Hình ảnh X quang trong chẩn đoán tắc ruột

Chẩn đoán hình ảnh đóng một vai trò quan trọng trong việc chẩn đoán tắc ruột cũng như giúp xác định sự lựa chọn và thời điểm xử trí thích hợp. Chỉ định chụp x quang tắc ruột có mục đích chính là:

• Phân biệt tắc nghẽn cơ học thực sự với tắc ruột hoặc táo bón
• Xác định vị trí tắc nghẽn, là tắc ruột non hay tắc đại tràng
• Xác định nguyên nhân cơ bản gây tắc ruột
• Đánh giá các biến chứng của tắc ruột, như thiếu máu cục bộ hoặc thủng ruột
• Đánh giá khả năng bảo tồn của các đoạn ruột liên quan

Chụp X-quang là một xét nghiệm ban đầu được thực hiện để chẩn đoán tắc ruột. Các phát hiện trên phim chụp X-quang gợi ý tắc ruột bao gồm các quai ruột giãn với mức khí – dịch, ruột xẹp ở đoạn xa, không có khí trong bụng hoặc có cách khác là dấu hiệu "chuỗi ngọc" cho thấy đầy hơi bị kẹt trong thành ruột.

Chính vì vậy, bác sĩ lâm sàng nên chỉ định một phim chụp X-quang bụng không sửa soạn đơn giản trước các trường hợp bệnh nhân ban đầu nghi ngờ tắc ruột. Đó là các đối tượng nhập viện vì có các triệu chứng đau tức bụng, buồn nôn, nôn, chướng bụng và táo bón, bí trung tiện.

Các kết quả chụp X-quang bụng không sửa soạn sau đây giúp khẳng định tắc ruột:

• Các quai ruột giãn ra với sự hiện diện của mực nước hơi
• Ở tư thế nằm ngửa, ước tính độ căng của đoạn ruột được thực hiện dựa trên chiều rộng của các quai ruột.
• Ở tư thế bên, mực nước hơi được nhìn thấy rõ ràng hơn
• Hình ảnh xẹp ruột ở đoạn xa
• Tắc ruột non phải gây ra hiện tượng giãn nở trên 2,5cm đường kính ruột mới có thể nhìn thấy được trên phim chụp X-quang
• Bụng chướng chứa nhiều hơi
• Dấu hiệu "chuỗi ngọc" khi quan sát thấy trên thành ruột chứa một phần chất lỏng và bọt khí tích tụ dọc theo bề mặt

Phương tiện hình ảnh học với x quang bụng chỉ có độ nhạy 50-60% đối với tắc ruột non. Trong hầu hết các trường hợp, X quang bụng sẽ có các đặc điểm gợi ý khả năng tắc ruột non như sau:

• Các quai ruột non giãn ra gần đến chỗ tắc nghẽn
• Các vòng quai ruột giãn nở tập trung ở vùng trung tâm
• Đường kính của quai ruột giãn từ trên 2,5 - 3 cm là đạt yếu tố cần thiết hướng tới chẩn đoán tắc ruột
• Quan sát thấy các nếp vòng ở ruột non, chạy vòng quanh chu vi ruột
• Có mực nước hơi nằm ở vùng trung tâm
• Trong cùng một vòng ruột nhưng mực nước hơi ở các độ cao khác nhau (chiều cao chênh lệch từ trên 2 cm).

Bụng chướng đầy hơi. Tuy nhiên, nếu phim chụp x quang tắc ruột non không thấy dấu hiệu này thì cũng không thể loại trừ được chẩn đoán. Nguyên nhân là vì trong tắc ruột non là tắc ruột cao, bụng có thể ít khả năng bị chướng khí hơn so với tắc ruột thấp như tắc đại tràng, do khí thoát ra ngoài qua phản xạ nôn ói của người bệnh hay đã được giải áp khi đặt ống thông dạ dày.

Dấu hiệu “chuỗi ngọc”: các túi khí nhỏ trong thành ruột khi trong lòng ruột non chứa đầy chất dịch

Thuộc phân loại tắc ruột thấp, phim chụp x quang tắc đại tràng mặc dù có một số đặc điểm của tắc ruột nói chung, còn có một số khác biệt:

• Các quai ruột chướng hơi, thứ phát do các sinh vật tạo khí trong phân
• Xẹp quai đại tràng ở đoạn xa, vì thông thường là có rất ít hoặc không có dịch trong lòng ruột già vì nước đã được tái hấp thu hầu hết ở ruột non
• Hình ảnh giãn ruột non kèm theo. Tuy nhiên, dấu hiệu này xuất hiện trên phim x quang còn phụ thuộc vào thời gian tắc nghẽn, chức năng của van hồi tràng.
• Vắng khí hay không có khí trong bóng trực tràng

Nếu tắc ruột muộn trong khung đại tràng, phim chụp x quang có thể phát hiện biến chứng đại tràng thiếu máu cục bộ và thủng ruột do hoại tử, như có khí trong thành ruột, khí trong tĩnh mạch cửa hay khí tự do trong ổ bụng (tràn khí màng bụng)

Vì đây là một công cụ hình ảnh học sơ lược và được thực hiện một cách đơn giản trong tiếp cận ban đầu các bệnh nhân nghi ngờ tắc ruột, phim chụp X quang bụng có một số hạn chế, độ nhạy và độ đặc hiệu có thể kém hơn so với chụp vi tính cắt lớp.

Theo đó, vị trí và căn nguyên của tắc nghẽn ruột thường không thể được xác định rõ ràng trên phim x quang, đặc biệt là ở khu vực giữa đoạn gần đoạn giãn và quai ruột xa không giãn của ruột non. Hơn nữa, x quang cũng có thể gặp khó khăn trong việc phân biệt các quai ruột non và ruột già trong một số trường hợp.

Ngoài ra, khi cần khảo sát chuyên biệt hơn, những hình ảnh của tia X thông thường trên phim bụng không sửa soạn có giá trị kém trong việc giúp phân biệt tắc ruột thực thể với liệt ruột.

Tóm lại, để xác định chẩn đoán tắc ruột một cách nhanh chóng, bác sĩ có thể đề nghị chụp X-quang bụng. Tuy nhiên, một số vật cản trong đường ruột không thể được nhìn thấy bằng cách sử dụng tia X thông thường. Do vậy, chụp x quang tắc ruột chỉ có giá trị hướng tới chẩn đoán nghi ngờ. Khi cần khảo sát chuyên sâu hơn hay định hướng can thiệp ngoại khoa, vai trò của chụp cắt lớp vi tính sẽ là bước tiếp theo sau chụp x quang.