Quy trình cấy nước tiểu trong xét nghiệm vi sinh lâm sàng

Cấy nước tiểu là một xét nghiệm để tìm vi trùng trong nước tiểu có thể là tác nhân gây nhiễm trùng.

Về nguyên tắc, nước tiểu trong lòng bàng quang là vô trùng. Điều này có nghĩa là nước tiểu không chứa bất kỳ vi khuẩn hoặc các sinh vật nào khác. Tuy nhiên, vi khuẩn có thể xâm nhập vào niệu đạo theo ngược dòng và gây nhiễm trùng đường tiết niệu.

Lúc này, một mẫu nước tiểu sẽ được thu thập và thêm vào một chất thúc đẩy sự phát triển của vi trùng. Nếu không có vi trùng phát triển, kết quả cấy là âm tính, tức không có nhiễm trùng tiểu. Ngược lại, nếu có vi trùng phát triển, kết quả cấy là dương tính, người bệnh nhiễm trùng tiểu.

Mặc dù xét nghiệm cấy nước tiểu không cho biết vị trí nhiễm trùng, kết quả này cũng giúp xác định loại vi trùng gây bệnh cũng như tìm ra loại kháng sinh phù hợp để điều trị nhiễm trùng.

Nhiễm trùng tiểu thường gặp ở phụ nữ và trẻ em gái hơn nam giới. Điều này có thể một phần là do niệu đạo nữ ngắn hơn và gần hậu môn hơn, cho phép vi khuẩn từ ruột tiếp xúc dễ dàng hơn với niệu đạo. Trong khi đó, nam giới lại cho chất kháng khuẩn tự nhiên trong tuyến tiền liệt, sẽ làm giảm nguy cơ nhiễm trùng tiểu.

Triệu chứng của nhiễm trùng tiểu khá đa dạng và rất khác nhau ở mỗi người. Chính vì vậy, nuôi cấy nước tiểu là xét nghiệm cần thiết phải thực hiện trong các bệnh cảnh này và để nhằm các mục tiêu như sau:

• Chẩn đoán xác định nhiễm trùng tiểu
• Tìm nguyên nhân gây nhiễm trùng
• Lựa chọn kháng sinh nhạy cảm đối với tác nhân gây bệnh
• Đánh giá điều trị

Trong hầu hết các trường hợp, bạn không cần phải có bất kỳ sự chuẩn bị đặc biệt nào trước khi thực hiện cấy nước tiểu. Tuy nhiên, nếu đang dùng hoặc gần đây đã dùng thuốc kháng sinh, bạn cần cho bác sĩ biết.

Bạn sẽ được yêu cầu thu thập mẫu nước tiểu giữa dòng để xét nghiệm. Thông thường, lượng nước tiểu đầu tiên trong ngày là đậm đặc và tốt nhất vì nồng độ vi khuẩn sẽ cao hơn các thời điểm sau đó.

Các bước thu thập nước tiểu giữa dòng đúng theo quy trình cấy nước tiểu cần tuân thủ nghiêm túc, nhằm giúp bảo vệ mẫu nước tiểu khỏi vi trùng thường trú trên dương vật hoặc âm đạo gây nhiễu cho kết quả xét nghiệm.

• Rửa tay trước khi bắt đầu thu thập nước tiểu.
• Tháo nắp lọ đựng nước tiểu, đặt xuống với bề mặt bên trong hướng lên trên. Không chạm vào bên trong lọ bằng ngón tay.
• Làm sạch khu vực xung quanh bộ phận sinh dục ngoài: Đối với nam giới, kéo lại bao quy đầu và làm sạch đầu dương vật kỹ lưỡng với gạc sạch. Đối với nữ giới, bộc lộ các nếp gấp của da xung quanh âm đạo bằng một tay, tay còn lại làm sạch khu vực xung quanh âm đạo và niệu đạo kỹ lưỡng với gạc sạch theo chiều từ trước ra sau để tránh lây lan vi khuẩn từ hậu môn đến niệu đạo.

• Bắt đầu đi tiểu vào bồn tiểu: Nữ giới cần giữ các nếp gấp của da xung quanh âm đạo trong khi đi tiểu.
• Sau khi nước tiểu đã chảy thành dòng trong vài giây, đặt lọ thu thập vào dòng. Lấy khoảng 60 mL nước tiểu "giữa dòng" nhưng không làm ngăn chặn dòng chảy.
• Không chạm mép của lọ vào bộ phận sinh dục ngoài. Tương tự như vậy, không để dây dính giấy vệ sinh, lông mu, phân, máu kinh nguyệt hoặc các chất lạ khác trong mẫu nước tiểu.
• Đi tiểu tiếp tục toàn bộ vào bồn tiểu.
• Cẩn thận đậy nắp lọ.
• Cuối cùng là rửa tay với xà phòng dưới vòi nước chảy.

Bạn cần nhanh chóng gửi mẫu bệnh phẩm cho phòng thí nghiệm. Nếu bạn thu thập nước tiểu ở nhà và không thể đưa đến phòng thí nghiệm trong vòng một giờ thì cần phải bảo quản lạnh mẫu nước tiểu, để tránh lây nhiễm vi khuẩn từ môi trường bên ngoài.

Đối với các bệnh nhân tiểu không tự chủ, nhân viên y tế có thể cần phải thu thập mẫu nước tiểu để nuôi cấy bằng cách đặt ống thông tiểu vào bàng quang. Phương pháp này đôi khi cũng được sử dụng để thu thập nước tiểu từ người bệnh nặng và không thể lấy bệnh phẩm đúng theo quy trình cấy nước tiểu. Lúc này, việc sử dụng ống thông để lấy mẫu nước tiểu sẽ làm giảm cơ hội lây nhiễm vi khuẩn từ da hoặc vùng sinh dục trong mẫu nước tiểu.

Cách thu thập mẫu nước tiểu từ trẻ nhỏ có thể được thực hiện bằng cách sử dụng túi nhựa đặc biệt có băng dính xung quanh. Túi được gắn vào bộ phận sinh dục ngoài của trẻ cho đến khi trẻ đi tiểu, thường trong vòng một giờ. Sau đó, túi sẽ được gỡ bỏ cẩn thận và lấy mẫu nước tiểu.

Ngoài ra, ở bệnh nhân không thể lấy nước tiểu từ bàng quang ra niệu đạo bằng các phương pháp thông thường, như do chấn thương, tắc nghẽn do u chèn ép, bác sĩ có thể đưa kim xuyên qua thành bụng, trực tiếp vào lòng bàng quang để lấy nước tiểu. Mẫu bệnh phẩm lấy bằng phương thức này đảm bảo nguy cơ lây nhiễm ở mức độ thấp nhất.

Khi bác sĩ cần xét nghiệm cấy nước tiểu, bạn cần báo cho bác sĩ xem xét lại chỉ định này do kết quả có thể bị sai lệch hoặc kết quả có thể không hữu ích, nếu:

• Bạn đang uống thuốc kháng sinh hoặc vừa kết thúc một đợt kháng sinh.
• Bạn uống thuốc lợi tiểu hoặc vừa uống một lượng nước lớn. Điều này có thể làm loãng nước tiểu và cũng làm giảm số lượng vi khuẩn trong mẫu bệnh phẩm.
• Bạn uống nhiều vitamin C
• Bạn đã được đặt ống thông tiểu kéo dài. Đây là điều kiện nguy cơ cao bị nhiễm trùng tiểu ngược dòng.

Trong các tình huống này, nếu xem xét chỉ định là cần thiết, bác sĩ có thể tăng độ nhạy của cấy nước tiểu bằng cách sử dụng tất cả nước tiểu buổi sáng đầu tiên trong 3 ngày riêng biệt.

Cuối cùng, điều quan trọng nhất là bạn cần luôn tuân thủ đúng quy trình cấy nước tiểu. Bất kỳ sai lệch tại bước nào cũng sẽ khiến mẫu bệnh phẩm bị lây nhiễm và kết quả dương tính giả.

Tóm lại, xét nghiệm cấy nước tiểu là cận lâm sàng cần thiết nhằm chẩn đoán nhiễm trùng tiểu ở cả người lớn và trẻ em. Tuy nhiên, kết quả của xét nghiệm phụ thuộc rất lớn vào quy trình cấy nước tiểu, càng thực hiện chuẩn xác thì kết quả sẽ càng có giá trị.