Chỉ định phong bế dây thần kinh

Phong bế thần kinh là một phương pháp quản lý đau, gây mất cảm giác nhằm ngăn chặn hoặc kiểm soát đau. Phong bế thần kinh có thể bằng can thiệp ngoại khoa hoặc phong bế không can thiệp ngoại khoa.

Phong bế thần kinh không can thiệp ngoại khoa là phương pháp tiêm thuốc xung quanh dây thần kinh hoặc bó dây thần kinh đích. Thuốc được sử dụng nhằm ngăn xung thần kinh về đến hệ thần kinh trung ương (CNS) và gây đau. Thay vào đó, phần cơ thể được phong bế thần kinh sẽ có cảm giác tê, người bệnh cũng có thể có cảm giác châm chích.

Phong bế thần kinh có can thiệp ngoại khoa là phương pháp cắt hoặc huỷ các dây thần kinh xác định thật thận trọng để ngăn chúng truyền xung thần kinh về hệ thần kinh trung ương. Phong bế thần kinh có tác dụng từ 12-36 giờ tuỳ thuộc vào phương pháp áp dụng. Phong bế thần kinh có can thiệp ngoại khoa có thể có tác dụng vĩnh viễn.

Phong bế thần kinh có thể được tiến hành riêng lẻ nhằm giảm đau hoặc phối hợp với các phương pháp giảm đau khác.

Phong bế thần kinh thường được chỉ định với mục đích ngăn chặn hoặc kiểm soát đau. Phong bế thần kinh có tác dụng tốt hơn thuốc giảm đau truyền tĩnh mạch (IV). Bác sĩ thường chỉ định phong bế thần kinh trong các trường hợp sau:

• Đau lúc chuyển dạ và sinh
• Đau trước, trong và sau phẫu thuật, ví dụ như phẫu thuật thay khớp gối hoặc phẫu thuật khớp
• Đau do ung thư
• Đau do viêm khớp
• Đau lưng dưới hoặc đau thần kinh tọa
• Đau nửa đầu
• Hội chứng đau khu vực (CRPS)
• Đau vai gáy do thoát vị đĩa đệm
• Đau chi ma
• Đau sau zona thần kinh
• Đau do co thắt mạch máu
• Hội chứng tăng tiết mồ hôi
• Hội chứng Raynaud

Phong bế thần kinh còn được sử dụng như một phương pháp chẩn đoán nhằm kiểm tra nguồn gốc của cơn đau. Bằng cách theo dõi phong bế thần kinh tác động đến cơn đau như thế nào, các bác sĩ có thể xác định nguyên nhân gây đau và phương pháp điều trị.

Không cần chuẩn bị đặc biệt trước phong tỏa dây thần kinh. Người bệnh vẫn có thể ăn uống bình thường, không nên uống thuốc kháng viêm như Ibuprofen hay naproxen trong vòng 24 giờ sau phong bế thần kinh. Nếu người bệnh đang sử dụng các loại thuốc chống đông máu như Aspirin (Bufferin), heparin, or warfarin (Coumadin), hãy thông báo cho bác sĩ trước khi lên kế hoạch phong bế thần kinh.

Nếu người bệnh sắp phong bế thần kinh để tiến hành phẫu thuật, bác sĩ sẽ có một số hướng dẫn tiền phẫu cụ thể, nhất là khi nhiều biện pháp giảm đau sẽ được thực hiện. Các hướng dẫn này gồm nhịn ăn uống trong vòng 6-12 giờ đồng hồ trước giờ phẫu thuật.

Nhìn chung quy trình phong bế thần kinh bao gồm các bước sau:

• Vệ sinh vùng da xung quanh vị trí tiêm
• Gây tê tại vị trí tiêm
• Sau khi gây tê có tác dụng, bác sĩ chọc kim vào vị trí dưới hướng dẫn của siêu âm, nội soi huỳnh quang, cắt lớp vi tính hoặc mô phỏng để hướng kim và đưa thuốc vào đúng vị trí. Khi đã vào đúng vị trí, bác sĩ sẽ tiêm thuốc tê vào.
• Người bệnh sẽ được đưa đến phòng hồi tỉnh và theo dõi các phản ứng có hại của thuốc.
• Trong trường hợp tiến hành phong bế thần kinh để chẩn đoán, bác sĩ sẽ hỏi để kiểm tra tác động giảm đau.

Tình trạng đau bắt nguồn từ các vị trí khác nhau trên cơ thể nên cần các phong bế thần kinh khác nhau, ví dụ như:

5.1 Phong bế thần kinh chi trên (Đám rối thần kinh cánh tay)

• Phong bế thần kinh xen kẽ (vai, xương đòn hoặc cánh tay trên)
• Phong bế thần kinh thượng đòn (cánh tay trên)
• Phong bế thần kinh hạ đòn (từ khuỷu tay trở xuống)

5.2 Phong bế thần kinh mặt

• Phong bế dây thần kinh sinh ba (mặt)
• Phong bế dây thần kinh mắt (mí mắt và da đầu)
• Phong bế dây thần kinh trên hốc mắt (trán)
• Phong bế dây thần kinh hàm (hàm trên)
• Phong bế dây thần kinh xương bướm-khẩu cái (mũi và vòm miệng)

5.3 Phong bế thần kinh cổ và lưng

• Phong bế ngoài màng cứng cột sống cổ (cổ)
• Phong bế ngoài màng cứng cột sống ngực (lưng trên và xương sườn)
• Phong bế ngoài màng cứng cột sống thắt lưng (lưng dưới và mông)

5.4 Phong bế thần kinh ngực bụng

• Phong bế thần kinh cạnh sống (ngực và bụng)
• Phong bế thần kinh liên sườn (ngực/ sườn)
• Phong bế mặt trước cơ ngang bụng (bụng dưới)

5.5 Phong bế thần kinh chi dưới

• Phong bế đám rối thần kinh hạ vị (vùng chậu)
• Phong bế đám rối thần kinh thắt lưng (Mặt trước của chân, bao gồm đùi, đầu gối, và các mạch hiển dưới đầu gối)
• Phong bế thần kinh đùi (toàn bộ đùi trước, hầu hết xương đùi và khớp gối, và một phần khớp háng, nhưng không phải mặt sau của đầu gối)
• Phong bế thần kinh tọa (mặt sau của chân, cẳng chân, mắt cá chân và bàn chân), bao gồm phong bế thần kinh khoeo (bên dưới đầu gối)

Phong bế thần kinh còn được phân loại theo phương pháp tiêm hoặc có hay không có can thiệp ngoại khoa:

5.6 Phong bế thần kinh không có can thiệp ngoại khoa

• Ngoài màng cứng: Thuốc được tiêm vào khoang bên ngoài tủy sống để làm tê vùng bụng và các chi dưới. Gây tê ngoài màng cứng có lẽ là loại phong bế thần kinh được công nhận phổ biến nhất và thường được sử dụng trong quá trình sinh nở.
• Gây tê tủy sống: Thuốc tê được tiêm vào chất lỏng bao quanh tủy sống.
• Ngoại biên: Thuốc được tiêm xung quanh dây thần kinh đích gây đau.

5.7 Phong bế thần kinh có can thiệp ngoại khoa

• Phong bế thần kinh giao cảm: Giúp ngăn cơn đau từ hệ thống thần kinh giao cảm ở một khu vực cụ thể. Phương pháp này có thể được sử dụng để điều trị chứng đổ mồ hôi quá nhiều ở các bộ phận cụ thể của cơ thể.
• Cắt dây thần kinh: Một dây thần kinh ngoại biên bị tổn thương được cắt bỏ bằng phẫu thuật, phương pháp này chỉ được sử dụng trong một số trường hợp hiếm hoi bị đau mãn tính, khi không còn phương pháp điều trị nào khác thành công, chẳng hạn như hội chứng đau khu vực mãn tính
• Cắt rễ thần kinh tủy sống: Gốc của các dây thần kinh kéo dài từ cột sống bị xử lý bằng phẫu thuật. Phương pháp này có thể được sử dụng cho các tình trạng thần kinh cơ như liệt nửa người hoặc bại não thể liệt cứng.

5.8 Phong bế thần kinh có tác dụng trong bao lâu?

Phong bế thần kinh thường có tác dụng kéo dài từ 8 đến 36 giờ tùy phương pháp. Cảm giác và chuyển động ở phần đó của cơ thể sẽ khôi phục dần dần. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể sử dụng ống thông thần kinh để liên tục truyền thuốc tê vào dây thần kinh trong hai đến ba ngày sau khi phẫu thuật. Lúc này một ống nhỏ đặt bên dưới da gần dây thần kinh được kết nối với một máy bơm truyền và thuốc tê được bơm liên tục trong một khoảng thời gian nhất định.

Hầu hết các phương pháp phong bế thần kinh can thiệp ngoại khoa có thể được coi là vĩnh viễn. Nhưng chúng thường được dành cho những trường hợp hiếm hoi bị đau mãn tính hoặc khi không có phương pháp điều trị nào khác thành công. Chẳng hạn như đau do ung thư hoặc hội chứng đau khu vực mãn tính.

Đối với phong bế thần kinh vĩnh viễn, bản thân dây thần kinh bị phá huỷ hoàn toàn bằng cách cắt dây thần kinh có chủ đích, loại bỏ hoặc làm tổn thương bằng dòng điện nhỏ, cồn, phenol hoặc đông lạnh cryogenic.

Tuy nhiên, không phải tất cả các thủ thuật phá hủy dây thần kinh vĩnh viễn đều thực sự kết thúc vĩnh viễn. Chúng có thể chỉ kéo dài vài tháng, vì dây thần kinh có thể tự mọc lại hoặc tự phục hồi. Khi dây thần kinh phát triển trở lại, cơn đau có thể quay trở lại, nhưng cũng có thể không.

Phong bế thần kinh rất an toàn, nhưng cũng như bất kỳ các thủ thuật y khoa khác, phong bế thần kinh luôn có những nguy cơ. Nhìn chung, phong bế thần kinh có ít tác dụng phụ hơn hầu hết các loại thuốc giảm đau khác. Tác dụng phụ và nguy cơ của phong bế thần kinh bao gồm:

• Nhiễm trùng
• Bầm tím
• Chảy máu
• Đau tại vị trí tiêm
• Phong bế nhầm dây thần kinh
• Hội chứng Horner, gây sụp mí và giảm kích thước đồng tử khi dây thần kinh giữa não và mắt bị ảnh hưởng (thường tự biến mất)
• Tổn thương dây thần kinh (hiếm khi xảy ra và thường tạm thời)
• Quá liều (hiếm khi)

Vùng cơ thể bị phong tỏa thần kinh có thể bị tê hoặc yếu kéo dài đến 24 giờ. Trong khoảng thời gian gây mê này, người bệnh sẽ không thể cảm nhận rõ đau đớn, vì vậy, hãy cẩn trọng không nên đặt những vật quá nóng hoặc quá lạnh lên khu vực này, hay va đập, chấn thương hoặc cản trở tuần hoàn đến bộ phận được phong bế. Hãy báo bác sĩ ngay nếu tê hoặc yếu không biến mất sau 24 giờ.

Phong bế thần kinh là một phương pháp điều trị giảm đau hiệu quả được áp dụng khá nhiều trong điều trị y khoa, tuy nhiên không phải trường hợp bệnh nhân nào cũng được sử dụng thủ thuật này. Việc lựa chọn phương pháp cần được sự chỉ định của bác sĩ chuyên môn.