycerid máu, và viêm tụy cấp do rượu có thể chỉ bị tăng lipase
• Lipase huyết thanh cũng nhạy hơn so với amylase ở bệnh nhân viêm tụy cấp thứ phát do rượu và tăng triglyceride máu.
• Không tăng amylase ở khoảng 20% bệnh nhân viêm tụy do rượu và ở 50 % bệnh nhân viêm tụy do tăng triglycerid máu.