Bệnh zona mắt - bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn

1. Đại cương

• Zona (herpes zoster) là nhiễm trùng thường gặp do loại virus herpes gây bệnh ở người nhóm 3 (HHV-3 : human herpes virus), về hình thái giống như virus gây bệnh herpes (HSV) nhưng về lâm sàng và kháng nguyên lại rất khác.
• Thủy đậu và zona cùng do một loại virus gây ra nhưng ở trong điều kiện khác nhau.
• Zona thường gặp ở người lớn tuổi, rất hiếm gặp ở trẻ em.
• Sau khi nhiễm thủy đậu, virus thoái hóa từ các tổn thương da theo đường thần kinh cảm giác lui về cư trú ở rễ hạch tủy sống.
• Sau này do ảnh hưởng của những yếu tố nào đó mà quá trình viêm được phát động và virus hoạt động trở lại và theo đường cũ quay trở lại gây bệnh zona.
• Cơ chế gây tổn thương trong bệnh zona là một phức hợp gồm sự lan truyền virus, viêm mạch có tính chất thiếu máu, tổn thương thần kinh và phản ứng u hạt viêm.

2. Bệnh cảnh lâm sàng

2.1. Tiền triệu: 

Bệnh nhân có triệu chứng giống như cúm: khó chịu mệt mỏi, sốt, đau đầu kéo dài có thể đến 1 tuần trước khi có triệu chứng của bệnh.

2.2. Biểu hiện ngoài da và toàn thân: 

• Trên mặt da thuộc vùng chi phối của nhánh thần kinh bị tổn thương, ban đầu xuất hiện các nốt ban đỏ và nhanh chóng phát triển thành các nhú và mụn mủ. Sau khoảng một tuần sẽ hình thành lớp vảy cứng trên mặt các nốt mụn mủ.
• Do tổn thương chỉ khu trú theo chi phối của thần kinh nên nếu virus tác động lên nhánh dây V hàm trên thì sẽ chỉ xuất hiện ban và mụn mủ ở nửa đầu và tổn thương luôn dừng ở đường ranh giới giữa trán.
• Về chủ quan bệnh nhân rất đau do viêm dây thần kinh cảm giác và triệu chứng này còn kéo dài rất lâu sau khi khỏi bệnh. Trong những trường hợp nặng, có thể các mụn mủ dày đặc kết nhập lại tạo thành từng mảng dầy và có cả các tổn thương sâu có xuất huyết, khi khỏi sẽ để lại sẹo lõm co dúm.
• Do virus zona thường tác động tới dây thần kinh số V nên ở phần lớn bệnh nhân, tổn thương gặp ở vùng đầu và trán, hãn hữu mới có trường hợp tổn thương dọc theo vùng chi phối của dây thần kinh liên sườn hoặc ở vùng bụng, tay…

2.3. Biểu hiện ở mắt:

• Tổn thương mi: thường là những nốt ban, mụn bọng và phù nề mi, thường ít để lại di chứng hoặc sẹo co kéo mi.
• Viêm kết mạc là tổn thương thường gặp nhất, đi kèm với mụn phỏng ở bờ mi. Các tổn thương này có thể qua khỏi khi bệnh rút lui mà không cần điều trị.
• Viêm củng mạc hoặc thượng củng mạc: thường đi theo sau viêm kết mạc nếu nặng và thường xuất hiện sau khởi phát bệnh khoảng một tuần. Trường hợp nhẹ thường tự khỏi sau khi quá trình bệnh chung rút lui.
• Viêm biểu mô giác mạc cấp rất thường gặp, xuất hiện trong vòng 2 ngày đầu sau khi xuất hiện các mụn bọng và mất dần sau vài ngày. Trên bề mặt giác mạc xuất hiện những chấm nhỏ li ti hoặc các vệt hình cành cây, hình sao bắt màu fluorescein và rose bengal nhưng khác với tổn thương dạng cành cây trong herpes là đầu của cành cây vót dần chứ không có bọng.
• Viêm giác mạc hình đồng tiền là tổn thương ít gặp, xuất hiện vào khoảng 10 ngày sau khi có các mụn bọng. Đặc điểm là các đám thẩm lậu tròn dưới màng Bowman bao quanh là quầng nhu mô mờ. Một số trường hợp tổn thương tự tiêu dần trong khi một số khác thẩm lậu đặc kéo dài gây giảm thị lực. Điều trị bằng steroid cho kết quả tốt (tổn thương tiêu dần không để lại di chứng) nhưng sẽ tái phát nếu dừng thuốc đột ngột.
• Viêm giác mạc hình đĩa: thường xuất hiện sau khi phát bệnh khoảng 3 tuần. Tổn thương thường ở trung tâm xuất hiện sau viêm giác mạc đồng tiền, nếu không điều trị sẽ chuyển thành mạn tính.

2.4. Giai đoạn mạn tính: 

• Biểu hiện bằng các di chứng trên mi (sụp mi do sẹo, quặm, mất lông mi), trên kết mạc (viêm tắc tuyến sụn kết mạc và sẹo dưới kết mạc), trên củng mạc (viêm củng mạc dẫn đến tiêu củng mạc và lộ hắc mạc), trên giác mạc (viêm giác mạc dạng đồng tiền dai dẳng hoặc viêm vùng rìa kéo theo tân mạch giác mạc và lắng đọng mỡ, viêm giác mạc do liệt thần kinh gây loét bội nhiễm và thủng giác mạc).
• Bệnh có thể tái phát nhiều năm sau giai đoạn cấp tính, tổn thương chủ yếu là viêm thượng củng mạc và củng mạc, viêm mống mắt, glôcôm và viêm giác mạc dưới các dạng đồng tiền, hình đĩa.

3. Điều trị

3.1. Toàn thân được sử dụng trong giai đoạn cấp tính 

• Aciclovir 1 g x 3 lần/ ngày trong thời gian một tuần.
• Kháng sinh phòng bội nhiễm
• Vitamin C và nhóm B (B1, B6, B12).
• Steroids toàn thân với liều thấp hoặc trung bình có thể được sử dụng với sự bảo trợ của thuốc chống virus nhằm làm giảm cảm giác đau vốn kéo dài rất lâu sau zona

3.2. Tại chỗ: 

Mỡ aciclovir 3% tra 5 lần/ ngày trong thời gian 2-3 tuần phối hợp với steroid tra 3 lần/ ngày. Trong trường hợp có loét giác mạc cần điều trị liền vết loét giác mạc trước khi chỉ định tra steroid.

Nguồn: Bệnh viện Hoàn Mỹ Sài Gòn