Nghiệm pháp Valsalva là gì?

Vào năm 1704, Antonio Maria Valsalva (1666-1723) đã giới thiệu nghiệm pháp của mình như là một kỹ thuật để đẩy mủ ra khỏi tai giữa. Nghiệm pháp sau đó đã bị lãng quên mãi đến năm 1859, Weber sử dụng nó để làm thay đổi mạch đập theo ý muốn. Bắt đầu từ những năm 1950, nhiều nhà nghiên cứu khác đã báo cáo rằng đáp ứng Valsalva bất thường rõ rệt ở những bệnh nhân suy tim sung huyết.

Trong y học hiện đại ngày nay, nghiệm pháp Valsalva là một kỹ thuật thở có thể được sử dụng để giúp chẩn đoán các vấn đề xảy ra ở hệ thống thần kinh tự trị (hệ thần kinh thực vật). Nghiệm pháp này cũng được sử dụng với mục đích giúp khôi phục nhịp tim bình thường nếu tim người bệnh bắt đầu đập quá nhanh.

Nguyên lý chung: Nghiệm pháp Valsalva được thực hiện bằng cách thở ra gắng sức cùng lúc với đóng nắp thanh môn sau khi đã hít vào tối đa. Động tác này được mô tả giống như động tác rặn khi đại tiện và có tác dụng làm gia tăng áp lực trong lồng ngực. Nghiệm pháp Valsalva đề cập đến những thay đổi về huyết áp và mạch đập, xảy ra trong cả giai đoạn rặn của nghiệm pháp và giai đoạn phục hồi sau khi không còn rặn nữa.

Thiết bị: Dụng cụ để thực hiện nghiệm pháp Valsalva rất đơn giản, chỉ cần một ống nghe và một huyết áp kế. Ngoài ra để kết quả đo trực quan và dễ ghi nhận, bạn có thể sử dụng máy siêu âm Doppler đầu dò tần số cao để ghi nhận sự thay đổi dòng chảy bên trong động mạch cánh tay.

Quy trình thực hiện:

Trước khi thăm khám, bác sĩ cần chào hỏi và khai thác bệnh sử của người bệnh. Để thực hiện đúng nghiệm pháp, bác sĩ cần hướng dẫn, làm mẫu và kiểm tra bệnh nhân thực hiện kỹ thuật thở - các động tác hít thở theo yêu cầu trong những khoảng thời gian nhất định.

Đầu tiên, bệnh nhân cần hít một hơi thật sâu sau đó yêu cầu bệnh nhân thở ra và rặn mạnh giống như động tác rặn khi đại tiện, trong khi một tay đang bịt mũi lại. Giữ nguyên động tác này trong khoảng 10 giây rồi yêu cầu bệnh nhân hít thở bình thường.

Bác sĩ sẽ đo đáp ứng Valsalva bằng cách sử dụng máy đo huyết áp trong các nghiên cứu lâm sàng giai đoạn bệnh nhân rặn được chuẩn hóa bằng cách cho bệnh nhân ngậm 1 ống nối với bộ chuyển đổi áp suất để đảm bảo áp suất khi thở ra từ 30-40mmHg trong ít nhất 10s. Trước tiên, bơm túi hơi của huyết áp kế lên 15mmHg so với mốc huyết áp tâm thu lúc nghỉ của bệnh nhân và giữ nguyên mức áp suất này trong suốt nghiệm pháp và trong 30s sau đó. Yêu cầu bệnh nhân thực hiện nghiệm pháp Valsalva trong 10s sau đó tiếp tục hô hấp bình thường. Bác sĩ lắng nghe tiếng korotkoff trên động mạch cánh tay trong suốt quá trình thực hiện. Tiếng korotkoff sẽ xuất hiện khi huyết áp bệnh nhân vượt quá áp suất trong túi hơi.

Đáp ứng Valsalva bình thường được chia thành 4 giai đoạn:

• Giai đoạn 1: Huyết áp tâm thu tăng nhanh do áp lực trong lồng ngực gia tăng tác động trực tiếp lên động mạch chủ.
• Giai đoạn 2: Huyết áp giảm xuống do giảm hồi lưu tĩnh mạch khi bệnh nhân tiếp tục thực hiện động tác rặn.
• Giai đoạn 3: Ngay sau khi bệnh nhân ngưng rặn và thở ra, huyết áp giảm thêm nửa do sự ứ đọng máu tạm thời trong các tĩnh mạch phổi.
• Giai đoạn 4: Huyết áp tăng quá đà vượt mức huyết áp trong túi hơi chủ yếu là do phản xạ giao cảm gây ra bởi tình trạng hạ huyết áp trước đó.

Như vậy, khi nghe trên động mạch cánh tay tiếng korotkoff sẽ xuất hiện trong giai đoạn 1 và 4 nhưng không có trong giai đoạn 2 và 3 của nghiệm pháp. Những thay đổi về nhịp tim lệch 1 pha so với thay đổi huyết áp. Có nghĩa là nhịp tim sẽ tăng trong giai đoạn 2 và 3 và giảm trong giai đoạn 4.

Đáp ứng Valsalva bất thường:

Ở những bệnh nhân bị suy tim sung huyết, có 2 loại đáp ứng Valsalva bất thường:

• Không có đáp ứng quá đà do huyết áp của bệnh nhân không tăng lên trong giai đoạn 4, do đó chỉ nghe được tiếng korotkoff trong giai đoạn 1.
• Đáp ứng sóng vuông do huyết áp tăng lên song song với áp suất trong lồng ngực do đó tiếng korotkoff nghe được trong suốt giai đoạn 1 và 2.

Tiếng korotkoff luôn nghe được trong giai đoạn 1 bất kể đáp ứng Valsalva bình thường hay bất thường. Nếu tiếng korotkoff không xuất hiện trong giai đoạn này có nghĩa là áp suất trong lồng ngực tăng lên không đủ cao khi thực hiện nghiệm pháp và kết quả đo không sử dụng được. Thuốc ức chế beta có thể gây ra đáp ứng dương tính giả chủ yếu là không có đáp ứng quá đà trong giai đoạn 4.

Ở những bệnh nhân suy tim sung huyết, tiếng korotkoff sẽ không xuất hiện trong giai đoạn 4 vì trái tim suy không co bóp đủ để làm tăng cung lượng tim đáp ứng với tình trạng hạ huyết áp. Và đáp ứng hạ huyết áp không xảy ra trong giai đoạn 2 do tình trạng tăng thể tích máu tĩnh mạch trung tâm duy trì hồi lưu tĩnh mạch về tim phải liên tục và phổi sung huyết cung cấp máu dồi dào cho tim trái trong suốt quá trình làm nghiệm pháp.

Kỹ thuật đơn giản này được ứng dụng trong một số trường hợp khác nhau nhưng mục tiêu quan trọng vẫn là tạo ảnh hưởng lên huyết áp và nhịp tim của người bệnh.

Phục hồi nhịp tim: Nghiệm pháp Valsalva có thể hỗ trợ người đang mắc chứng nhịp tim nhanh. Nếu lần thực hiện đầu tiên không đáp ứng, bác sĩ có thể khuyến khích bệnh nhân thực hiện lại lần 2.

Chẩn đoán rối loạn hệ thần kinh thực vật: Ngoài việc trợ giúp điều trị nhịp tim nhanh, thao tác Valsalva cũng có thể được sử dụng để giúp chẩn đoán những rối loạn của hệ thống thần kinh tự trị. Sự thay đổi của nhịp tim và huyết áp qua các giai đoạn khác nhau của nghiệm pháp Valsalva có thể giúp bác sĩ xác định các vấn đề trong chức năng thần kinh giao cảm và phó giao cảm.

Trong trường hợp bệnh nhân mắc hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng (POTS), huyết áp sẽ gia tăng đáng kể trong giai đoạn 2 và 4 của nghiệm pháp. Hội chứng nhịp tim nhanh tư thế đứng là tình trạng huyết áp suy giảm đột ngột lúc người bệnh đứng lên sau khi ngồi hoặc nằm. Đây là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, có thể dẫn đến ngất xỉu, té ngã cũng như các biến chứng khác.

Điều trị tai bị ù: Nghiệm pháp Valsalva cũng có thể giúp chúng ta xử lý các trường hợp tương đối vô hại, chẳng hạn như tình trạng không khí tạm thời chặn ống Eustachian - ống thính giác ở tai trong. Đa số chúng ta có thể đã trải qua cảm giác ù tai này trong quá trình máy bay cất cánh, hạ cánh hay đi lặn biển.

Luyện tập thể hình: Nghiệm pháp Valsalva có thể được cho là kiểu thở tối ưu để tạo ra lực tối đa và thường được sử dụng trong một số bài tập thể hình cần sự ổn định của phần thân như squat, deadlift, bench press... Tuy nhiên, người tập cần tham vấn ý kiến huấn luyện viên trước khi tự ý thực hành nghiệm pháp này.

Chống chỉ định nghiệm pháp Valsalva ở những bệnh nhân mới bị tình trạng xuất huyết, mới phẫu thuật ở mắt hoặc ở hệ thần kinh trung ương gần đây. Nghiệm pháp cũng không nên thực hiện ở những bệnh nhân nhồi máu cơ tim cấp vì nó có thể thúc đẩy đến rối loạn nhịp tim, mặc dù ở những bệnh nhân mắc bệnh thiếu máu cơ tim mạn tính nghiệm pháp an toàn và thậm chí còn được sử dụng để chấm dứt cơn đau thắt ngực.