Những phương pháp chẩn đoán hình ảnh thoát vị đĩa đệm cột sống

1. Bệnh thoát vị đĩa đệm là gì?

Thoát vị đĩa đệm là tình trạng phần nhân nhầy của đĩa đệm vì một nguyên nhân nào đó (có thể do chấn thương hoặc thoái hóa) thoát ra khỏi vị trí bình thường. Khối thoái vị có thể di lệch ra phía sau, hai bên cột sống hoặc ra phía trước chèn ép vào tuỷ sống. Chính vị vậy, bệnh nhân thoái vị địa đệm thường có tình trạng đau lưng mạn tính.

Thoái vị địa đệm có thể xuất phát từ những vùng cột sống có sự thoái hoá từ trước, khi bị chấn thương từ từ hoặc đột ngột có thể gây đứt hoặc tổn thương các dây chằng gây thoát vị đĩa đệm. Thoát vị đĩa đệm cũng có thể xảy ra ở những bệnh nhân có đĩa đệm hoàn toàn bình thường nhưng do chấn thương cột sống một cách đột ngột với một lực đủ mạnh khiến tổn thương cột sống và gây thoát vị đĩa đệm.

Một số các yếu tố thúc đẩy tình trạng thoái vị đĩa đệm bao gồm các yếu tố sau:

• Tuổi tác: Bệnh nhân càng lớn tuổi có nguy cơ càng cao bị thoái hoá cột sống và là nguyên nhân hàng đầu gây thoát vị đĩa đệm.
• Sự chết tế bào: Tế bào trong cơ thể sẽ được lập trình để chết đi theo một chương trình có sẵn. Việc gia tăng hiện tượng chết theo chu trình này tại đĩa đệm cũng góp phần gây nên thoát vị đĩa đệm.
• Bất thường về collagen.
• Mạch máu bất thường.
• Mang vác những vật nặng thường xuyên.
• Proteoglycan bất thường.
• Béo phì.
• Lối sống ít vận động.
• Thể lực kém.

Những biểu hiện lâm sàng của thoát vị đĩa đệm gồm 2 hội chứng chính là hội chứng cột sống và hội chứng rễ thần kinh.

• Hội chứng cột sống: Bao gồm những dấu hiệu lệch vẹo cột sống, các cơ cạnh sống co cứng, bệnh nhân bị giới hạn tầm vận động cột sống, xuất hiện các điểm đau cột sống, chỉ số Schober giảm dưới 13/10, đo khoảng cách ngón tay – mặt đất tăng.
• Hội chứng rễ thần kinh: Bệnh nhân có điểm đau cạnh sống, có thể có dấu hiệu “bấm chuông “ dương tính, những điểm đau Valleix dương tính, thực hiện nghiệm pháp Lasègue dương tính. Bệnh nhân cũng có thể có rối loạn vận động, cảm giác theo chi phối của rễ thần kinh bị chèn ép.

Ở bệnh nhân thoát vị đĩa đệm, X-quang cột sống phải được chụp ở hai tử thế thẳng và nghiêng để có thể thấy được tam chứng Barr:

• Lệch vẹo cột sống trên phim thẳng.
• Chiều cao gian đốt sống giảm.
• Độ ưỡn cột sống ở phim nghiêng giảm.

Đĩa đệm là mô cơ quan không cản quang trên phim X-quang nên sẽ không thấy được hình ảnh trực tiếp. Thoát vị địa đệm trên X-quang chỉ có thể đánh giá gián tiếp thông qua sự thay đổi của những đặc điểm như khoảng cách giãn đốt sống, các đốt sống cận kề và đường cong cột sống.

Bằng cách sử dụng thuốc cản quang bơm vào khoang dưới nhện của tủy sống, sau đó bệnh nhân được chụp X quang ở hai tư thế thẳng – nghiêng và chếch 3⁄4 phải, trái.
Thoát vị đĩa đệm sẽ được chẩn đoán dựa trên nhìn thấy hình ảnh cắt cụt rễ thần kinh, dấu ấn lõm cột thuốc cản quang, (hay còn gọi là dấu hiệu hình đồng hồ cát), hình ảnh cũng có thể là gián đoạn cột thuốc hoặc cắt cụt hoàn toàn của cột thuốc cản quang.
Chụp bao rễ thần kinh là phương pháp cung cấp cho bác sĩ những hình ảnh gián tiếp của thoát vị đĩa đệm thông qua hình ảnh hẹp ống sống, lỗ tiếp hợp. Tuy nhiên, hạn chế là do không cho được hình ảnh trực tiếp của đĩa đệm nên có một số trường hợp không phân biệt được chèn ép do các nguyên nhân khác. Hiện nay, có nhiều sự tiến bộ trong chuyên ngành chẩn đoán hình ảnh, sự ra đời của chụp cộng hưởng mang lại nhiều lợi ích trong chẩn đoán thoát vị đĩa đệm nên chụp bao rễ thần kinh ít được áp dụng.

Chụp cắt lớp vi tính rất có giá trị trong các trường hợp thoát vị đĩa đệm đi kèm những tình trạng thoái hóa các thành phần của cột sống như: xương, dây chằng, khớp liên mấu... Những dấu hiệu của thoái hoá có thể thấy như vôi hóa dây chằng dọc sau, dày dây chằng vàng và mỏ xương. Tuy nhiên, cắt lớp vi tính có những hạn chế trong đánh giá cấu trúc mô mềm như mô đĩa đệm và mức độ thoát vị.

Nhờ vào nguyên lý cộng hưởng từ, trên ảnh cộng hưởng từ những tổ chức có nhiều nước sẽ có giảm tín hiệu trên ảnh T1 và gia tăng tín hiệu trên ảnh T2. Mô đĩa đệm bình thường có ranh giới rõ, tín hiệu trên T1 giảm và tín hiệu trên T2 tăng do có nhiều nước. Ở những đĩa đệm bắt đầu có tình trạng bị thoái hóa, do không có nước nên tín hiệu trên T2 không tăng khi so sánh với các đĩa đệm xung quanh. Hình ảnh của những khối thoát vị của đĩa đệm là phần đồng tín hiệu với phần đĩa đệm và nhô ra phía sau so với bờ sau thân đốt sống. Hình ảnh khối thoát vị có thể thấy rõ trên ảnh T1W và T2W. Vị trí thoát vị hay gặp nhất là ra sau, dựa trên các mặt cắt dọc hay cắt ngang để đánh giá các thể thoát vị. Để xác định chính xác được vị trí của phần đĩa đệm bị thoát vị so với vị trí ống tủy và các mức độ chèn ép tủy và rễ thần kinh.

Chụp cộng hưởng từ được xem là xét nghiệm có giá trị như một “tiêu chuẩn vàng” trong chẩn đoán thoát vị đĩa đệm. Hình ảnh MRI cho phép loại trừ các tổn thương bên trong tủy sống. Ưu điểm của cộng hưởng từ cho thấy hình ảnh của ống tủy, hình ảnh đĩa đệm với độ phân giải cao, quan sát được theo nhiều hướng khác nhau. Bên cạnh đó, MRI là một phương pháp an toàn, không độc hại cho người bệnh.