Sử dụng kháng sinh trong điều trị vi khuẩn HP dạ dày

1. Các kháng sinh điều trị vi khuẩn HP dạ dày

Các kháng sinh quan trọng nhất dùng trong điều trị vi khuẩn H.pylori bao gồm clarithromycin, metronidazol, amoxicillin và levofloxacin.

1.1. Clarithromycin

• Clarithromycin là kháng sinh thuộc nhóm macrolid ức chế tổng hợp protein bằng cơ chế gắn kết và làm chậm hoạt động của ribosome của vi khuẩn.
• Tương tác thuốc: Do tác động ức chế cytochrome P450 làm ảnh hưởng đến chuyển hóa của nhiều thuốc khác, dẫn đến tăng nồng độ các thuốc chuyển hóa qua enzyme này và tăng độc tính của thuốc (ví dụ, các thuốc hạ lipid máu, thuốc chống đông).
• Tác dụng không mong muốn: Phổ biến nhất là các tác dụng phụ trên đường tiêu hoá, bao gồm tình trạng buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy (khi dùng đường uống), viêm tĩnh mạch huyết khối (đối với tiêm tĩnh mạch). Thuốc chuyển hoá mạnh qua gan nên có nguy cơ gây viêm gan hoặc ứ mật. Clarithromycin có tỷ lệ rất thấp gây điếc, loạn nhịp tim.
• Hiện nay, tỷ lệ vi khuẩn H. pylori đề kháng kháng sinh Clarithromycin đã gia tăng khá đáng kể và có sự khác biệt rõ rệt ở mỗi quốc gia, tại Việt Nam là 33%. Chính vì vậy, việc điều trị H. pylori với Clarithromycin gặp không ít khó khăn.

1.2. Metronidazol

• Metronidazol là kháng sinh thuộc nhóm 5-nitro-imidazol.
• Cơ chế tác dụng: Tác động chọn lọc trên các vi khuẩn kỵ khí và cả các tế bào trong tình trạng thiếu oxy. Theo đó, nhóm nitro của thuốc bị khử bởi các protein vận chuyển electron đặc biệt của HP, tạo ra các sản phẩm độc, làm thay đổi cấu trúc ADN vi khuẩn.
• Tương tác thuốc: Tác dụng hiệp đồng với các kháng sinh nhóm beta lactam và aminoglycoside.
• Tác dụng không mong muốn: Gây buồn nôn, miệng có vị kim loại, sần da, rối loạn thần kinh, giảm bạch cầu và hạ huyết áp.
• Hiện nay, tỷ lệ HP đề kháng metronidazol đang ở mức khá cao, ở Việt Nam lên tới 69,9% trong tổng số 103 chủng.

1.3. Amoxicillin

• Amoxicillin là kháng sinh thuộc nhóm beta-lactam được sử dụng trong phác đồ 3 thuốc điều trị H. pylori.
• Cơ chế tác dụng: Ức chế tạo vách tế bào vi khuẩn, làm ly giải hoặc biến dạng vi khuẩn.
• Khác với clarithromycin và metronidazol, tỷ lệ đề kháng amoxicillin ở mức thấp trên toàn thế giới.

1.4. Levofloxacin

• Trước tình trạng đề kháng clarithromycin, người ta sử dụng một kháng sinh nhóm quinolone phổ rộng để thay thế, đó là levofloxacin.
• Tỷ lệ diệt trừ vi khuẩn HP từ phác đồ có chứa levofloxacin có thể đạt đến 90%.
• Tác dụng không mong muốn xảy ra với tỷ lệ khoảng 10%, bao gồm buồn nôn, nôn, tiêu chảy, dị ứng ngoài da, tăng áp lực nội sọ (chóng mặt, nhức đầu, lú lẫn, co giật, ảo giác). Đối với trẻ nhỏ, thường xảy ra tác dụng phụ đau cơ, đau và sưng khớp. Ngoài ra, dùng Levofloxacin có nguy cơ bị đứt, vỡ gân chịu lực. Không dùng cho đối tượng trẻ em dưới 18 tuổi, phụ nữ có mang và đang cho con bú. Không dùng cho người thiếu men G6PD.
• Do sự phát triển nhanh chóng của vi khuẩn HP kháng quinolone thứ cấp, levofloxacin thường không được khuyến khích sử dụng đầu tiên. Thuốc thường được sử dụng trong phác đồ bậc hai, sau thất bại của phác đồ đầu tiên với kháng sinh metithidycin và/hoặc metronidazole.

2.1. Phác đồ cổ điển 3 thuốc

• Trong những năm 90, phác đồ 3 thuốc là tiêu chuẩn vàng trong điều trị nhiễm H.pylori dạ dày.
• Phác đồ 3 thuốc bao gồm: clarithromycin, 1 thuốc ức chế bơm proton và amoxicillin / metronidazol.
• Tình hình gia tăng tỷ lệ đề kháng với nhóm các kháng sinh này, đặc biệt là với kháng sinh chủ đạo - clarithromycin, đã làm giảm hiệu quả điều trị HP của phác đồ này.

2.2. Phác đồ điều trị 4 thuốc

• Phác đồ 4 thuốc bao gồm 2 kháng sinh tetracycline và metronidazol, phối hợp cùng bismuth và thuốc ức chế bơm proton PPI trong 14 ngày.
• Đây là phác đồ được ưu tiên lựa chọn hàng đầu cho những vùng có tỷ lệ kháng clarithromycin cao, đồng thời là liệu pháp bậc hai khi thất bại điều trị với 3thuốc cổ điển chống lại HP.
• Sự phối hợp 4 thuốc trong phác đồ này hoạt động hoàn toàn độc lập với clarithromycin. Ngoài ra, việc sử dụng liều cao và thời gian điều trị kéo dài với metronidazole giúp giảm thiểu tác động lên các chủng vi khuẩn kháng thuốc, nâng cao tỷ lệ diệt trừ HP, ngay cả ở những vùng có tỷ lệ đề kháng cao với kháng sinh này.

3. Tình trạng kháng thuốc và điều trị nhiễm HP

Nguyên nhân gây ra tình trạng kháng thuốc kháng sinh cao bắt nguồn từ việc sử dụng kháng sinh lan tràn trong các bệnh lý khác không liên quan HP, hoặc dùng kháng sinh với mục đích tiêu diệt vi khuẩn HP nhưng lại không đúng chỉ định hoặc không tuân theo phác đồ điều trị. Theo khuyến cáo từ Hội tiêu hóa Việt Nam, khi tỷ lệ kháng kháng sinh clarithromycin tại vùng dân cư cao trên 20% thì không nên sử dụng phác đồ tiêu chuẩn 3 thuốc, mà phải thay bằng phác đồ khác.

Như vậy, mặc dù vi khuẩn HP là nguyên nhân chủ yếu gây ra loét dạ dày tá tràng và ung thư dạ dày nhưng không phải tất cả những bệnh nhân nhiễm vi khuẩn HP đều biểu hiện bệnh. Vì thế, cần sử dụng kháng sinh điều trị HP đúng chỉ định để tránh gây tình trạng đề kháng thuốc kháng sinh chéo từ người này sang người khác, dẫn tới tình trạng sau này khi cần điều trị vi khuẩn HP thì kháng sinh không còn tác dụng.

Trên đây là những thông tin quan trọng về việc sử dụng kháng sinh trong điều trị vi khuẩn HP dạ dày. Việc nắm rõ thông tin sẽ giúp quá trình điều trị đạt được kết quả tốt hơn.