Đặc điểm virus gây bệnh quai bị

Quai bị là một bệnh nhiễm gây ra bởi rubulavirus. Nhiễm virus quai bị có thời gian ủ bệnh trung bình là 16 - 18 ngày, tuy nhiên có thể dao động trong phạm vi từ 12 đến 25 ngày.

Triệu chứng thường gặp của virus quai bị thường là đau và sưng ở một hoặc cả hai tuyến nước bọt mang tai (vùng má và hàm). Tình trạng sưng thường diễn biến nặng trong từ 1 đến 3 ngày và sau đó giảm dần trong tuần tiếp theo. Khi sưng diễn biến nặng, phần góc của xương hàm dưới mang tai không còn nhìn thấy được. Thông thường, bệnh nhân không thể cảm nhận được xương hàm do tình trạng sưng phồng. Một bên mang tai có thể biểu hiện sưng trước bên kia và có khoảng 25% bệnh nhân chỉ bị sưng một bên. Các tuyến nước bọt khác (hàm dưới và dưới lưỡi) nằm dưới sàn miệng cũng có thể sưng lên nhưng tỷ lệ gặp ít hơn (khoảng 10%).

Các triệu chứng không điển hình báo hiệu bệnh quai bị có thể xuất hiện trước đó, bao gồm sốt nhẹ kéo dài 3 - 4 ngày, đau cơ, chán ăn, khó chịu và đau đầu. Biểu hiện quai bị thường kéo dài ít nhất 2 ngày, nhưng có thể kéo dài hơn 10 ngày. Nhiễm virus quai bị cũng có thể chỉ biểu hiện các triệu chứng không đặc hiệu hoặc chủ yếu là những dấu hiệu liên quan đến hô hấp hoặc thậm chí không có triệu chứng.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể tái phát quai bị khi tình trạng viêm ở một bên mang tai đã khỏi, nhưng vài ngày đến vài tuần sau đó lại xuất hiện tiếp tục ở bên mang tai còn lại. Biểu hiện nhiễm virus quai bị đôi khi nhầm lẫn với sưng hạch bạch huyết ở cổ hoặc sưng tuyến nước bọt do bệnh cúm.

Một trong những biến chứng nghiêm trọng nhất của bệnh quai bị là điếc do ảnh hưởng đến các dây thần kinh. Nam giới trưởng thành hoặc thanh thiếu niên có thể gặp phải triệu chứng đau và sưng tinh hoàn, tuy nhiên hiếm khi bệnh dẫn đến vô sinh nam. Nhiễm virus quai bị trong 3 tháng đầu của thai kỳ có thể gây ra sảy thai. Quai bị hiếm khi dẫn đến tử vong.

Quai bị là bệnh được phòng ngừa hiệu quả bằng cách tiêm vắc-xin. Việc tiêm chủng vắc - xin quai bị giúp hạn chế khả năng mắc bệnh, giảm tỷ lệ xuất hiện các triệu chứng và biến chứng nặng của bệnh hơn so với những người chưa được tiêm chủng. Trước khi vắc - xin quai bị ra đời, đã có hơn 99% dân số Hoa Kỳ mắc bệnh. Tuy nhiên, ngay cả với những người được tiêm phòng đầy đủ, dịch bệnh quai bị vẫn có thể bùng phát.

Virus quai bị phát triển và nhân lên ở đường hô hấp trên, lây truyền từ người sang người thông qua tiếp xúc trực tiếp với nước bọt hoặc dịch tiết hô hấp của bệnh nhân. Nguy cơ lây lan virus càng tăng cao nếu tiếp xúc càng lâu và càng gần với người bị quai bị. Thời gian lây nhiễm cao nhất là từ 2 đến 5 ngày sau khi khởi phát viêm tình trạng viêm tuyến mang tai.

Người bệnh quai bị nên tránh tiếp xúc với người khác từ khi nhận được chẩn đoán cho đến ngày thứ 5 sau khi khởi phát triệu chứng. Bệnh nhân nên làm việc và học tập tại nhà, tránh đến những chỗ tập trung đông người và ở trong phòng riêng nếu có thể.

Quai bị khi xảy ra ở phụ nữ mang thai thường mang tính chất lành tính và không diễn tiến nặng như ở phụ nữ không mang thai. Tương tự như các bệnh nhiễm trùng khác, quai bị trong những tháng đầu của thai kỳ có thể gây ra các biến chứng nhất định về mặt lý thuyết.

Đã có nghiên cứu báo cáo mối liên quan giữa nhiễm virus quai bị trong 3 tháng đầu của thai kỳ và sự gia tăng tỷ lệ sảy thai tự nhiên. Một nghiên cứu khác cho rằng quai bị khi mang thai có thể liên quan đến cân nặng của em bé khi sinh thấp hơn so với những người mẹ không mắc bệnh. Tuy nhiên, cần phải có nhiều nghiên cứu hơn nữa mới có thể kết luận về những tác hại của quai bị đối với thai kỳ.

Những người trước đây đã tiêm 1 hoặc 2 liều vắc-xin ngừa quai bị vẫn có thể bị quai bị và lây truyền virus gây bệnh. Điều này không có nghĩa là vắc - xin không hiệu quả. Hiệu quả của việc tiêm vắc - xin phòng bệnh quai bị được đánh giá bằng cách so sánh tỷ lệ tấn công và gây bệnh của virus ở những người được tiêm vắc - xin so với những người chưa được tiêm.

Trên thực tế, trong những đợt bùng phát bệnh quai bị, những người chưa được tiêm vắc - xin ngừa quai bị thường có tỷ lệ mắc quai bị lớn hơn nhiều so với những người đã được tiêm phòng đầy đủ. Bên cạnh đó, các triệu chứng của bệnh cũng nhẹ hơn và ít gặp hơn biến chứng hơn ở những người đã được tiêm chủng.

RT-PCR và nuôi cấy virus là các xét nghiệm thường dùng để chẩn đoán virus gây bệnh quai bị. Test huyết thanh IgM cũng có thể sử dụng để hỗ trợ chẩn đoán nhiễm quai bị. Ngoài ra, tình trạng tiêm chủng của bệnh nhân và thời gian thu thập mẫu bệnh phẩm là rất quan trọng để phân tích kết quả xét nghiệm. Mặt khác, kết quả xét nghiệm âm tính không loại trừ khả năng đã nhiễm virus quai bị (trường hợp này còn gọi là âm tính giả).

Tiêm phòng vắc - xin quai bị là cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh quai bị và các biến chứng của bệnh. Theo khuyến nghị của Ủy ban Tư vấn về Thực hành Chủng ngừa (ACIP), những đối tượng thuộc nhóm có nguy cơ cao mắc bệnh quai bị nên tiêm liều vắc - xin ngừa Quai bị thứ ba ngoài 2 liều cơ bản. Mục đích của khuyến nghị này là nhằm cải thiện hiệu quả bảo vệ trong môi trường dễ bùng phát dịch bệnh, hạn chế khả năng mắc bệnh quai bị và các biến chứng liên quan. Cụ thể:

• Cơ sở y tế tại địa phương sẽ cung cấp thông tin về các nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc quai bị để đề xuất tiêm thêm 2 liều vắc - xin. Nếu nghi ngờ có ổ dịch hoặc không chắc chắn mình có thuộc nhóm nguy cơ cao hay không, hãy liên hệ đến sở y tế địa phương để biết thêm thông tin;
• Không nên tiêm liều thứ 3 trừ khi bệnh nhân thuộc nhóm có nguy cơ cao mắc bệnh theo xác nhận của cơ quan y tế tại địa phương;
• Vắc - xin ngừa quai bị chưa được chứng minh là có tác dụng ngăn ngừa bệnh ở những người đã bị nhiễm virus quai bị. Không nên dùng vắc - xin như biện pháp để điều trị dự phòng sau phơi nhiễm đối với các trường hợp tiếp xúc với tác nhân gây bệnh.

Từ khi có sự xuất hiện của vắc - xin quai bị, tỷ lệ mắc bệnh đã giảm đi rất nhiều, song hàng năm vẫn có một số lượng ca mắc nhất định. Bất cứ ai chưa được tiêm vắc - xin phòng ngừa quai bị, đặc biệt là khách lữ hành đến các quốc gia, khu vực chưa phổ biến những chương trình tiêm chủng dành cho bệnh quai bị thì có nguy cơ bị nhiễm virus này khá cao. Điều quan trọng là trẻ em cần hoàn thành đầy đủ liệu trình tiêm vắc - xin quai bị theo khuyến cáo để được bảo vệ chống lại bệnh. Phụ nữ cần được tiêm phòng vắc-xin ngừa quai bị trước mang thai 3 tháng.