Sự khác nhau giữa bán cầu não trái và phải

Hiện nay có rất nhiều lý thuyết và khái niệm khác nhau để giải thích về chức năng của bán cầu não phải và bán cầu não trái của não người.

Các nhà nghiên cứu Michael Gazzaniga và Roger Sperry đã đề xuất thuyết thiên về một bên (concept of lateralization), trong đó bán cầu não trái và bán cầu não phải có các chức năng khác nhau, nhưng chúng giao tiếp với nhau thông qua các kết nối vật lý của hai bên (dây thần kinh). Một ví dụ về sự thiên về một bên là ngôn ngữ. Đối với hầu hết mọi người, chức năng ngôn ngữ nằm ở bán cầu não trái, đặc biệt là đối với người thuận tay phải. Nền tảng cho thuyết não bị chia cắt (split-brain theory) thường dựa trên nghiên cứu đã được thực hiện trên những người bệnh bị ngắt kết nối giữa bán cầu não phải và bán cầu não để điều trị chứng động kinh nặng. Thuyết não bị chia cắt chia não được mô tả là bán cầu não trái đưa ra các mệnh lệnh hợp lý cho bán cầu não phải và bán cầu não phải phản ứng bằng các cảm xúc dựa trên mệnh lệnh đã đưa.

Não thiên về một bên (Brain lateralization) diễn ra ở một số chức năng của não, trong đó, một số vùng nhất định của não thực hiện một số chức năng cụ thể. Nhiều nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng bán cầu não trái và phải được sử dụng ngang nhau, điều này cho thấy có sự kết nối giữa hai bán cầu đại não về mặt chức năng và vật lý (dây thần kinh).

Các khu vực của bộ não chịu trách nhiệm về các chức năng như trí nhớ thay đổi tùy thuộc vào bán cầu não nào chiếm ưu thế. Trong khi bộ não của người có thể thiên về bên trái hoặc bên phải thay đổi theo tuổi tác, thì yếu tố ngoại hình không liên quan đến việc não bộ của người đó lệch trái hoặc lệch phải.

Mặc dù không có lý thuyết đơn lẻ nào giải thích hoàn toàn sự phức tạp của các chức năng não, nhưng kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh (neuroimaging techniques) cho thấy một số khác biệt rõ rệt (không đối xứng) giữa bán cầu não trái và phải, được gọi là não thiên về một bên (lateralization).

Ví dụ về những khác biệt này như: chức năng ngôn ngữ ở bề mặt vùng Broca và vùng Wernicke ở não trái, còn chức năng về cảm xúc và phi ngôn ngữ thì lại ở não phải.

Các vùng chịu trách nhiệm về ngôn ngữ có xu hướng nằm ở bán cầu não chiếm ưu thế và ngược lại với khả năng thuận tay. Ví dụ, nếu bạn thuận tay trái, các vùng chức năng ngôn ngữ của bạn có nhiều khả năng nằm ở não phải. Ngược lại, nếu bạn thuận tay phải thì các chức năng nói của bạn có nhiều khả năng nằm ở bên não trái.

2.1. Đặc điểm và chức năng não trái

Các chức năng não trái bao gồm:

• Hiểu tổng hợp của mọi tình huống để tạo ra bức tranh tổng thể
• Điều khiển chuyển động của các cơ lớn dùng để đi lại
• Nhận biết vị trí của cơ thể trong không gian
• Thăng bằng
• Giao tiếp phi ngôn ngữ
• Chức năng cảm xúc
• Cảm nhận mùi, âm thanh và hương vị
• Điều khiển hành vi tránh né (avoidance behaviors)

Theo nghiên cứu khoa học thần kinh, não trái còn được kích thích tích cực bởi những trải nghiệm mới, kiểm soát hệ thống miễn dịch, đồng thời chịu trách nhiệm về các chức năng tự động của ví dụ như: nhịp thở, nhịp tim và tiêu hóa.

Tâm lý học não trái và não phải mô tả thêm các chức năng của não trái bao gồm: khả năng chú ý đến chi tiết, kỹ năng vận động tinh và khả năng chuyển đổi âm thanh sang ngôn ngữ và dịch nghĩa. Mạng lưới não trái cũng được cho là kiểm soát tư duy phân tích/logic, bao gồm khả năng toán học và kỹ năng giải quyết vấn đề.

2.2. Đặc điểm và chức năng não phải

Bán cầu não phải được cho là cho phép trẻ nhỏ hiểu các khái niệm nhiều hơn so với ít hơn, nhưng sự hiểu biết về các giá trị số cụ thể thì lại liên quan đến bán cầu não trái.

Các hoạt động nhận thức khác có xu hướng bị chi phối bởi bán cầu não phải bao gồm: sự chú ý và xử lý hình dạng hình ảnh tổng thể của đồ vật, cảm xúc và ý nghĩa của hàm ý.

Về phát triển não bộ, các nhà khoa học trong lĩnh vực thần kinh chỉ ra rằng con người cho đến khoảng 3 tuổi, bán cầu não phải có xu hướng chiếm ưu thế trong chức năng não.