Xung huyết - bệnh viện 103

1. Định nghiã :

• Xung huyết là hiện tượng lượng máu tăng lên nhiều hơn lúc thường ở trong các mạch máu.
• Tiếng Hylạp hyperemia xung huyết nghĩa là quá nhiều máu (too much blood )  trong tuần hoàn ngoại vi .

2. Phân loại :

Xung huyết có hai loại xung huyết chủ động và xung huyết thụ động , ( cấp tính hay mạn tính ).

2-1.  Xung huyết chủ động (Active hyperemia )

Xung huyết chủ động là xung huyết xảy ra ở động mạch .

Xung huyết chủ động xuất hiện do động mạch chủ động giãn to , thường là giãn các các tiểu động mạch  ( arterioles ) làm cho máu vào trong các mao mạch nhiều (capillarity) hơn . Nó thường có tính chất cục bộ, chỉ xảy ra ở một vùng trong cơ thể.

Nguyên nhân : 

Có thể có nhiều nguyên nhân khác nhau như kích thích do sức nóng ( đắp khăn nóng…) , do hóa chất ( độc tố vi khuẩn…) do tia cực tím, do chất nội tiết ( xung huyết ở vú, ở niêm mạc tử cung diễn biến từng đợt dưới ảnh hưởng của nội tiết sinh dục).

Cơ chế :

Xung huyết chủ động có nhiều nguyên nhân nhưng chúng có một cơ chế chung là gây rối loạn thần kinh vận mạch.Các nguyên nhân  tác động bằng cách kích thích các thần kinh giãn mạch hoặc làm liệt các thần kinh co mạch.

Biểu hiện :

• Vì trong xung huyết chủ động, thể tích và lưu lượng máu đều tăng ở một khu vực nhất định cho nên một tạng bị xung huyết chủ động có tăng một phần nào về thể tích, trọng lượng và độ rắn .
• Tạng mầu đỏ rực, khi cắt ngang thì  máu chảy nhiều ra.
• Nhiệt độ nơi xung huyết tăng cao. Dưới kính hiển vi , các mao mạch máu giãn to và ứ đầy hồng cầu .
• Những biến đổi khác phụ thuộc vào nguyên nhân gây xung huyết.

Hậu quả : 

• Xunng huyết chủ động thời gian thường ngắn , nên thường không gây nên hậu quả .
• Nếu kéo dài, có thể có những biến đổi . vì có nhiều máu động mạch chảy  tới , o xy và chất dinh dưỡng được đưa tới nhiều hơn do đó  kích thích sự chuyển hóa của tế bào khiến chúng sinh sản nhiều hơn mô bình thường dẫn đến xơ hoá  .

2-2 .Xung huyết thụ động ( passive hyperemia  hay passive congestion )

Xung huyết thụ động là xung huyết xảy ra ở tĩnh mạch . Nó xuất hiện do dòng máu tĩnh mạch ngăn trở , máu ứ đầy trong tĩnh mạch khiến tĩnh mạch giãn ra một cách thụ động . Nó có thể xảy ra ở toàn cơ thể hoặc có tính chất cục bộ .

Nguyên nhân của xung huyết toàn diện.

• Ở cơ thể có hai cơ quan mà toàn bộ máu phải đi qua là tim và phổi . Tuần hoàn máu nếu bị ngừng trệ ở một trong hai cơ quan này sẽ dẫn tới xung huyết thụ động toàn diện .
• Ở tim , nguyên nhân thường là hẹp lỗ van hai lá và suy tim, đôi khi hay hở lỗ van tim hai lá, van động mạch chủ.
• Ở phổi , nguyên nhân thường là giãn phế nang và xơ hóa phổi. Trong giãn phế nang , thành phế nang bị giãn to nên rất mỏng làm cho các mao mạch bị xẹp đi khiến máu khó lưu thông . Trong xơ hóa phổi ( thường do lao ),  do mao mạch bị lấp tắc nên cũng gây nên ngừng trệ tuần hoàn .

Nguyên nhân của xung huyết tại chỗ .

• Thường do chướng ngại cơ giới như tĩnh mạch bị đè do một khối u , do  phình mạch hay bởi tử cung có thai hoặc tĩnh mạch bị tắc bởi cục nghẽn hoặc vật tắc 
•  Xanh tím vì máu kém tươi ( thiếu ô xy ) .
•  Lạnh da vì đốt cháy kém ( chuyển hoá cơ bản giảm ) .

 Hậu quả : So với xung huyết chủ động  thì xung huyết thụ động đưa tới những hậu quả nghiêm trọng hơn do :

Tổ chức gần tĩnh mạch đó , đặc biệt là các tế bào nhu mô sẽ bị những tổn thương thoái hóa .

• Trong trường hợp xung huyết thụ động toàn thân thì lúc đó là lúc xuất hiện tổn thương ở phủ tạng . Trong số đó, hay gặp nhất và rõ rệt nhất là tổn thương ở phổi và gan.
• Xung huyết thụ động ở phổi hay gặp nhất trong bệnh hẹp van hai lá.

Phổi tim là các tổn thương ở phổi do suy tim  ( suy tim trái , suy tim toàn bộ gây nên )

• Tổn thương đại thể : Cả hai phổi thường mầu nâu xẫm , to  chắc .
• Tổn thương vi thể : Dưới kính hiển vi , thấy các mao mạch của thành phế nang giãn to , thành mao mạch dầy lên .
•  Thành các phế nang phù và xơ hóa.
•  Đặc biệt là trong phế nang , có những thực bào khá lớn chứa sắc tố máu hemosiderin  màu vàng nâu , tế bào đó gọi là “ tế bào tim ”.

 Xung huyết thụ động ở gan.

Cũng xảy ra giống điều kiện ở phổi nên thường gọi là “ gan tim”. Gan  tim là các tổn thương ở gan  do suy tim  ( suy tim phải  , suy tim toàn bộ ) gây nên .

Tổn thương đại thể :

• Do các mao mạch máu nan hoa đều bị xung huyết nên gan chở nên to , mầu đỏ xẫm , nhưng có xen lẫn những vùng mầu vàng .
• Trên mặt cắt, mầu sắc càng phân biệt rõ ràng hơn : hình tiểu thùy gan rất rõ, vùng trung tâm tiểu thùy mầu đỏ đậm do xung huyết, vùng gần đó mầu vàng do thoái hóa mỡ .
• Sự xen kẽ giữa những vùng mầu đỏ và mầu vàng này khiến cho mặt cắt của gan có hình vân như mặt cắt của một hạt cau nên người ta gọi là “ gan hạt cau ”.

Hình ảnh vi thể  :

• Cho thấy các mao mạch nan hoa giãn ra , đặc biệt ở vung trung tâm tiểu thùy, chúng giãn rất rộng, các bè gan ở vùng này bị teo lại, tế bào gan ở các bè bị thoái hóa mỡ . thường thì vùng trung gian cũng bị thoái hóa mỡ .
• Nếu nặng, vùng trung tâm và vùng trung gian bị hoại tử, các tế bào gan tan rã, biến mất và bị thay thế bằng máu.
• Lúc này, chỉ còn các tế bào gan ở quanh khoảng cửa là còn nguyên vẹn . Hình ảnh này tạo cho người ta cảm giác là một tiểu thùy gan nhưng trung tâm tiểu thùy lại là  khoảng cửa. Do đó , có tên gọi là hình ảnh “ gan đảo ngược “.
• Cuối cùng , tổ chức xơ sẽ thay thế những vùng tế bào nhu mô gan bị hoại tử và lan tỏa dần ra xung quanh , gây nên xơ hóa gan và được gọi là xơ gan tim .
• Xơ gan tim thường tổ chức xơ phát triển  ở cả trung tâm và  ngoại vi của tiểu thuỳ  nên gọi là xơ gan lưỡng cực .

Trên lâm sàng khi được điều trị suy tim giảm , máu trong các tĩnh mạch lại được lưu thông và làm cho gan nhỏ lại và khi đó gọi là “gan đàn xếp “ .

Nguồn: Bệnh viện 103