Viêm Đường Tiết Niệu

Viêm đường tiết niệu là gì?

Viêm đường tiết niệu hay nhiễm trùng đường tiết niệu (urinary tract infection - UTI) là bệnh do vi sinh vật gây nên, có thể ảnh hưởng đến bất kỳ cơ quan nào trong hệ tiết niệu. Đây là những sinh vật rất nhỏ, chỉ có thể nhìn thấy dưới kính hiển vi. Hầu hết các bệnh viêm đường tiết niệu là do vi khuẩn, nhưng cũng có một số trường hợp là do nấm hoặc do virus nhưng đây là nguyên nhân khá hiếm gặp. Viêm đường tiết niệu là một trong những bệnh nhiễm trùng phổ biến nhất ở người.

Nhiễm trùng đường tiết niệu có thể xảy ra ở bất cứ đâu trong đường tiết niệu, bao gồm thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo. Hầu hết các bệnh viêm đường tiết niệu chỉ ảnh hưởng đến niệu đạo và bàng quang, có nghĩa là đường tiết niệu dưới. Tuy nhiên, bệnh cũng có thể xảy ra ở niệu quản và thận hay đường tiết niệu trên. Mặc dù viêm đường tiết niệu trên hiếm gặp hơn viêm đường tiết niệu dưới nhưng mức độ lại thường nghiêm trọng hơn.

Triệu chứng viêm đường tiết niệu

Tùy vào cơ quan bị nhiễm bệnh mà viêm đường tiết niệu có các triệu chứng khác nhau.

Viêm đường tiết niệu dưới ảnh hưởng đến niệu đạo và bàng quang với các triệu chứng:

• Nóng rát khi đi tiểu
• Đi tiểu thường xuyên nhưng lượng nước tiểu mỗi lần lại không nhiều
• Tăng tần suất tiểu gấp
• Nước tiểu có lẫn máu
• Nước tiểu màu đục hoặc sẫm màu
• Nước tiểu có mùi mạnh hơn bình thường
• Đau vùng chậu ở phụ nữ
• Đau trực tràng ở nam giới

Viêm đường tiết niệu trên ảnh hưởng đến thận. Vấn đề này thậm chí còn có khả năng đe dọa đến tính mạng nếu vi khuẩn lây lan từ thận vào máu. Tình trạng này được gọi là nhiễm khuẩn huyết (urosepsis) và có thể khiến huyết áp tụt thấp đến mức nguy hiểm, sốc và tử vong.

Các triệu chứng của viêm đường tiết niệu trên:

• Đau và nhạy cảm ở vùng lưng trên và dọc hai bên bụng
• Ớn lạnh
• Sốt
• Buồn nôn
• Nôn mửa

Triệu chứng ở nam giới

Các triệu chứng của viêm đường tiết niệu trên ở cả nam và nữ đều giống nhau nhưng triệu chứng viêm đường tiết niệu dưới ở nam giới thường có thêm hiện tượng đau trực tràng.

Triệu chứng ở phụ nữ

Bên cạnh các triệu chứng chung, phụ nữ bị nhiễm trùng đường tiết niệu dưới có thể còn bị đau nhức vùng chậu.

Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ

Bất cứ nguyên nhân nào khiến nước tiểu không được thải hết ra khỏi bàng quang hoặc kích ứng đường tiết niệu đều có thể dẫn đến nhiễm trùng. Ngoài ra còn có các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh này như:

• Tuổi tác: người cao tuổi thường dễ bị nhiễm trùng đường tiết niệu hơn
• Giảm vận động hoặc nằm quá lâu trên giường sau phẫu thuật
• Sỏi thận
• Đã từng bị nhiễm trùng đường tiết niệu trước đây
• Các vấn đề tắc nghẽn đường tiết niệu, chẳng hạn như phì đại tuyến tiền liệt, sỏi thận và một số loại ung thư
• Sử dụng ống thông tiểu trong một thời gian dài, tạo điều kiện cho vi khuẩn dễ dàng xâm nhập vào bàng quang
• Bệnh tiểu đường, đặc biệt là khi kiểm soát kém
• Mang thai
• Cấu tạo đường tiết niệu bất thường bẩm sinh
• Hệ miễn dịch bị suy yếu

Các yếu tố nguy cơ ở nam giới

Hầu hết các yếu tố làm tăng nguy cơ viêm đường tiết niệu ở nam giới và nữ giới đều giống nhau. Tuy nhiên, phì đại tuyến tiền liệt là một yếu tố nguy cơ chỉ có ở nam giới.

Các yếu tố nguy cơ ở phụ nữ

Trước đây, nhiều thông tin cho rằng một số thói quen như vệ sinh bồn cầu không sạch sẽ hay lau từ trước ra sau khi đi vệ sinh là những nguyên nhân gây viêm đường tiết niệu ở phụ nữ nhưng các nghiên cứu ngày nay đều đã chứng minh là không đúng, các yếu tố này hầu như không ảnh hưởng đến nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, giống như nam giới, phụ nữ cũng có một số yếu tố nguy cơ riêng đối với bệnh này.

Niệu đạo ngắn

Chiều dài và vị trí của niệu đạo ở phụ nữ là một trong các yếu tố ảnh hưởng đến nguy cơ viêm đường tiết niệu. Niệu đạo ở phụ nữ rất gần với âm đạo và hậu môn. Do đó mà vi khuẩn tồn tại tự nhiên xung quanh âm đạo và hậu môn có thể xâm nhập và gây nhiễm trùng ở niệu đạo cũng như là các bộ phận khác của đường tiết niệu.

Niệu đạo của phụ nữ cũng ngắn hơn của nam giới và vì thế, vi khuẩn chỉ phải di chuyển qua một khoảng cách ngắn để đi vào bàng quang.

Quan hệ tình dục

Những tác động lên đường tiết niệu trong khi quan hệ tình dục có thể đưa vi khuẩn từ xung quanh hậu môn vào bàng quang. Nghiên cứu cho thấy hầu hết phụ nữ đều có vi khuẩn trong nước tiểu sau khi quan hệ. Mặc dù cơ thể có thể loại bỏ các vi khuẩn này trong vòng 24 tiếng nhưng vi khuẩn đường ruột lại có các đặc tính cho phép chúng bám vào bàng quang.

Thuốc diệt tinh trùng

Thuốc diệt tinh trùng có thể làm tăng nguy cơ viêm đường tiết niệu do các loại thuốc này đôi khi gây kích ứng và khiến vi khuẩn có thể xâm nhập vào bàng quang.

Sử dụng bao cao su khi quan hệ

Bao cao su latex không có chất bôi trơn sẽ làm tăng ma sát và gây kích ứng da của phụ nữ khi quan hệ tình dục. Điều này sẽ khiến cho đường tiết niệu dễ bị viêm nhiễm.

Tuy nhiên, sử dụng bao cao su là điều rất quan trọng để giảm rủi ro nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI). Để giảm ma sát và ngăn ngừa kích ứng da do bao cao su thì nên sử dụng các chất bôi trơn gốc nước khi quan hệ.

Màng ngăn tránh thai

Việc sử dụng màng ngăn tránh thai có thể gây áp lực lên niệu đạo của phụ nữ và khiến cho nước tiểu không được đẩy hết ra khỏi bàng quang.

Giảm nồng độ estrogen

Sau mãn kinh, sự suy giảm nồng độ estrogen sẽ làm thay đổi sự cân bằng vi khuẩn bình thường trong âm đạo và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Chẩn đoán viêm đường tiết niệu

Bác sĩ sẽ xem xét các triệu chứng và tiến hành thăm khám lâm sàng. Sau đó, để xác nhận chẩn đoán ban đầu, bác sĩ sẽ yêu cầu làm xét nghiệm nước tiểu để tìm ra vi khuẩn.

Mẫu nước tiểu mà bạn cung cấp cho bác sĩ phải là mẫu nước tiểu sạch, có nghĩa là nước tiểu phải được lấy ở giữa dòng chứ không phải ở đầu để tránh nước tiểu có lẫn vi khuẩn hoặc nấm men từ da và ảnh hưởng đến việc xét nghiệm. Nếu chưa rõ thì bạn có thể tham khảo cách lấy mẫu nước tiểu sạch tại đây.

Khi xét nghiệm, bác sĩ sẽ kiểm tra xem mẫu nước tiểu có chứa nhiều tế bào bạch cầu hay không. Đây là một dấu hiệu của nhiễm trùng. Ngoài ra còn phải tiến hành cấy nước tiểu để phát hiện vi khuẩn hoặc nấm. Phương pháp này giúp xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng và từ đó lựa chọn được phương pháp điều trị phù hợp.

Nếu bác sĩ nghi ngờ do nhiễm virus thì sẽ cần phải thực hiện thêm phương pháp xét nghiệm đặc biệt nữa. Virus hiếm khi là nguyên nhân gây viêm đường tiết niệu nhưng có thể xảy ra ở những người đã từng ghép nội tạng hoặc những người bị các vấn đề khác về sức khỏe làm suy yếu hệ miễn dịch.

Viêm đường tiết niệu trên

Nếu bác sĩ nghi ngờ bạn bị viêm đường tiết niệu trên thì sẽ cần làm thêm xét nghiệm công thức máu toàn bộ và cấy máu ngoài xét nghiệm nước tiểu. Phương pháp cấy máu giúp xác định nhiễm trùng đã lan đến máu hay chưa.

Viêm đường tiết niệu tái phát

Nếu bạn bị viêm đường tiết niệu tái phát, bác sĩ sẽ phải kiểm tra xem có dấu hiệu bất thường hoặc có chỗ nào bị tắc nghẽn trong đường tiết niệu hay không bằng các phương pháp:

• Siêu âm: bác sĩ dùng đầu dò đưa trên bụng người bệnh. Đầu dò này sử dụng sóng siêu âm để cho thấy hình ảnh của các cơ quan trong đường tiết niệu và hiển thị trên màn hình.
• Chụp X-quang thận qua đường tĩnh mạch: đây là phương pháp tiêm một loại thuốc nhuộm đặc biệt vào cơ thể để đi qua đường tiết niệu và sau đó chụp X-quang ổ bụng. Thuốc nhuộm sẽ làm nổi bật đường tiết niệu trên ảnh chụp X-quang.
• Nội soi bàng quang: sử dụng một ống rất nhỏ có gắn camera đưa qua niệu đạo lên bàng quang để quan sát bên trong bàng quang. Trong quá trình nội soi bàng quang, bác sĩ có thể lấy một phần mô nhỏ bên trong và xét nghiệm để loại trừ khả năng viêm bàng quang hoặc ung thư là nguyên nhân gây nên các triệu chứng.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) để lấy hình ảnh chi tiết của hệ tiết niệu.

Phương pháp điều trị

Việc điều trị viêm đường tiết niệu còn phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh. Bác sĩ sẽ xác định loại vi sinh vật gây nhiễm trùng từ kết quả xét nghiệm và xác nhận chẩn đoán.

Trong hầu hết các trường hợp, nguyên nhân là do vi khuẩn. Tình trạng viêm đường tiết niệu do vi khuẩn được điều trị bằng kháng sinh.

Trong một số trường hợp, nguyên nhân lại là do virus hoặc nấm. Nếu là do virus thì viêm đường tiết niệu sẽ được điều trị bằng các loại thuốc kháng virus. Còn viêm đường tiết niệu do nhiễm nấm sẽ được điều trị bằng các loại thuốc trị nấm.

Thuốc kháng sinh

Loại kháng sinh được sử dụng sẽ phụ thuộc vào phần bị ảnh hưởng của đường tiết niệu. Nếu là viêm đường tiết niệu dưới thì sẽ điều trị bằng kháng sinh đường uống. Còn với viêm đường tiết niệu trên thì thường phải tiêm kháng sinh trực tiếp vào tĩnh mạch.

Đôi khi, vi khuẩn sẽ có khả năng kháng kháng sinh. Kết quả từ phương pháp cấy nước tiểu sẽ giúp bác sĩ lựa chọn ra phương pháp điều trị bằng kháng sinh phù hợp nhất cho từng loại vi khuẩn gây nhiễm trùng.

Ngoài dùng kháng sinh, các phương pháp khác để điều trị viêm đường tiết niệu do vi khuẩn vẫn đang được nghiên cứu, kiểm nghiệm. Hiện nay, một trong những phương pháp điều trị UTI mà không cần dùng kháng sinh là sử dụng hóa học tế bào nhằm thay đổi sự tương tác giữa cơ thể và vi khuẩn.

Các biện pháp kiểm soát bệnh tại nhà

Mặc dù không có biện pháp tại nhà nào có thể chữa khỏi viêm đường tiết niệu nhưng vẫn có một số cách tự nhiên để hỗ trợ các loại thuốc phát huy hiệu quả tốt hơn và giúp cơ thể loại bỏ vi khuẩn nhanh hơn. Một trong các biện pháp tự nhiên là uống nhiều nước ép quả nam việt quất (cranberry) hoặc ăn loại quả này. Mặc dù một khi đã mắc bệnh thì cách này không trị khỏi được nhưng chất proanthocyanidin trong loại quả này có khả năng ngăn ngừa một số loại vi khuẩn gây viêm đường tiết niệu bám vào niêm mạc bàng quang. Điều này sẽ giúp ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh trong tương lai.

Biến chứng khi không điều trị

Viêm đường tiết niệu cần được điều trị càng sớm càng tốt. Nếu không được điều trị, bệnh sẽ ngày càng trở nên nghiêm trọng hơn và lan rộng hơn. Viêm đường tiết niệu dưới thường dễ điều trị hơn. Một khi nhiễm trùng lan đến đường tiết niệu trên thì việc điều trị sẽ khó khăn hơn rất nhiều và có khả năng cao sẽ lan vào máu, gây nhiễm trùng huyết. Đây là một vấn đề có thể đe dọa đến tính mạng.

Nếu bạn nghi ngờ mình bị viêm đường tiết niệu thì nên đi khám càng sớm càng tốt. Các phương pháp thăm khám đơn giản cùng với xét nghiệm nước tiểu hoặc xét nghiệm máu sẽ giúp bạn tránh được rất nhiều vấn đề rắc rối về lâu dài.

Cách ngăn ngừa viêm đường tiết niệu

Dưới đây là các bước đơn giản để ngăn ngừa viêm đường tiết niệu:

• Uống từ 6 đến 8 ly nước mỗi ngày.
• Không được nhịn tiểu trong thời gian dài
• Nếu gặp hiện tượng tiểu són không tự chủ hoặc tiểu không hết thì cần đi khám bác sĩ.

Viêm đường tiết niệu là bệnh thường gặp ở phụ nữ hơn là nam giới với tỉ lệ là 8:1.

Có một số cách cụ thể để giúp phụ nữ tránh bị viêm đường tiết niệu. Những phụ nữ đã mãn kinh có thể thử liệu pháp estrogen tại chỗ (các sản phẩm dạng bôi) nhưng cần dùng theo chỉ định của bác sĩ. Nếu bị viêm đường tiết niệu tái phát và nguyên nhân là do việc quan hệ thì bác sĩ sẽ kê thuốc kháng sinh để uống phòng ngừa sau khi quan hệ hoặc dùng lâu dài.

Có thể dùng các sản phẩm viên uống bổ sung trái nam việt quất hàng ngày hoặc các loại men vi sinh âm đạo để ngăn ngừa nhiễm trùng. Ngoài ra cũng có thể dùng thuốc đặt âm đạo có chứa lợi khuẩn để thay đổi số lượng vi khuẩn có trong âm đạo, từ đó làm giảm khả năng phát triển hoặc tái phát viêm đường tiết niệu.

Tuy nhiên bạn cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi thực hiện bất kỳ kế hoạch phòng ngừa nào.

Viêm đường tiết niệu mãn tính

Đa phần thì viêm đường tiết niệu đều khỏi khi được điều trị nhưng khi mắc viêm đường tiết niệu mãn tính thì bệnh lại không thể khỏi hẳn hoặc tiếp tục tái phát sau điều trị. Đây là tình trạng phổ biến ở phụ nữ.

Trong nhiều trường hợp, viêm đường tiết niệu tái phát là do tái nhiễm cùng một loại vi khuẩn nhưng cũng có trường hợp là do nhiễm loại vi khuẩn khác hoặc do những bất thường trong cấu trúc của đường tiết niệu làm tăng khả năng tái phát bệnh.

Viêm đường tiết niệu khi mang thai

Trong thời gian mang thai, nếu phát hiện triệu chứng của viêm đường tiết niệu thì cần đi khám bác sĩ ngay. Viêm đường tiết niệu trong thai kỳ có thể gây tăng huyết áp, dẫn đến sinh non và còn có khả năng cao lây lan đến thận.