Một số thông tin cần biết về bệnh viêm tụy cấp - Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn

A. Nguyên nhân

• Sỏi mật
• Lạm dụng rượu
• Dùng các loại thuốc như furosemide và azathioprine v.v.
• Sử dụng estrogen ở những phụ nữ có lượng lipid máu cao
• Cường cận giáp và canxi máu cao

• Viêm tuyến mang tai cấp do virus (quai bị)
• Tăng lipid máu (đặc biệt là tăng triglycerides)
• Tổn thương tuyến tụy do phẫu thuật hoặc nội soi
• Tổn thương tuyến tụy do chấn thương bầm dập hoặc xuyên thấu
• Ung thư tụy
• Giảm cung cấp máu cho tuyến tụy, ví dụ do tụt huyết áp nghiêm trọng
• Viêm tuỵ di truyền
• Ghép thận

B. Triệu chứng

Hầu như tất cả bệnh nhân viêm tụy cấp đều đau bụng dữ dội ở vùng thượng vị, dưới xương ức.

• Cơn đau thường lan ra sau lưng trong khoảng 50% trường hợp. Đau ít khi khởi phát ở bụng dưới. Đối với viêm tụy cấp do sỏi mật, đau thường bắt đầu đột ngột và đạt cường độ tối đa trong vài phút.
• Đau thường tiến triển trong một vài ngày ở những trường hợp viêm tụy do nghiện rượu. Cơn đau sau đó sẽ liên tục, trở nên nghiêm trọng hơn, có tính chất xâm nhập, kéo dài nhiều ngày.
• Đau khi ho và hít thở sâu. Tư thế ngồi thẳng và nghiêng về phía trước giúp giảm đau.
• Đa số bệnh nhân đều cảm thấy buồn nôn và nôn, đôi khi đến độ nôn khan.
• Thông thường, sử dụng liều cao thuốc giảm đau opioid cũng không thể đẩy lùi hoàn toàn được cơn đau.
• Ở một số bệnh nhân, đặc biệt những người viêm tụy cấp do lạm dụng rượu, thường không có bất kỳ triệu chứng nào khác ngoài những cơn đau vừa phải. Nhưng đối với các bệnh nhân khác thì cơn đau lại thật dữ dội.

Bệnh nhân thường suy sụp, vã mồ hôi, nhịp tim nhanh (100-140 nhịp/ phút), thở nhanh, nông.

• Thở nhanh xảy ra khi bệnh nhân bị viêm phổi, xẹp phổi, hoặc tràn dịch màng phổi.
• Tình trạng này làm giảm lượng nhu mô phổi cần thiết để chuyển oxy từ không khí vào máu.

Lúc đầu, nhiệt độ cơ thể bình thường, nhưng một vài giờ sau có thể sốt đến 37,7- 38,3 ° C.

Huyết áp có thể cao hoặc thấp, nhưng có khuynh hướng tụt khi người bệnh đứng dậy, gây xây xẩm choáng váng.

Khi viêm tụy cấp tiến triển nặng hơn, người bệnh có thể lơ mơ, thậm chí mất ý thức hoàn toàn. Kết mạc mắt đôi khi có màu vàng. 

C. Biến chứng

• Tổn thương ở tuyến tụy tạo điều kiện cho những enzym đã được kích hoạt cùng các độc tố như cytokine vào máu gây huyết áp thấp, gây thiệt hại cho các cơ quan ngoài ổ bụng như phổi và thận. Phần mô tuyến tụy sản xuất nội tiết tố, đặc biệt là insulin có khuynh hướng không bị ảnh hưởng hoặc hư tổn.
• Khoảng 20% bệnh nhân viêm tụy cấp có trướng hơi vùng thượng vị. Điều này xảy ra do thức ăn trong dạ dày và ruột ngưng chuyển động (tình trạng liệt ruột).
• Trong viêm tụy cấp nặng, một phần của tuyến tụy bị hoại tử, máu và dịch tụy có thể thoát vào khoang bụng, dẫn đến giảm thể tích máu, tụt huyết áp nặng, sốc. Viêm tụy cấp nặng có thể gây tử vong.
• Nhiễm trùng trong viêm tụy là một nguy cơ, đặc biệt là sau tuần đầu tiên của bệnh. Nghi ngờ nhiễm trùng khi tình trạng của người bệnh xấu đi, sốt và bạch cầu cao xảy ra sau khi các triệu chứng khác đã bắt đầu giảm nhẹ. 
• Đôi khi các enzym tuyến tụy, các chất dịch và mảnh vỡ mô tích tụ lại thành nang (nang giả) trong tuyến tụy, phình ra như quả bóng. 

D. Chẩn đoán

• Tình trạng đau bụng đặc trưng giúp thầy thuốc nghi ngờ viêm tụy cấp, đặc biệt ở những người có bệnh lý túi mật hoặc nghiện rượu. Khi thăm khám, các cơ thành bụng thường co cứng. Khi nghe bụng bằng ống nghe, âm thanh nhu động ruột rất ít hoặc không có.
• Không xét nghiệm máu đơn độc nào chứng minh được viêm tụy cấp, nhưng một số xét nghiệm có thể xác nhận chẩn đoán. Lượng amylase và lipase (hai enzyme sản xuất bởi tuyến tụy) trong máu thường tăng vào ngày đầu tiên của bệnh, rồi trở về mức bình thường sau 3 đến 7 ngày. Nếu bệnh nhân đã có nhiều đợt viêm tụy tái phát, mức độ của các enzym này có thể không tăng, vì quá nhiều tế bào của tuyến tụy đã bị phá hủy và những tế bào còn sót lại không đủ để sản xuất ra enzym. Lượng tế bào bạch cầu thường tăng.
• Xquang bụng có thể cho thấy hình ảnh các quai ruột dãn, hiếm khi thấy được một hoặc nhiều sỏi mật. X-quang ngực giúp phát hiện các vị trí xẹp phổi hoặc tràn dịch màng phổi.
• Siêu âm có thể tìm thấy sỏi trong túi mật hoặc ống mật chủ và tuyến tụy sưng to.
• CT scan đặc biệt hữu ích trong phát hiện viêm tụy và được sử dụng ở những bệnh nhân viêm tụy cấp nặng và những bệnh nhân có biến chứng, như tụt huyết áp rất thấp chẳng hạn. Do cung cấp hình ảnh rất rõ ràng, CT scan giúp bác sĩ chẩn đoán viêm tụy cấp khá chính xác.

E. Điều trị

Bệnh nhân viêm tụy nhẹ cần được nhập viện ngắn hạn, dùng thuốc giảm đau và nhịn ăn để giúp tuyến tụy được "nghỉ ngơi". Thông thường, có thể ăn uống bình thường trở lại sau 2 đến 3 ngày mà không cần điều trị thêm.

Những bệnh nhân viêm tuỵ trung bình đến nặng cần được nhập viện.

• Lúc đầu, họ phải nhịn ăn uống, vì ăn uống kích thích tuyến tụy.
• Các triệu chứng đau và buồn nôn được kiểm soát bằng thuốc tiêm tĩnh mạch.
• Truyền dịch tĩnh mạch.
• Bệnh nhân viêm tụy cấp nặng được nhận vào đơn vị chăm sóc tích cực (săn sóc đặc biệt), nơi mà các dấu hiệu sinh tồn quan trọng như mạch, huyết áp, nhịp thở, lượng nước tiểu sẽ được giám sát liên tục.
• Mẫu máu được lấy nhiều lần để giám sát các thành phần khác nhau của máu như hematocrit, lượng đường glucose, các chất điện giải, số lượng bạch cầu, lượng amylase và lipase.
• Đặt sonde dạ dày (ống mũi-dạ dày) để loại bỏ chất dịch và hơi, đặc biệt khi bệnh nhân buồn nôn, ói mửa kéo dài và có kèm liệt ruột.
• Dinh dưỡng qua đường tiêm tĩnh mạch, qua ống mũi dạ dày, hoặc phối hợp cả hai.
• Đối với những bệnh nhân tụt huyết áp hoặc đang bị sốc, thể tích máu cần được duy trì cẩn thận bằng các loại dịch truyền tĩnh mạch, đồng thời theo dõi chặt chẽ hoạt động của tim.
• Một số bệnh nhân cần thở oxy và hầu hết các trường hợp nặng đều cần đến thở máy.
• Điều trị viêm tụy cấp do sỏi mật tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng. Nếu viêm tụy nhẹ, có thể trì hoãn việc cắt túi mật cho đến khi các triệu chứng giảm dần

Nguồn: Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn